«dehqonchilik va meliorasiya asoslari»

Begona o’tlarni aniq usulda hisoblash, bu usulni ayrim tadqiqotchilar ikkiga, ya’ni begona o’tlarni hisobga olish va miqdoriy tortish usullariga ajratadilar. Bu usullar murakkab va sermehnat bo’lganligi uchun ishlab chiqarish sharoitida umuman qo’llanilmaydi. Tajriba ishlarida esa dalalarni begona o’tlar bilan ifloslanganligi aniqlashda miqdoriy tortish usulidan keng foydalaniladi.
Begona o’tlarni aniq usulda hisobga olishda vazifaning mohiyatiga ko’ra, oddiy yog’och reykadan 0,25,0,5 yoki 1 m² va undan katta ramka yasaladi. Begona o’t hisoblanishi lozim bo’lgan dalaning ikki dioganali buylab yurilib, xarakterli bo’lgan 10-15 joyga ramka qo’yiladi va ichidagi begona o’tlar yulib olinadi, turlarga ajratiladi, sanaladi.
Qator oralari ishlanadigan ekin dalalarida hisoblash maydoni 1 m² bo’lib, maydon to’g’ri to’rtburchak shaklda ikki egatni qamrashi lozim. Bunda to’g’ri to’rtburchakni tomonlari, qator orasi 90 sm qilib ekilganda 90 va 111 sm; 70sm da 70 va 143 sm; 60 sm da 60 va 166 sm; va 45 sm da esa 90 va 111 sm bo’lishi kerak. Hisoblangan begona o’tlar kam yillik va ko’p yilliklarga ajratilib, yangiligida texnik tarozida tortiladi. So’ngra ular ochiq havoda quritilib yana vazni aniqlanadi. Olingan barcha (10 yoki15) ma’lumotlar qo’shilib, kuzatishlar soniga bo’linadi. Natijada yog’och ramka yuzasi uchun begona o’tlarning o’rtacha miqdori topiladi. Keyin u gektariga aylantirilib hisoblanadi va dalaning begona o’tlar va ularning turlari buyicha ifloslanish darajasi ball bilan aniqlanadi.
Tekshirish natijasida olingan ma’lumotlarga asoslanib, xo’jalik dalalarini begona o’tlar bilan ifloslanganlik kartasi tuziladi. Ushbu kartada dalalarning begona o’tlar bilan ifloslanganlik darajasi ball bilan, begona o’tlarning turlari rejali holda tegishli ranglarda bo’yash yoki shtrixlash va turli shartli belgilarda ifodalanadi. Karta har yili tuziladi va uning ostida shartli belgilari beriladi. Karta dalalarda begona o’tlarning tarkibi va miqdori o’zgarishiga qarab, ularga qarshi har xil kurash tadbirlarini tanlashda va qo’llashda yordam beradi hamda xo’jalikning u yoki bu xil gerbisidga ehtiyojini oldindan aniqlashga imkon beradi.

Hozirgi paytda respublikamizning dehqonchilik qilinadigan ekinzorlarida begona o’tlarning 72 ta oilaga mansub, 841 turi aniqlangan bo’lib, ularni 519 turi bir yillik, 322 turi esa ko’p yillikni tashkil etadi. Ular o’z navbatida oziqlanishi, yashash davri va ko’payish usullariga ko’ra notekinxo’r, tekinxo’r va yarim tekinxo’rlarga bo’linadi. Notekinxo’r begona o’tlar avtotrof bo’lib, yashil barg va ildiz tizimiga ega hamda tuproqdan suv va oziq moddani bevosita o’zi o’zlashtirib, mustaqil hayot kechirsa, tekinxo’r begona o’tlar boshqa o’simliklar hisobiga oziqlanadi, ya’ni geterotrof bo’lib, ularda barg va ildiz bo’lmaydi. Dalalardagi yoki ekin maydonlaridagi begona o’tlarga qarshi samarali kurashishda u yoki bu tadbirni qo’llashdan oldin begona o’tlarning biologik xususiyatlarini hamda dalalarni begona o’tlar bilan qay darajada ifloslanganligini bilgan holda ularga qarshi aniq kurashish mumkin.

aqliy hujum.
Bevosita jamo bo’lib, “fikirlar hujumi”ni olib borish. Bu uslubdan maqsad-mumkin qadar katta miqdordagi g’oyalarni yig’ish, talabalarni ayni bir xil fikirlashdan holi qilish, ijodiy vazifalarni echish jarayonida dastlab paydo bo’lgan fikirlarni engishdir.

1.Begona o’tlarning klassifikasiyasi nimaga asoslangan va uni izohlab
bering?
2.Notekinxo’r begona o’tlarning yashash tarzi va guruhlarini ayting?
3.Tekinxo’r begona o’tlarning yashash tarzi va gruhlarini gapiring?
4.Kam yillik begona o’tlar qaysi gruxlarga bo’linadi?
5.Ko’p yillik begona o’tlarni guruhlari va xususiyatlarini ayting?
6.Tekinxo’r begona o’tlarning asosiy vakillarini ayting?
7.Dalani begona o’tlar bilan ifloslanganligi qaysi usullarda aniqlanadi?