I-bob. Burchoqdoshlar oilasi

2.3. Burchoqdoshlar oilasiga mansub o’simliklarning xalq xo’jaligidagi
ahamiyati.
Dukkakli don ekinlari dukkaklilar – fabaceal oilasiga mansub. Dukkakli don
ekinlarining afzalligi doni yuqori sifatli oqsilga boy, bu o’simliklar havo azotini
o’zlashtirib ekologik toza mahsulot hosil qiladi, tuproq unumdorligini oshiradi. Bu
ekinlar oziq – ovqatga, texnikaga va yem – xashak tayyorlashda ishlatilinadi.
Urug’i tez pishadi, yaxshi hazm bo’ladi. To’la pishmagan dukkaklari tarkibiga
18% oqsil, 2 % qand, 22 mg, 100 g da s vitamini donning tarkibida 20 – 31 %
oqsil, 07 – 3. 6 % moy, 50 – 60 % kraxmal, 2. 3 – 3. 71 % kletchatga, 3. 1 – 4. 8 %
kul moddasi mavjud.
Yasmiq eng qadimiy oziq – ovqat ekinlaridan biridir. Yasmiq donining tarkibida
23 – 32 % oqsil, 0. 6 – 2. 1 % moy, 47 – 70 % azotsiz ekstraktiv moddalar 2. 3 – 4.
4 % kul, 2. 4 – 4. 9 % klechatka va B guruh vitaminlari mavjud.
Yasmiq doni ovqatga butunligicha yorma yoki un qilib ishlatiladi. Poyaning
tarkibida 6 – 14 % oqsil mavjud.
Burchoq is’temolda (oq donligi) chorva uchun yem sifatida ishlatiladi. Doni
tarkibida 23 – 34 % oqsil, 24 – 45 % uglevod, 0. 5 – 0. 7 % moy, 4 – 4. 5 %
kletchatka 2. 5 – 3 % kul moddalari mavjud.
Yem xashak uchun urug’i, ko’kati va pichanidan foydalaniladi.
Urug’i o’simlik kazuni uchun xom – ashyo hisoblanadi. Undan faner, to’qima,
plastmassa ishlab chiqariladi.
Burchoq qurg’oqchilikda, sho’rga chidamli. Vatani g’arbiy – janubiy Osiyo va
O’rta Yer dengizi sohillari. Burchoq Hindiston, Afg’oniston, Eron, Turkiyada
ekilmoqda. Tatariston va Boshqirdiston Respublikalarida ekiladi. Mamlakatimizda
suvli va lalmi yerlarda ekilgan maydonlardan olingan urug’ hosili 1. 5 – 4 t/ga
to’g’ri keladi.
Beda O’zbekistonning va Markazi Osiyoning sug’oriladigan ko’p yillik serhosil
dukkakli yem – xashak o’simliklaridan biridir.
Bedadan turli xil oziqlar tayyorlash mumkin. Bu oziqlar to’yimliligi bilan ajralib
turadi.
Bedaning shonalash davrida bir kilogramm tarkibida 0. 20 oziq borligi va 30 g
hazm bo’ladigan oqsil, 1 kg pichanida 0. 47 oziq borligi va 90 g oqsil mavjud.
Bedaning tarkibida kalsiy, fosfor, oson hazm bo’ladigan oqsil hayvonlar hayoti
uchun zarur bo’lgan vitaminlar mavjud. Bedaning ko’kati sersuv, chorva mollarini
semirtiradi, suyagini baquvat qiladi.
Almashlab ekishdagi o’rni. No’xat tuproqni azotga boyitadi, qator oralari
ishlanadigan ekin sifatida dalani begona o’tlardan tozalaydi. Sug’oriladigan,
shuningdek lalmikor yerlarda no’xat kuzgi don ekinlari uchun yaxshi o’simklikdir.
Bruhus qo’ng’izidan zararlanmaydi. Dukkagi don ekinlari orasida lalmikorlikda
eng yuqori 10-12 s/ga don hosil beradi. Almashlab ekishlarda 3:6(2:4:1:2),
7:3(2:4:1:3), 2:8(1:4:1:4) don dukkakli ekinlar uchun ajratilgan dalalarga bir yil
ekiladi. No’xat bahorda yoki kuzda ekilganda hosildan bo’shagan maydonlar darhol haydalib makkajo'ori, don yoki siloz uchun yoki kartoshga va boshqa
ekinlar eliladi. Ko’plab o’takzilgan natijalarga ko’ra no’xat o’zidan keyin tuproqda
40-80 kg/gas of azot qoldiradi.
Don-dukkakli o’simliklar kasalliklari va ularga qarshi kurashish choralar. Un