Microsoft Word mag. Secme -times new roman doc
Yüklə 0,66 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Q
Q Q Q f S f i X Q İkinci kvartil bölgü sırasını iki bərabər hissəyə bölən medianaya bərabərdir: манат 5 . 191 3 . 837 0 . 4651 1 . 4768 9 . 9 1 . 190 2 1 2 2 2 2 2 = − + = − + ⋅ + = = ∑ Q Q Q Q E f S f i X M Q манат 6 . 242 1 . 1320 7 . 6222 6 . 7151 9 . 24 1 . 225 4 1 3 1 3 3 3 3 = − + = − + ⋅ ⋅ + = ∑ Q Q Q Q f S f i X Q təşkil edəcəkdir. Hesablamanın nəticələrindən görünür ki, 2014-cü ildə əhalinin 25%-nin adambaşına ümumi gəlirinin orta aylıq səviyyəsi 165.7 manatdan az, 25%-nin 165.7- 191.5 manat arasında, 25%-nin 191.5-242.6 manat arasında, qalan 25%-nin isə ümumi gəlirinin orta aylıq səviyyəsi 242.6 manatdan çox olmuşdur. Əhalinin yarısının adambaşına ümumi gəlirinin orta aylıq səviyyəsi 191.5 manatdan az, yarısının ki, isə ondan çox təşkil etmişdir. 68 Bu dövrdə kvartil kənarlaşma, kvartil variasiyanın nisbi göstəriciləri və kvartil əmsal: 5 . 38 2 7 . 165 6 . 242 2 1 3 = − = − = ∆ Q Q Q manat, % 2 . 23 100 7 . 165 5 . 38 100 = ⋅ = ⋅ ∆ = E Q M Q K , 46 . 1 7 . 165 6 . 242 1 3 = = = Q Q K d və yaxud % 146 təşkil edir. Göründüyü kimi 2014-cü ildə 25% ən varlı əhalinin adambaşına ümumi gəlirinin orta aylıq səviyyəsi 25% ən kasıb əhalinin adambaşına ümumi gəlirinin orta aylıq səviyyəsindən 46% çox olmuşdur. 2014-cü ildə Azərbaycanda adambaşına düşən pul gəlirləri üzrə əhalinin bölgü sırasının moda göstəricisi, ( ) ( ) ( ) ( ) 1 . 238 2 . 786 1 . 1320 4 . 734 1 . 1320 4 . 734 1 . 1320 9 . 24 1 . 225 3 2 1 2 1 2 0 0 = − + − − + = − + − − + = f f f f f f i x M manat təşkil etmişdir. Bu o deməkdir ki, həmin ildə əhalidə ən çox rast gəlinən gəlir səviyyəsi 238.1 manat olmuşdur. Tədqiq edilən digər dövr, yəni 2011-ci il üçün kvartil göstəriciləri və onların kənarlaşmasını xarakterizə edən göstəriciləri hesablayaq. 2011-ci il üçün birinci, ikinci və üçüncü kvartillər: манат 165.7 1 . 610 3 . 2038 525 . 2293 9 . 4 1 . 120 4 1 1 1 1 1 1 = − + = − + ⋅ + = ∑ Q Q Q Q f S f i X Q 4 . 141 7 . 1013 7 . 4454 05 . 4587 9 . 9 1 . 140 2 1 2 2 2 2 2 = − + = − + ⋅ + = = ∑ Q Q Q Q E f S f i X M Q манат 69.2 1 0 . 666 0 . 6269 575 . 6880 9 . 9 1 . 160 4 1 3 1 3 3 3 3 = − + = − + ⋅ ⋅ + = ∑ Q Q Q Q f S f i X Q манат 69 təşkil edər. Hesbalamanın nəticələrindən görünür ki, 2011-ci ildə əhalinin 25%-nin hər nəfərinə düşən ümumi gəlirin orta aylıq səviyyəsi 122.1 manatdan az, 25%-nin 122.1- 141.4 manat arasında, 25%-nin 141.4-169.2 manat arasında, qalan 25%-nin isə ümumi gəlirinin orta aylıq səviyyəsi 169.2 manatdan çox olmuşdur. Əhalinin yarısının hər nəfərinə düşən ümumi gəlirinin orta aylıq səviyyəsi 141.4 manatdan az olmuşdur. Bu ildə kvartil kənarlaşma, kvartil variasiyanın nisbi göstəricilərin və kvartil əmsal: 6 . 23 2 1 . 122 2 . 169 2 1 3 = − = − = ∆ Q Q Q min manat, % 7 . 16 100 4 . 141 6 . 23 100 = ⋅ = ⋅ ∆ = E Q M Q K 39 , 1 1 . 122 2 . 169 1 3 = = = Q Q K d və ya 139% təşkil edir. Hesablamanın nətcələrindən göründüyü kimi 2011-ci ildə 25% ən varlı əhalinin adambaşına ümumi gəlirin orta aylıq səviyyəsi 25% ən kasıb əhalinin adambaşına ümumi gəlirinin orta aylıq səviyyəsindən 39% çox olmuşdur. Bununla yanaşı 2011-cı illə müqayisədə 2014 - cü ildə kvartil kənarlaşmanın nisbi göstəricisində artım müşahidə olunmuşdur. 2011-ci ildə Azərbaycanda hər nəfərə düşən pul gəlirləri üzrə əhalinin bölgü sırasının moda göstəricisi, ( ) ( ) ( ) ( ) 8 . 146 6 . 800 7 . 1013 7 . 565 7 . 1013 7 . 565 7 . 1013 9 . 9 1 . 140 3 2 1 2 1 2 0 0 = − + − − + = − + − − + = f f f f f f i x M manat təşkil edər. Yəni bu ildə əhalidə ən çox rast gəlinən gəlir səviyyəsi 146.8 manat olmuşdur. Tədqiq edilən bölgü sıralarında müşahidə edilən diferensasiyanı daha dərin öyrənmək üçün onları 10 bərabər hissəyə bölməyə imkan verən desil göstəriciləri hesablayaq. Bunun üçün hər bir il üzrə aşağı (ən aşağı gəlir, birinci desil) və yuxarı (ən yüksək gəlir, doqquzuncu desil) desili tapaq. 70 Birinci desili hesablamaq üçün sayın 10 1 tezliyini tapmaq lazımdır. 4 saylı cədvəlin məlumatlarından bu 2014-cü il üçün 51 . 953 10 1 . 9535 10 = = ∑ f min nəfər təşkil edir. Kimilyativ tezlikdən görünür ki, bu tezlik 135.1-140.0 manat arasına düşür. Onda, 9 . 307 ; 0 . 755 ; 9 . 4 ; 1 . 135 1 1 1 1 1 = = = = − d d d d f S i X təşkil edər. Buradan ən aşağı gəlir: 3 . 138 9 . 307 00 . 755 51 . 953 9 . 4 1 . 135 1 = − + = d manat olar. Doqquzuncu desili hesablamaq üçün sayın 10 9 tezliyini tapaq. Belə ki, 6 . 8581 10 1 . 9535 9 10 9 = ⋅ = ⋅ ∑ f təşkil edir. Kumulyativ tezlik sırasından görünür ki, bu tezliyə uyğun gələn variant 300-350 manat olandır. Buradan, 5 . 738 ; 0 . 8329 ; 50 ; 1 . 300 9 1 9 9 9 = = = = − d d d d f S i X olduğu məlumdur. Deməli, ən yuxarı gəlir, 1 . 317 5 . 738 0 . 8329 6 . 8581 50 300 9 = − + = d manat olacaqdır. Hesablamanın nəticələrindən görünür ki, 2014-cü ildə hər nəfərə düşən pul gəlirlərinin orta aylıq səviyyəsinə görə əhalinin bölgü sırasında ən aşağı gəlir 138.3 manata, ən yuxarı gəlir isə 317.1 manata bərabər olmuşdur. Buradan bu ildə əhalinin gəlirlərinin diferensasiyasının desil əmsalı 3 , 2 3 . 138 1 . 317 1 9 = = = d d K d dəfə təşkil edər. 71 Deməli, 2014-cü ildə 10% ən varlı əhalinin adambaşına ümumi gəlirinin orta aylıq səviyyəsi 10% ən kasıb əhalinin müvafiq göstəricisindən təxminən 2,3 dəfə fərqlənir. İndii də 2011-ci il üçün bu göstəricilərin qiymətini hesablayaq. Belə ki, 4 saylı cədvəlin məlumatlarından bu il üçün 10 1 tezlik, 31 . 917 10 1 . 9173 10 = = ∑ f min nəfər təşkil edir. Kimilyativ tezlik sırasından görünür ki, bu tezlik 105.1-110.0 manat arasına düşür. Buradan 3 . 412 ; 3 . 514 ; 9 . 4 ; 1 . 105 1 1 1 1 1 = = = = − d d d d f S i X təşkil edər. Deməli, ən aşağı gəlir 9 . 109 3 . 412 3 . 514 31 . 917 9 . 4 1 . 105 1 = − + = d manat təşkil edəcəkdir. Doqquzuncu desili hesablamaq üçün sayın 10 9 tezliyini tapaq. Belə ki, 79 . 8255 10 1 . 9173 9 10 9 = ⋅ = ⋅ ∑ f təşkil edir. Kimilyativ tezlik sırasından bu tezliyin 200.1-225.0 manat qrupa düşdüyü aydın görünür. Buradan, 8 . 427 ; 2 . 8040 ; 9 . 24 ; 1 . 200 9 1 9 9 9 = = = = − d l l d f S i X olacaqdır. Deməli, ən yuxarı gəlir, 6 . 212 8 . 427 2 . 8040 79 . 8255 9 . 24 1 . 200 9 = − + = d manat təşkil edəcəkdir. Buradan, 2011-ci ildə əhalinin gəlirlərinin diferensasiyasının desil əmsalı: 93 . 1 9 . 109 6 . 212 1 9 9 = = = d d K yaxud 193% olacaqdır. 72 2011 və 2014-cü illər üzrə Azərbaycanda adambaşına orta aylıq gəlirlərinin statistik bölgü sırasını xarakterizə edən göstəricilərin alınmış nəticələrini 5 saylı cədvəldə verək (Cədvəl 2.5.). Hesablamanın nəticələrini ümumi şəkildə özündə əks etdirən 5 saylı cədvəlin məlumatlarından görünür ki, 2011-cı ilə nisbətən 2014-cü ildə əhalinin adambaşına orta aylıq gəlirlərinin bölgü sırasının statistik xarakteristikasında mühüm dəyişikliklər baş vermişdlir. Cədvəl 2.5. 2011 və 2014-cü illərdə Azərbaycan Respublikasında əhalinin hər nəfərinə düşən orta aylıq gəlirlərinin səviyyəsinə görə statistik bölgü sırasında müşahidə edilən kənarlaşmaları xarakterizə edən göstəricilərin dinamikası Göstəricilər 2011 2014 2011-cı ilə nisbətən 2014- cü ildə kənarlaşma, % Modal gəli, manat 146.8 238.1 162.2 Mediana gəlir, manat 141.4 191.5 135.4 Kvartil kənarlaşma, manat 23.6 38.5 163.1 Kvartil variasiyanın nisbi göstəricisi (%) 16.7 23.2 Artıb Kvartil əmsal, % 139 146 Artıb Desil əmsal, dəfə 1.93 2.3 Artıb Belə ki, müqayisə edilən dövrdə modal gəlir 62.2% və mediana gəlir isə 35.4% artmışdır ki, bu da arzuolunan meyldir. Bunların fonunda müqayisə edilən dövrdə kvartil kənarlaşmanın 634.1% artması, 2011-cı illə müqayisədə 2014 - cü ildə birinci və üçüncü kvartillər arasındakı fərqin yüksəldiyini göstərir. Araşdırma kvartil variasiyanın nisbi göstəricisinin, yəni üçüncü və birinci kvartillər arasındakı fərqin medianada tutduğu çəki 16.7%-dən 23.2% - ə yüksəldiyini göstərir ki, bu da arzuolunan meyl deyildir. Digər tərəfdən də 2011 - cı ilə nisbətən 2014 - cü ildə birinci və onuncu desil göstəricilərin nisbəti kimi çıxış edən desil əmsalın səviyyəsi də artmışdır. Bu da əhalinin adambaşına orta aylıq gəlirlərinin bölgüsündəki fərqlərdə аrtımın olduğunu deməyə əsas verir. Başqa sözlə desək, hesablanmış göstəricilərin nəticələri müqayisə edilən dövrdə əhalinin pul gəlirlərinin 73 bölgüsündəki qeyri-bərabərliyin qismən də olsa artdığını göstərir. Bu da ölkənin sosial-iqtisadi həyatında aparıla dəyişikliklərin təsirinin nəticəsidir. Odur ki, sosial siyasətin növbəti mərhələsində bunun nəzərə alınması vacibdir. |