“Informasiya İqtisadiyyatı”
Yüklə 0,69 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
deyildir və bu vahidlərin mövcudluğundan qat-qat sürəklidir.
Orqanik və sosial cisimlərdən başqa, heç bir cisimdə tamın bölünməzliyinin davam etdiyi bir şəraitdə hissələr bu cür fasiləsiz sıradan çıxmır və əvəz edilmir. Cəmiyyətlər ilə fərdi orqanizmlər arasında başlıca fərqlər bunlardır: cəmiyyətlərin spesifik zahiri formaları yoxdur; fərdi orqanizmi əmələ gətirən canlı toxuma bütöv kütlə təşkil etdiyi halda cəmiyyətləri təşkil edən canlı elementlər yer səthinin müəyyən hissəsində geniş sahəyə səpələnmişlər; fərdi orqanizmin canlı elementlərinin hər biri heç yerə ayrılmadan əsasən öz yerində qalır, sosial orqanizmin elementləri isə bir yerdən başqa yerə hərəkət etmək qabiliyyətinə malikdir; heyvanın bədənində toxumaların yalnız müəyyən növünün hissiyyatı vardır, cəmiyyətdə isə onun bütün üzvləri hissiyyata malikdir. Cəmiyyətdə məhsulların dövriyyəsi canlı orqanizmdə qan dövranı ilə eyni rol oynayır. Hər bir hərəkət məlum qüvvə sərfini nəzərdə tutur; qan bu sərfiyyatın əvəzini vermək üçün gərəkli materialları gətirir ki, orqan inkişaf edə bilsin. Kommersiya işlə- rində qazanc (mənfəət) adlandırılan şey canlı orqanizmdə qidanın qüvvə sərfiyyatından artıqlığına uyğun gəlir. Dövriyyədə olan qida maddələri kütləsi öz tərkibinə görə getdikcə daha müxtəlif olur, tədricən onun tərkibində özlüyündə qida maddəsi olmayan, amma qidalanma prosesini asanlaşdıran yeni element əmələ gəlir. Fərdi orqanizmlərdə bu, qan kürəcikləri, sosial orqanizmdə isə puldur. Bir çox ibtidai heyvanların qanında kürəciklər yoxdur, 35 sivilizasiyanın aşağı pilləsində olan cəmiyyətlərdə isə pul yoxdur. Cəmiyyətdə idarəetmə sistemi heyvan orqanizmində əsəb sisteminə bənzəyir. İnkişaf etməkdə olan orqanizmdəki ilkin əsəb mərkəzi kimi, idarəedici təbəqənin başlıca xadimə çevrilən üzvü də, adətən, əsəb sisteminin müəyyən üstünlüklərinə malik bir insan olur. Necə ki, hər bir ayrıca mərkəzə yalnız bədənin məlum hissələrindən gələn xüsusi stimullar sayəsində qıcıqlanmaq xasdır, eləcə də hər bir ayrıca başçıya öz hərəkətlərində yalnız şəxsi və zümrə maraqlarının təsiri altına düşmək xasdır. Yaxşı beyində bu müxtəlif maraqlara uyğun gələn arzular elə tarazlaşır ki, həmin arzuların səbəb olduğu hərəkət tərzi onların heç birini başqaları naminə qurban vermir. Yaxşı parlament sayılan parla- mentdə partiyalar elə tarazlaşır ki, onların məcmu qanunvericiliyi hər bir zümrəyə o biri zümrələrin hüquqları ilə bir araya sığan qədər hüquq verir. Canlı orqanizmin proqressiv təkmilləşməsi cə- miyyətdəki əlaqə vasitələrinə bənzər əsəb tellərinin əmələ gəl- məsində təzahür edir. Cəmiyyətin tərəqqisi üzvi aləmin qanunları ilə eyni qanunlar əsasında həyata keçir. Hər iki halda diferensiallaşmalar sırası vasitəsi ilə sadədən mürəkkəbə doğru inkişaf baş verir. Yekcinsin müxtəlif cinsliyə çevrilməsi tərəqqinin mahiyyətini təşkil edir. Çoxsaylı hisslərə, instinktlərə, qüvvələrə və qabiliyyətə, quru- luşca daha mürəkkəb xüsusiyyətlərə və ləvazimata malik olmaq hər hansı başqa növ məxluqlardan daha kəskin fərqlənmək, daha aydın fərdiyyət göstərmək deməkdir. İnsana aid işlərdə bütün dəyişikliklər həmin qabiliyyətin daha da inkişaf etməsinə gətirib çıxarır: onu fərdiləşməyə can atmaq adlandırmaq olar. Tərəqqi barədə teleoloji (müəyyən bir məqsədin mövcudluğunu nəzərdə tutan) anlayış yanlışdır. Həmin anlayışa görə, yalnız o dəyişik- liklər tərəqqi sayılır ki, onlar insanın xoşbəxtliyinə birbaşa və ya dolayı kömək göstərir. Uşağın əqli inkişafını, adətən, onun çox sayda faktları və qanunları dərk etməsində görürlər, halbuki hə- qiqi inkişaf o daxili dəyişikliklərdən ibarətdir ki, onlar idrakın art- masında ifadə olunur. Düzgün başa düşülən tərəqqi sosial orqa- nizmin quruluşundakı o dəyişikliklərdir ki, onlar bu nəticələri 36 şərtləndirirlər. Həmin dəyişikliklərin mahiyyətini tədqiq etmək, həm də onları kiminsə maraqlarından asılı olmayaraq nəzərdən keçirmək lazımdır. Mövzuda həmçinin Dyurkgeymin orqanik həmrəylik və Nelson və Uinterin firma nəzəriyyəsi kimi təkamül nəzəriyyələri haqda da qisa məlumat verilir və bildirilir ki, Yüklə 0,69 Mb. Dostları ilə paylaş:
|