Türkçesi: Hilmi Ziya Ülken

mour propre
 (izzetinefis) karşılığı.

---

1 7 4   ETİKA
cede  rahatlık  duyulmaz;  tersine,  başkalarının  etkileriyle  karşılaştırılarak 
etkilerinin  daha  zayıf  olduğu  hayal  edilirse,  insan  kederlenir.  Zaten  bu 
kederi  (önerme  28)  ortadan  kaldırmaya  çalışılır  ve  bu  da  kendi  cinsdaş­
larının,  benzerlerinin  etkilerini  yanlış  yorumlayarak,  ya  da  kendi  etkile­
rini,  gücü  yettiği  kadar  süsleyip  bezeyerek  olur.  O  halde  görünüyor  ki, 
insanlar tabiatça kine ve hasede meyillidirler ki buna da eğitim katılmıştır; 
çünkü  ana-baba  yalnız  ün  kazanmak  ve  haset  duygularını  körüklemek 
suretiyle  çocuklarının  erdemlerini  uyandırmaya  alışmışlardır.  Bununla 
birlikte  belki  de  bir  tereddüt  noktası  kalır,  çünkü  insanların  erdemlerine 
hayran  olmamız  ve  bu  erdemlerin  kendilerini  yükseltmesi  (vénérer)  na­
dir  görülen  şeylerden  değildir.  Bu  hali  ortadan  kaldırmak  için  aşağıdaki 
önerme sonucunu da katacağım.
Önerme sonucu
İnsan  ancak,  kendine  benzer  bir  başkasına  ait  olan  erdem  için  haset 
duyar.
Kanıtlama
Haset, kinin ta kendisidir (scolie, önerme 24) yani bir kederdir (scolie, 
önerme 13), başka deyişle (scolie, önerme 11) bir insanın işleme gücünün, 
ya da çabasının azalmasına sebep olan bir duygulanıştır. Fakat insan (scolie, 
önerme  9)  ancak  kendisine  verilmiş  olanı,  tabiatı  gereğince  takip  edebi­
lirse  bir  etkiye  doğru  çabalar  ve  onu  yapmayı  arzu  eder;  o  halde  insan 
hiçbir  işleme  (etki)  gücünün,  ya  da  (aynı  anlama  gelmek  üzere)  hiçbir 
erdemin kendiliğinden olumlanmış (tasdik edilmiş) olmasını kabul etme­
yecektir;  eğer  bu  erdem  bir  başkasının  tabiatına  ait  ise  ve  kendisininkine 
yabancı  ise!  Ve  böylece  onun  arzusu  azaltılamaz,  yani  (scolie,  önerme 
11)  kendisine  benzemeyen  bir  varlıkta  bir  erdemi  göz  önüne  aldığı  için 
kederlenemez  ve  bunun  sonucu  olarak  ona  haset  edemez.  Fakat  onunla 
aynı tabiatta olduğu varsayılan kendi benzerine haset eder.
Scolie
Sonra öyle ise, madem ki, (scolie, önerme 52) yukarda söylemiş oldu­
ğumuz gibi  bir insanın derin görüşünü, cesaretini vb. hayretle karşıladı­
ğımız için o insanı yükseltiyoruz, bunun böyle olması bu erdemlerin tekil 
bir tarzda  ona ait olduğunu hayal etmemizden  ve onlarda kendi tabiatı­

---

DUYGULANIŞLARIN KÖKÜ VE TABİATI ÜZERİNE 
1
 
75
mızla  ortak  varlık  tarzları  görmememizden  ileri  gelir;  ve  böylelikle  biz 
onlara,  ağaçların  yüksekliğine  ve  aslanların  cesaretine  haset  ettiğimizden 
fazla haset etmeyiz.
Önerme LVI
Birçok  Sevinç,  Keder  ve  Arzu  türleri  ve  bunun  sonucu  olarak  Ruhun 
kararsızlıkları  halinde onlardan ibaret bütün duygulanışlar, ya da onlar­
dan çıkan Sevgi, Kin, Umut, Korku vb.’leri olduğu kadar bizim duygulan­
mış olduğumuz obje türleri de vardır.
Kanıtlama
Sevinç  ve  keder  ve  bunların  sonucu  olarak  onlardan  ibaret  ya  da 
onlardan  çıkmış  olan  duygulanışlar  (scolie,  önerme  11)  edilgilerdir  (pasif 
hallerdir). Biz upuygun olmayan fikirlere sahip olmamız, onlar hakkında 
yalnızca tam (exacte) ölçüde bulunmamız bakımından (önerme 3) zorunlu 
olarak  pasif  durumdayız  (önerme  1);  yani  (scolie,  önerme  40,  bölüm  II) 
yalnızca hayal ettiğimiz nispette pasif haldeyiz, başka deyişle (önerme 17, 
bölüm  II,  scolie’siyle  birlikte)  Bedenimizin  tabiatını  yabancı  bir  cismin 
tabiatı ile birlikte kuşatan bir duygulanışla duygulanmış bulunuyoruz. O 
halde her pasif halin (edilginin) tabiatı zorunlu olarak duygulanmış oldu­
ğumuz  objenin  tabiatını  ifade  edecek  tarzda  açıklanmalıdır;  diyorum  ki 
bir  objeden,  diyelim  A’dan  doğan  Sevinç  bu  A  objesinin  tabiatını  kuşatır 
ve  B  objesinden  doğan  Sevinç  B  objesinin  tabiatını  kuşatır;  ve  böylece 
bu  iki  Sevinç  duygulanışı  tabiatta  farklı  nedenlerden  doğdukları  için  ta­
biatça başkadırlar. Nitekim aynı suretle bir objeden doğan Keder duygu­
lanışı  başka  bir  nedenden  doğan  Kederden  tabiatça  başkadır;  ve  Sevgi, 
Kin,  Umut,  Korku,  Ruh  kararsızlığını  da  böyle  anlamalıdır;  ve  bundan 
dolayı, zorunlu olarak duygulanmış olduğumuz obje türleri kadar Sevinç, 
Keder, Sevgi,  Kin  türleri vardır.  Arzuya  gelince, o verilmiş olduğu kendi 
bünyesindeki bir şeyi yapmayı gerektirmiş olarak tasarlanması bakımın­
dan  her  birinin  veya  kendi  tabiatının  özüdür  (scolie,  önerme  9);  bundan 
dolayı öyle ise her biri filân ya da falan Sevinç, Keder, Sevgi, Kin türleri­
nin dış nedenleriyle duygulanmıştır, yani bundan dolayı onun tabiatı filân 
tarzda ya da başka bir tarzda kurulmuştur. Arzusu zorunlu olarak filân ya 
da falan olacaktır ve bir arzunun tabiatı onların doğmuş oldukları duygu­
lanışlar birbirlerinden başka oldukları kadar bu Arzu da öteki bir Arzu­

---

176 ETİKA
dan  başka  (farklı)  olacaktır;  öyle  ise  Sevinç,  Keder,  Sevgi  vb.  kadar  Arzu 
türleri  de  vardır  ve  bunun  sonucu  olarak  (daha  önce  gösterilmiş  olanla 
anlaşılacağı üzere) kendileriyle duygulanmış olduğumuz obje türleri var­
dır.
Scolie
Pek  çok  sayıda  olması  gereken  duygulanış  türleri  arasında  (önceki 
önerme)  en  tanınmışları  Oburluk,  Sarhoşluk,  Sefihlik  (lubricité),  hasis­
lik, Şöhret hırsıdır  ki, nispet  edildikleri objeler  aracılığı ile ya bu ya öteki 
duygulanışın  tabiatını  açıklayan  Sevgi  ya  da  Arzunun  belirtişlerinden 
(désignation)
15
  ibarettirler.  Oburluk,  Sarhoşluk,  Sefihlik,  Hasislik  ve  Şöh­
ret  hırsı  deyince  biz  vakaa  yemeğin,  içkinin,  cinselliğin,  servetin,  ün  ve 
şerefin ölçüsüz sevgisi ya da arzusundan başka bir şey anlamıyoruz. Bun­
dan  başka,  bu  duygulanışların  kendilerini  başkalarından  nispet  edildik­
leri  objelerle  ayırmamız  bakımından,  karşıtları  yoktur.  Zira  ölçülülük,