İncelemeleri

ka

. tuqmaqlamaq. tuqarmaq. 

yuvsamaq

ka. 

yuvarlamaq yazmaq, istəmək.  

qirdəĢ  

: 

girdəĢ

ka

. bir avluda, bir çəpərdə, evdə yaşayan, duran 

qonşular.  

qirdirmək: girtürmək

ka

.  

qirə 

: - 

saç girəsi: telmaşa. teli, tükü yığan, bəstəliyən ayqıt.  

qirərsəkmək: qirimsinmək

ka

.  

qirgit 

: 

girgit

. kilit. kirit

ka

. 

qıfıl. 

- kiritli qap: kirgitli qapı.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

451 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qirgüci

ka

: qirici. qirən.  

qirici 

: 

girici

. girən. qirgüci

ka

.  

qirikmək: 

kirikmək

. kirlənmək.  

qiriq

ka

.  

: 

girik

. 

gərik

. geniş.  

qiriqmək

ka

: 

kirikmək

ka

. kirlənmək. 

- don kirikdi: kirləndi.  

qiriqsəmək

ka

: girmək.  

qirinmək: 

1. 

girinmək

ka

. 

qirər qôstərmək. girmək: qirinmək

ka

. 

2. 

kirinmək

ka

. 

kirlənmək

. 

suya geyib yuğunmaq.  

qirinti çıxıntı: 

girinti

 

çıxıntı

. qazı

. 

çin qat. 

- qirintili çıxıntılı qazığ izləri: qazı

ka

.  

qiriĢ 

: 

giriĢ

. 

kiriĢ

ka

. 

1. 

girə

. 

kira

. kirayə. özəl mülküdən gələn qazanc. 

- giriĢə vermək: kirariyə vermək. - giriĢə almaq: kirariyə götürmək. 

2. 

giriş. gəlmək. virud. 

3. 

turcaq. dirsək. salma. başlanqıc. 

( # qırıĢ: 

bitiş). 

4. 

kiriĢ

. 

kaman. 

- yağı qarşu kiriĢ qurdum. 

. 

kiriĢ

. yay kirişi. 

yay. kaman. 

5

. 

giriĢ

. bir adamın axarlarından olan gəliri. 

- kiriĢi 

yayı açmaq, çəkmək: yazışmaq

ka

. çözüşmək. yayışmaq.  

qiriĢgək : 

giriĢgək

ka

. girən. girişən.  

qirit

ka

.  

: 

girgit

. kilit. qıfıl. - 

- kiritli qap: kirgitli qapı.  

qiritləmək

ka

: qilitləmək.  

qirkü

ka

 

: 

girqü

ka

 

girmə zamanı. gırəcək.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

452 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qirqin  

: 

kirkin

ka

. 

girgin

. 

qırqın

. gərgin. qızaq, boğranın. dəvənin qızqın, 

qoşnu çağı.  

qirlənmək: 

girlənmək. 

tovlanmaq. tavlanmaq. kələk gəlmək.  

qirlənmək: 

girlənmək

ka

 

girigmək. yumulmaq.  

qirmək 

: çatışmaq

6

. əkləmək.  

qirmiĢçə

ka

: girmiş qibi.  

qirpüqlənmək

ka

: 

kirpüqlənmək

ka

. qõzdə kötü qıl bitmək.  

qirĢən

ka

 

: 

kirĢən

ka

. üstübəç. üzə sürülən düzgün. duvax.  

qirĢənlənmək

ka

: üzə düzgün sürünmək.  

qirĢitmək: 

girĢitmək 

türçıtmaq

ka

. durcıtmaq. durcutmaq. dirsətmək. 

başlatmaq. qursatmaq. işə salmaq. bərpa edmək.   

qirĢitmək: 

girĢitmək

. türçitmək

ka

. törçütmək. durçutmaq. dirsətmək. 

başlatmaq. qursatmaq. işə salmaq. bərpa edmək.  

qirtinmək : 

kirtinmək

. 

girtkünmək

. inanmaq. 

- o tanrıya kirtindi.  

qirtqinsəmək: təsdiq edmək. güvənmək. pənah aparmaq. 

- o tanrıya 

girtginsədi.  

qirtqün 

: 

kirtgün. 

pənah

. 

güvah

. - kirtgünüm aldı məndən. - təkcə kirgünüm 

sənidin oğlum. - kirtgünün qırılsın: pənahsız qalasın.  

qirtqünmək: 

girtgünmək. girtinmək. 

pənah aparmaq. inanmaq. gerçinmək. 

güvənmək. sığınmaq. 

- tanrım sənə girtünürəm. - kirtgünüm aldı 

məndən. - kirtün ana kirtün. - kirtün odur, ana kirtün.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

453 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qirtüc

ka

  

: 

kirtüc. kırtüc

ka

. 

1. 

cicikli. qısqanc. - 

kirtüc kiĢi

ka

. 

2. 

bədəxlaq. 

 

qirtük

  

: kirtük. 

1. 

sənəd. tapı. qüvah. şahid. 

2. 

etiraf. iqrar.  

qirtü

ka

.  

: 

kirtü

ka

. 

1. 

and. inaq. yəmin. 

2. 

qərçəklik. doğruluq. həqiqət. 

mühəqqəq. 

2. 

həq. - 

o kirtü yerdədir: o həqqə qovuşub.  

qirtüləmək

  

: kirtüləmək. 

təsdiqləmək. şəhadət vermək.  

qirtün

  

: - kirtün ana, irqalmadan inam sanda. 

 

qirtürmək

ka

: qirdirmək.  

qirvən 

: 

kirvən kirvən

. qırpan. qünçüq

ka

. qoncuq. qonuc. qonça. yaxa.  

qis  

: 

kis

ka

 

1. 

qarı. 

2. 

samur. 

3. 

- kiĢ qorman

ka

. qorman

ka

. 

sadaq. 

qədələç. yaylıq

. 

oxluq. yasıq

ka

. 

ox yay qabı. 

- ox kiĢdə cığıl tığıl 

qıldı. 

 

qisə 

: 

kisə

. yançuq

ka. 

yançıq. torba. - kiçik kisə, torba: yançıq. 

yançuq

ka

  

qiĢəmək

ka

: 

kiĢəmək

ka. 

köstəkləmək. bağlamaq. 

 

qiĢən 

: 

kiĢən

. tuşaqu

ka

. tuşaq

ka

. göstək. köstək. düşəqü. döşəqu. 

bukağı. buxov. 

- ər atdan kiĢən saşdı: açdı.  

qiĢi 

: 

kiĢi

. yalnıq

ka. 

yalqın. insan. bəşər. adam. 

- yalqın oğlu: bəni 

adəm. - kiĢi barça. el qamu: el hamı: el hamısı. hamı millət 

qiĢidə 

: 

kişidə

ka

. kişi ilə.  

qiĢi

ka

 

: kisi. adam. insan. kimsə. xalq. qarı. qadın·i.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

454 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qiĢirgək ər

ka

: qısraq ər. evində birini görüncə canı sıqılan. evi kəndinə dar 

gələn kişi.  

qiĢnəmək  : 

kiĢnəmək

. oqramaq

ka

.  

qitərmək

ka

 : qidərmək. götürmək. qutarmaq. qaldırmaq. yox edmək. 

nabud 

edmək. məhv edmək. - daşı yol üsdən götür. -  

qitmək 

: 

gitmək

. gedmək

ka. 

yox olmaq. edmək. yana, qırağa çəkilmək. 

aradan qalxmaq.  

qivə 

: 

givə

. 

qidiz

ka

. gidiz. giyiz. kiziz. giviz. güvüz. 

 

qiviz 

: 

güvüz. qidiz

ka

. giyiz. giziz. giviz

ka

. 

gediz

. 

qidiz

. 

geyiv

. geyim. 

döşək. qalı. salacaq. kilim, yayqı kimi şeylər.  

qiyə 

: 

kiyə

. 

qıya

. kiçildici ək. 

- ər kiyə

ka

: ərəki. alçaq kişi.  

qiyiz 

: 

qidiz

ka

. giziz. giviz. güvüz. 

geyim.  

qizik 

: 

gizik

. basur. batur. sinə. sirr. gizli şey. saqız. saqqız. sağız. 

- 

saqqızın oğurladı. 

 

qizir 

: 

gizir

. maavin. çoban. köy böyükünün yamağı, köməyi, 

maavini.  

qiziz

ka

.  

: 

gidiz

. 

giyiz

. 

gidiz

. 

giviz

. 

güvüz

. hər bir taxılıb, geyidirilən nərsə. 

keçə. çadır örtüsü. givə.  

qiz

ka

 

: 

giz

ka. 

gizləməyə, qorumaya, qoymağa yarar qab. 

1. 

qutu. qutucuq. 

qutcuq. kiçik qab. qutusu. - 

gizdəki giz yıpar. 

2. 

taxt. kürsü. 

peşxan. 

3. 

sandıq. qap. heybə. torba.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

455 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qizləmək: 

gizləmək

. örtmək. saxlamaq. yaşmaq

ka

abımaq

ka

. abıtmaq. 

abıdmaq

ka

.  

qizlən 

: sağlaş. qaçın.  

qizlənçü : 

gizlənçü

. gizli. 

- gizlənçü gəlində: gəlin hər nəyin iyisin ərinə gizlədib 

saxlar.  

qizlənmək: 

gizlənmək

. 

1. 

pusuqmaq

ka. 

büküşmək. pusuya girmək. 

ubanmaq

ka

. abanmaq. 

2. 

saxlar görünmək. kəndi kəndinə 

saqlamaq. 

3. 

ubanmaq

ka

. 

- oğruya tay ubanma, görcək işdə 

yubanma. 

 

qizləĢiĢmək: 

gizləĢiĢmək

. yaşruşmaq

ka

.  

qizləĢmək  : birbirindən gizləmək. : yaşruşmaq

ka. 

sırdaşmaq.  

qizlətən 

: 

gizlətən. 

yapqar. yapan. sınqar. sindirən.  

qizlətmək: 

gizlətmək

. yapurtmaq

ka. 

yapmaq. saxlatmaq. yatturmaq

ka

. 

baturmaq

ka

. gizli saxlamaq. basırmaq.  

qizləyən: gizlətən. yaşurqan

ka

. yapurqan

ka. 

yaşurqan. saxlayan. örtülü, gizli 

qoyan. 

(# yarupqan: açan. saçan). 

 

qizli

ka

  

: 

gizli

. 

1. 

gizlənçü

ka

. yaşut. yaşru

ka

. yaş

ka

. yapraq. gizik. sini. 

örtüş. qapalı. 

- gizli işlər: örtüş işlər. - gizli sözlər: örtüş sözlər. - 

qizli düĢman: qır yaqı

ka

. 

- 

yaĢut

 - 

bəküt

ka

. - gizli söz fısıldaşmaq: 

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

456 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

sufsamaq. sufşamaq. şuvşatmaq: şuv şaşmaq

ka

. 

2. 

oğrı

ka

. 

oğru. 

oğrun.  

qizri

ka

 

: kəşür. gəzər. sarıq turma, tırp.  

qizsəmək: 

gizsəmək

. yaşsamaq

ka

.  

qob 

: 

bax

 

>

 

qop

.  

qobud 

: 

gobud

. qaba. iyrik. irik.  

qoburmaq : 

qaburmaq

. qabdan qaba boşaltmaq. qab dəğişmək.  

qobut 

:

 gobut

. yaxımsız. kupal. sasrıq. sassıq

6

. sarsıq

ka

.  

qobzalmaq

ka

: 

qubzaĢmaq

ka

. 

qupsalmaq

. qopuz çalmaq. qopuz çalınmaq.  

qoca 

: yetsik

. 

yaşlı. düşgün.  

qocaqarı: qurtqa

ka

.  

qocamıĢ: 

(. <> l )

 

qocalmış

. 

qarızan

ka

. 

çox qocamış kişi.  

qocatmaq: 

qarıtmaq

ka

. 

 

qocıĢ 

: 

qucıĢ

. qocaqlaşma.  

qoçaq 

: alpaqut

ka

. alqabut. alp. alpər. ərən. yiğit. bağdur.  

qoçınqar

ka

 : qoç. 

- iki qoçınqar başı, bir aşıcda (qazanda) pişməz. 

 

qoç

ka

 

: (

<

 

qovuç

)

. qovan. baş əğmiyən. igid. qoçınqar.  

qoçmaq

ka

: qucaqlamaq.  

qoçturmaq

ka

: çoqturmaq

ka

. quşqutmaq. saldırtmaq. cumdurmaq. üzərinə 

indirtmək. qucaqlatmaq. quçturmaq·. 

- quşu qaza çoqturdu.  

qodqu

ka

 

: 

qozqu

ka

. qarasinək. sinək.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

457 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qodmaq: 

( y <> z <> d. t 

) qodmaq

. 

bax 

>

 qoymaq

.  

qof 

: kovuq. kovı

ka

. çürümüş. içi boş olan hər şey.  

qohum 

: qanşaq. qayaş. qayqaş. tanış. tanış. qonum. özün

ka

. uquş. 

oğuş. oymaq. əqrəba. 

- qohum tanıĢ: yaq yağuq. - qohum qonĢu: 

qonum

ka

. yar yoldaş. yaxınlar tanışlar.  

qohumlu: uquşlu. oğuşlu. tayfalı. elli.  

qoq  

: 

qoğ

ka

 

koğ. çör çöp. pislik.  

qoqaralamaq: 

qoğaralamaq

. qoğlamaq. uşaqlamaq

ka. 

 

qoqxu  

: 

qoğu 

oxları pardaxlamaq üçün qoğu ağacından yapılan ayqıt·.  

qoqıĢ

ka

 

: qoquĢ

ka

. 

səpili, səpisiz (

tabaqlanmış

. 

tabaqlanmamiş

) dəri. qayış.  

qoqıtmaq

ka

: qoxutmaq. iyin çıxarmaq.  

qoqqa 

: 

qoğqa

. ürkəş. ürkəç. fitnə. 

- qoğqa qopmaq. ürkəşmək. fitnə 

çıxmaq. 

 

qoqlamaq: 

qoğlamaq. 

uşaqlamaq

ka

. uşalamaq. qoğaralamaq.  

qoqmaq: 

qoğmaq

. 

qağratmaq

ka

. davul çalaraq zərərlı heyvanları quşları 

qaçırtmaq.  

qoqratmaq

ka

: 

quqrutmaq

. 

1

. 

qaqratmaq

. yaş, suyuq nərsəni qurutmaq. 

əksiltmək, azaltmaq. kəmətmək. 

- gün suyumuzu qoqratdı. - bu il 

suları qaqratıb, yerində daş qalıb. 

2

. 

qoğalamaq

. davul çalaraq 

zərərlı heyvanları quşları qaçırtmaq.  

DİVAN-Ü LUĞAT-İT TÜRK İNCELEMELERİ  

HƏSƏN BƏY HADİ

 

 

458 

http://WWW.TURUZ.COM

 

 

qoqĢaq 

: 

qoğĢaq

ka

. 

1. 

gəvşək. çürük. dərdə dəyməz. 

2. 

çatı

. - tarmaqların 

qoğşağı. 

 

qoqĢamaq

ka

: 

qoğĢamaq

ka. 

oğşalamaq. yumşatmaq. gəvşətmək. qoğuş 

ağacı dalı iiə cilâlamaq. pərdahlamaq· - qovşamaq.  

qoqĢaĢmaq

ka

: 

qoğĢaĢmaq

ka. 

oğşaşmaq. yumşalmaq. gəvşəlmək. 

gəvşəşmək. qoxşaşmaq. açılışmaq.  

qoqĢatmaq

ka

: 

qoĢatmaq

. 

kovĢatmaq

. 

qoxĢatmaq

. quvvətini gəvşətmək. 

bərk şeylərin boşalıb, yumşanıb, açılması.  

qoqu 

: 

qoğu

. uşaq

ka

. qoğu. dediqodu.  

qoqucu 

: 

qoğucu

. 

qovcu

. çamquq

ka

. casut. çəkçi

6

.  

qoqulamaq 

: 

qoğulamaq

. qırqatmaq

ka

: qızaraq üz çəvirtmək.  

qoqulamaq: 

qoğulamaq

. çuğullamaq. yonqamaq

ka

. yonqatmaq

ka

. 

yanqamaq. yanıtmaq. şikâyət edmək.  

qoqurmaç

ka

 

: 

qavurmaç

. 

qovurmaç

. qavrulmuş buğda. -.  

qoquĢ

ka

 

: 

qoğuĢ

. 

qovuĢ

. 

1. 

kovuş. oluq. su oluğu. dəğirmən oluğu. 

2. 

qoqıĢ. (qoğan qoruyan). 

dəri. qayış. gön. 

- qoğuĢ yağlamaq. 

3. 

ox 

yapmaq ötrü kəsilən ağac. 

4. 

dəri. arınmış gön. 

5. 

qatlış

ka

. 

qovşağ.  

qoquĢlamaq

ka

: 

qoğuĢlamaq

. fışqırmaq.  

qoquĢmaq: 

qoğuĢmaq. 

1. 

uçruşmaq. ucruşmaq. içrişmək. quculaşmaq. 

2. 

qoxuĢmaq 

xoş qoxu vermək. yıpmaq. yıparmaq.  

 

DĠVAN-Ü LUĞAT-ĠT TÜRK”DEN DERLENMĠġ ETĠMOLOJĠK SÖZLÜK 

 

 

459 

http://WWW.TURUZ.NET

 

 

qoqut 

: 

qoğut

. yonqaq

ka

. yonqat. yanqa. yanıt. çuğulluq. şikâyət.  

qoqutmaq: 

1. ( q <> y ) 

quyutmaq

ka

. qoğutmaq

. qaldırmaq. qaçıtmaq. 

qızdırmaq. ürkütmək. quşqutmaq. 

2. 

qoğutmaq

. 

( q <> y ) 

quyutmaq

ka

. qoqutmaq. qaldırmaq. qaçıtmaq. qızdırmaq. 

ürkütmək. quşqutmaq. 

3. 

qoxutmaq

. qoxutaraq yelləmək. 

buğlatmaq. burutmaq

ka. 

4. 

(

iy

) 

qoxutmaq

. 

burutmaq

ka

. bürütmək. 

bürkütmək. buğu yüksətmək. buğlandırmaq.  

qoquv 

: ürküş. tazış. teziş. qovala qaşdı.  

qoqzanmaq 

: 

qoğzanmaq

. turqamaq. qalxmaq. canlanmaq. 

dirilmək. bərpa olmaq.  

qol 

: tarmaq. şəbəkə.  

qolaç

ka

 

: qulaç.  

qolan

ka

  

: 

kolan. 

bağırdaq. yaban əşəki.