Азярбайъан милли елмляр академийасы м. Фцзули адына ялйазмалар институту
Yüklə 3,95 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Filologiya məsələləri – №7, 2013
- AZƏRBAYCAN TƏRCÜMƏ KİTABI VƏ “AZƏRNƏŞR”
|
Ədəbiyyat 1 “Azərbaycan jurnalistikası: qloballaşma dövründə: qaynaqlar və perspektivə baxış” (Nəsir İmanquliyevin 100 illik yubileyinə həsr edilmiş respublika elmi- praktiki konfransının materialları) Bakı, 2011 2.
Heydər Əliyevin anadan olmasının 85 illiyi ilə əlaqədar Türkdilli Ölkələrin Xəbər Agentlikləri Birliyi (TKA) Baş Məclisinin "Türkdilli ölkələrin əlaqələrinin inkişafında xəbər agentliklərinin əməkdaşlığının rolu" mövzusunda VII iclası: Bakı, 29 aprel-3 may 2008-ci il AzərTAc, Anadolu Agentliyi ; layihənin müəllifi: A. Ə. Aslanov, H. Bengi ; tərc.: N. Xıdırov, C. Səfərov, O. Məmmədov ; red. V. Musayev [et al.]. - Bakı : Şərq-Qərb, 2009. - 168 s., [16] s 3.
Filologiya məsələləri – №7, 2013
393 4.
Türk dili konuşan ülkelermedya forumu, Basın Yayın ve Enformasyon Genel Müdürlüğü, Ankara, 2010 5.
2013, səh 20 www.atxem.az\\birlik\\ 6.
Аскар Умаров, КОЕ-ЧТО ОБ ИНФОРМАЦИОННОЙ ИНТЕГРАЦИИ ТЮРОК, Координатор Оргкомитета «Тюркская миссия информационной интеграции «TURK-MEDIA», http://vesti.az/news/63108 7.
б.л.залесский, масс-медиа и развитие единого информационного прос- транства, http://elib.bsu.by/bitstream/123456789/26852/1/85-89.pdf 8.
МАЦИОННОГО ПРОСТРАНСТВА В РЕСПУБЛИКЕ КАЗАХСТАН, 2000 г. http://ecsocman.hse.ru/data/877/013/1220/014.SARSSENBAEV.pdf 9.
информационного пространства Содружества Независимых Государств (2011) 10.
http://www.businessnews.by/index.php/journalism/articles/198-zalesskij-bl- sredstva-massovoj-informatsii-i-formirovanie-edinogo-informatsionnogo- prostranstva-sodruzhestva-nezavisimykh-gosudarstv2011 11.
http://www.belarus.mid.ru/doc/inf_prostranstvo.pdf 12.
http://www.tkaonline.org/index.php?option=com_content&view=article&id=47 &Itemid=56Türkdilli Xəbər Agentlikləri Birliyinin (TKA) üzvlərinə)
А.Алескерли Единое информационное пространство в тюркских СМИ и ее перспективы на будущее Резюме
Данная статья посвящена текущему состоянию средств массовой информации в современном тюркском мас-медиа, важности создания единой общетюркской информационной системы в сфере СМИ и ее возможностям. В статье указаны предложения о перспективах единой общетюркской информа- ционной системы и соответственно по ее созданию. E.Elesgerli Common information space in Turkic mass media and its future perspectives Summary
This article is devoted to current situation of turkic media, importance of creating common turkic information system in mass media, and its opportunities which can be given to Turkic peoples. In this article is shown proposals about future perspectives of common turkic information system, as well as creation of this system.
Rəyçi: Vüqar Əliyev Bakı Dövlət Universitetinin jurnalistika fakültəsinin dosenti Filologiya məsələləri – №7, 2013
394 LEYLA ABASOVA Bakı Dövlət Universitetinin “Kitabşünaslıq və nəşriyyat işi” kafedrasının dissertantı
sg.leyla@gmail.com AZƏRBAYCAN TƏRCÜMƏ KİTABI VƏ “AZƏRNƏŞR”
Key words: “Azerneshr”, translation literature, book, fiction. Ключевые слова: "Азернешр", перевод литературы, книга, художественная литература.
Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı – “Azərnəşr” müxtəlif dillərdən, xüsusilə rus dilindən Azərbaycan dilinə ədəbiyyatın tərcüməsinə də öz fəaliyyətində xüsusi yer vermişdir. Təsadüfi deyildir ki, 1925-1933-cü illərdə Azərbaycan Dövlət Nəşriyya- tının 12 nəfər tərcüməçi ştatı olmuşdur. Bu tərcüməçilər - 1) Qəmər Əliyeva; 2) Zülfüqar Abdullayev; 3) Adil Əfəndiyev; 4) N.Xanım Ağayeva; 5) Talıb Talıbzadə; 6) Ş.Mürsəlov; 7) Fazil Seyidov; 8) Təzəxanım Haşımova; 9) Rəşid Yusifzadə; 10) Yusif Yusifli; 11) Qasımxanlı; 12) Qasım Yüzbaşov [1, 23]. (“Azərnəşr”də işləyən bu tərcüməçilərdən yalnız bir nəfəri ali təhsilli (Əfəndiyev Adil), qalanları isə orta təhsilli olmuşdur). Bədii ədəbiyyatın nəşrindən söhbət gedərkən qeyd etməliyik ki, 1920-1940-cı illərdə Azərbaycan bədii ədəbiyyatı ilə yanaşı rus klassik yazıçılarının əsərlərinin tərcüməsinə və nəşrinə də diqqət yetirilmişdir. Məsələn, görkəmli rus yazıçısı M.Qorkinin “Həyatın dibində”, “Konovalov”, “9 Yanvar”, “Tunel”, “Molva”, “İzer- gil qarı”, “Çelkaş”, “Makarçudra”, “Arxip baba və Lyonka”, “Uşaqlıq”, “Mənim darülfununlarım”, “Məhbəs” və s. əsərləri 1924-1928-ci illərdə Azərbaycan dilinə tərcümə və nəşr edilmişdir. Əsasən M.Qorkinin, A.S.Puşkinin, L.N.Tolstoyun, SSRİ Xalqları Ədəbiyyatından xeyli maraqlı əsərlər “Azərnəşr” tərəfindən çap edil- mişdir. 1920-1940-cı illərdə Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatının fəaliyyətinin təşkilin- də, inkişafında dövrün ziyalıları, alimləri, tərcüməçiləri və digər sənət sahibləri bö- yük rol oynamışdı. Belə ki, bu nailiyyətlərin əldə edilməsində 1920-1940-cı illərdə “Azərnəşr”də fəaliyyət göstərən bir sıra tərcüməçilərin və redaktorların: Əhməd Hacızadə, Məhərrəm Kamil, Xəlil İbrahim, İbrahimbəyli, Ə.Kəmiyev, Sami Kamal, M.Babayev, Ə.Rüstəmzadə, T.Talıbzadə, D.Cavadlı, S.Quliyeva, A.K.Turani, Ə.Fətəliyev, H.Ağazadə, S.Kazım, A.Yusifzadə, Ə.Əbdürrəhimzadə, M.Kamil, Süleyman Hüri, S.Məlikov, Y.Rzaquluzadə, M.İ.Əfəndiyev, H.Qasımov, M.Rza- quliyev, M.Babaxanov, A.Vəzirzədə, S.Abbasov, A.Gülməhəmmədov, M.Əfəndi, H.H.Şahbazlı, A.Vəzirzadə, M.Babaxanov, H.Şahmalıyev, H.Səlimov, R.Q.Möv- sümzadə, M.Ə.Balaxanov, K.Zəri, H.Əsədov, A.Bədəlov, A.S.Əlizadə, İ.Nəfisi, İ.Səfərov, H.Şahsuvarov, M.S.Məmmədzadə, Y.Yusifli, M.Kərimov, Azad Əfən- dizadə, X.Əzizbəyli, F.İbrahimbəyli, Y.Məmmədəli və başqalarının fəaliyyəti diq- qətəlayiq olmuşdur. 1938-ci ildə “Azərnəşr”in bədii ədəbiyyat şöbəsi fransız şairi P.J.de Beranje- nin “Seçilmiş şeirlər” toplusunu kitabça şəklində çapdan buraxmışdır. Şeirləri fran-
Filologiya məsələləri – №7, 2013
395 sız dilindən tərcümə edən B.Behbud, kitabın redaktoru isə N.Rəhimdir. Əslində P.J.de Beranjenin şeirlərini Azərbaycan dilinə tərcümə edən Səlim adlı şəxs olmuş- dur. Yazıldığına görə, Səlim fransız, rus, ərəb və fars dillərini mükəmməl bilən şair imiş. P.J.de Beranjenin 1938-ci ildə “Seçilmiş şeirlər”ini Səlim Behbudov fransız dilindən tərcümə etmişdir. Səlim bəy 1910-cu ildə Parisdə Diplomatik fakültəni bitirmişdir. Sovet vaxtında Səlim bəy Bakı məktəblərində fransız dilindən dərs de- mişdir. “Azsənaye” birliyində iqtisadçı işləmişdir. 1937-ci ildə müqavilə ilə “Azərnəşr”dən iş götürmüşdür. Hətta belə bir məlumat vardır ki, o, bir qadınla “Azərbaycanca-fransızca-rusca” lüğət kitabı hazırlayırmış. Folklorşünas Əbülqasim Hüseynzadənin Səlim bəy haqqında söylədiyi xatirələr, onun həyatı barədə bəzi mə- sələləri daha açıq şəkildə işıqlandırır: 1937-ci ildə “Azərnəşr”in mütərcimləri sıra- sında Səlim bəyin də adı var idi. P.J.de Beranjenin şeirlərinin qonorarını o, mənim yanımda kassadan alıb getdi. O, başqa dillərdən də tərcümələr edir, folklor nümunə- ləri: tapmacalar, atalar sözləri, zərb-məsəllər, kiçik nağıllar toplayırdı. Şeir yaradıcı- lığı da olubdur. O, 1882-ci ildə anadan olmuş, 1943-cü ilin payızında vəfat etmişdir. Şeirlərini “Bəy Behbud” təxəllüsü ilə imzaladığı da aydınlaşır. Deməli, 1938-ci ildə P.J.de Beranjenin “Seçilmiş şeirləri”ni tərcümə edən B.Behbud elə Səlim Bəy Behbudun özüdür [2]. Görkəmli Azərbaycan şairi Ə.Cavadın da tərcüməçilik fəaliyyəti diqqəti cəlb edir. Əhməd Cavad görkəmli Azərbaycan şairi olmaqla bərabər, o zamanlar Azər- baycan Kənd Təsərrüfatı İnstitutunda türk (Azərbaycan) – rus dilləri kafedrasında müdir, habelə dosent və professor vəzifələrində çalışdığı zaman dil problemləri ilə də məşğul olmuşdur. Hələ, 1919-cu ildə Bakı Darülfünununda tədris olunmaq üçün yazdığı və çap etdirdiyi “Azərbaycan dilinin sərf və nəhvi” dərsliyi nəzəri və təcrübi əhəmiyyətinə görə rəğbət qazanmışdır. Ə.Cavad 1935-1937-ci illərdə Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatında “Tərcümə” şöbəsində redaktor vəzifəsində işləmişdir. Ə.Cavad rus ədəbiyyatından ən çox А.S.Puşkin və М.Y.Lermantovdan tərcümə etmişdir. О, М.Qorkinin “Mənim darül- fünunlarım”, “Mən necə oxumuşam”, İ.Turgenevin “Atalar və oğullar”, V.Kininin “О tayda” və s. əsərlərini də dilimizə tərcümə etmişdir. O, oхucular arasında geniş yayılmış R.Roninin “Оd uğrunda mübarizə”, F.Rablenin “Qarqаntua və Pantakrüel”, V.Şeks- pirin “Yuli Sezar”, “Оn ikinci gecə” və s. əsərlərini dilimizə çevirmişdir [1, 24]. Hökumət müsabiqəsində Ə.Cavadın tərcümə etdiyi “Pələng dərisi geymiş pəhləvan” poemasının tərcüməsi birinci mükafata layiq görülmüşdür. Ə.Cavad 1928-1937-ci illər arasında 15-dən artıq tərcümə kitabı hazırlamış və çap etdir- mişdir. Beləliklə də Ə.Cavad Azərbaycanda Sovet dövründə ilk tərcümə məktəbi yaratmışdır. “Аzərnəşr”də tərcümə şöbəsində çalışdığı illərdə оnun оrijinal şeir ki- tabı çıxmadı. Bunu о dövrdə kitaba repressiyanın tətbiqi kimi qiymətləndirmək la- zımdır. Tərcüməçilik sahəsində xüsusi yeri olan C.Cabbarlının da adını xüsusilə qeyd etmək lazımdır. C.Cabbarlının tərcüməçilik fəaliyyəti, Tolstoydan, Şekspirdən, Şil- lerdən və b. etdiyi tərcümələr də onun sənətkarlıqda irəli getməsinə az kömək etmə- mişdir: Məsələn, V.Şekspir “Hamlet”: Pyes. /Tərcümə edəni: C.Cabbarlı, (“Azər- nəşr”, 1926, 128 s.); C.Uels “Yeraltı dünya”: Roman. /Tərcümə edəni: C.Cabbarlı, (“Azərnəşr”, 1927, 160 s.); F.Şiller “Qaçaqlar”: Pyes. /Tərcümə edəni: C.Cabbarlı, (“Azərnəşr”, 1935, 102 s.); “Hamlet”: Pyes. (“Azərnəşr”, 1935, 167 s.);
Filologiya məsələləri – №7, 2013
396 P.K.Bomarşe “Fiqaronun toyu” /Tərcümə edəni: C.Cabbarlı, (“Azərnəşr”, 1935, 120 s.); “Yeraltı dünya”: Roman. (“Azərnəşr”, 1935, 232 s.) və s. Sahəvi kitab nəşri problemləri ayrı-ayrı elm sahələrini, elm sahələrinin aktual problemlərini əhatə edirdi. Bu mənada siyasi-iqtisad, iqtisadi nəzəriyyələr tarixi, ayrı-ayrı nəzəriyyələr tarixi, dünya iqtisadiyyatı, xalq təsərrüfatının mühüm sahələ- ri, planlaşdırma, xalq təsərrüfatı planları, statistika, uçot məsələləri, əmək, maliyyə mövzuları üzrə müxtəlif növlərdə, tiplərdə kitab nəşri 1940-1950-ci illərdə Azər- baycan Dövlət Nəşriyyatının fəaliyyətində mühüm yerlərdən birini tuturdu. Bu ədəbiyyat iki istiqamətdə inkişaf edirdi. Həm rus dilindən tərcümə edilən iqtisadi ədəbiyyat, həm də azərbaycanlı müəlliflərin, iqtsadiyyat, iqtisadi nəzəriyyə, əmək və maliyyə məsələlərinə aid orijinal əsərləri meydana gəlir, nəşr edilib yayılırdı. M- əsələn, 1940-1950-ci illərdə “Azərnəşr”də çap edilən siyasi-iqtisad, iqtisadi nəzəriy- yələr tarixi, dünya iqtisadiyyatı üzrə nəşr edilən kitablara nümunə olaraq: “Kolxoz hesabdarlığının əsasları” (II hissə. 1940), Q.A.Kozlov “Kapitalist əmtəə istehsalı və kapitalizmdə pulun rolu” (1946), Q.A.Kozlov “Kapitalist istehsal üsulunun hazırlanması” (1946), Q.Vaşinski “Kolxozlarda mühasibat uçotu” (1947) və s. gös- tərə bilərik. Sahəvi kitab nəşri üzrə “Azərnəşr”in fəaliyyətinin müəyyən hissəsi təbiət elm- ləri, texnika, nəqliyyat və rabitə və digər sahələrə və aktual mövzulara həsr edilən nəşrləri əhatə edir. Fizika, riyaziyyat, geologiya-coğrafiya, kimya, biologiya və s. təbiət elmlərinə aid əhəmiyyətli kitablar “Azərnəşr” tərəfindən çap edilmişdir. Bu ədəbiyyatın da müəyyən hissəsi tərcümə kitablarından ibarət idi. Məsələn, M.B.Ulitski “Əldə qayırma meterologiya stansiyası” (1940), V.N.Lvov “Yer necə əmələ gəlmişdir” (1941), K.Posse və İ.Privalov “Differensial hesabı kursu” (1944), P.Şorokov “Yer nəyin üzərində dayanır” (1947), V.A.Dorfman “Canlılar və cansız- lar aləmi” (1948), B.L.Dzerdzeevski “Hava okeanı” (1949) və s. 1940-cı illərdə orta məktəb dərsliklərinin böyük əksəriyyəti rus dilindən tərcü- mə edilir və “Azərnəşr”də çapdan buraxılırdı. Bu dövrdə “Azərnəşr”də V.N.Ver- xovski və Y.D.Qoldfarbın və b. “Üzvi kimya” (1946), V.N.Verxovskinin “Üzvi kimya (orta məktəbin 10-cu sinfi üçün)” (1947), V.N.Verxovskinin “Qeyri-üzvi kimya” (1949) və s. bu kimi kitablar çap olunmuşdur. Bu dövrdə tərcümə ədəbiyyatının xeyli hissəsini ictimai-siyasi kitablar, daha çox hissəsini isə bədii ədəbiyyat təşkil etmişdir. “Azərnəşr” görkəmli Azərbaycan, rus və dünya yazıçılarının ayrı-ayrı əsərlərini, seçilmiş əsərlərini, əsərlər külliyyat- larını çapdan buraxmışdır. Məsələn, nəşriyyat M.A.Şoloxovun, R.Taqorun, S.A.Şirvaninin, M.Ə.Sabirin, N.Nərimanovun seçilmiş əsərlərini çapdan burax- mışdır. Nəşriyyat A.S.Puşkinin, M.Y.Lermontovun, N.V.Qoqolun 6 cildlik əsərləri- ni, M.Qorkinin 15 cildlik əsərlərini çapdan buraxmışdır. “Azərnəşr” İ.S.Turgenevin, L.N.Tolstoyun, A.P.Çexovun, V.Mayakovskinin və b. görkəmli rus yazıçılarının əsərlərini müxtəlif nəşr tiplərində: ayrı-ayrı əsərlər, seçilmiş əsərlər, əsərlər külliy- yatı və s. şəklində çap etmişdir. Dünya ədəbiyyatı klassiklərindən Servantesin, Hü- qonun, Bayronun, Götenin, Balzakın və b. əsərlərini də çapdan buraxmışdır. Ümumiyyətlə, “Azərnəşr” 1920-1957-ci illərdə, yəni 47 il ərzində 21992 adda 209870 min nüsxə ümumi tirajla kitab çap etmişdir. Hələ, 1960-cı illərə qədər Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı bədii ədəbiyyatın nəşrinə, dünya ədəbiyyatının klassik yazıçılarına M.A.Şoloxovun, R.Taqorun,
Filologiya məsələləri – №7, 2013
397 A.S.Puşkinin, M.Lermontovun, N.V.Qoqolun, M.Qorkinin, İ.S.Turgenevin, L.N.Tolstoyun, A.P.Çexovun, V.Mayakovskinin və b. ayrı-ayrı əsərlərini, külliyyat- larını, əsərlərini çapdan buraxmışdır. Qeyd etdiyimiz kimi, bədii ədəbiyyatın xeyli hissəsini tərcümə kitabları təşkil edirdi. Dünya, xüsusilə rus klassik yazıçılarının əsərlərinin ana dilimizə tərcümə edilməsində, nəşrə hazırlanmasında görkəmli Azərbaycan ədəbiyyatşünaslarının, tərcüməçilərinin, tənqidçilərinin rolunu da qeyd etmək lazımdır. Bu mənada Ə.Haq- verdiyevin, A.Şaiqin, M.A.Dadaşzadənin, M.Hüseynin, Ə.Cəmilin, S.Rəhmanın, Ə.Məmmədxanlının və b. bu sahədəki fəaliyyəti xüsusilə diqqətəlayiqdir. Həmçinin bu illərdə rus ədəbiyyatının nəşrinə də xüsusi diqqət yetirilmişdir. Məsələn, M.Qorki “Əsərləri” (15 cilddə) (redaksiya heyəti M.Arif və b.) (1962), A.İ.Kuprin “Seçilmiş əsərləri” (K.Paustovskinin müqəddiməsi ilə; tərcümə edəni İ.Yaqubov, redaktoru İ.Mehdiyeva) (1962), “Kəlilə və Dimnə” (Hind nağılları) (M.İbrahimovun müqəddiməsi ilə; farscadan tərcümə edəni: R.Sultanov; redaktoru: M.Müştaq) (1962), V.Şekspir “Seçilmiş əsərləri” (C.Cəfərovun müqəddiməsi ilə; redaktoru M.Rzaquluzadə) (1962), V.Aradamatski “Əks əməliyyat”: povest (tərcü- mə edəni: Y.Məmmədov), M.Qorki “Əsərələri” (15 cilddə. –XIII cild: Klim Samki- nin həyatı (Qırx il) Povest 2-ci hissə. Tərcümə edəni: H.Şərifov) (1963), M.Qorki “Günəş övladları”: pyes (Tərcümə edəni: M.Əfəndiyev) (1963), D.Bedni “Mən xalqıma inanıram”: şeirlər (1963), V.V.Mayakovski “Vladimir İliç Lenin”: poema (tərcümə edəni: Rəsul Rza. 2-ci çapı) (1963), K.Q.Paustovski “Qayalar arasında qəsəbə”: hekayələr (tərcümə edəni: R.Şıxəmirova) (1963), İ.S.Turgenev “Tüstü”: roman (tərcümə edəni: C.Məcnunbəyov) (1963), M.Şoloxov “Əsərləri” (8 cilddə. I cild: hekayələr, tərcümə edəni: Ə.Abbasov) (1963) və s. Bu illərdə “Azərnəşr”də uşaqlar üçün də maraqlı kitablar çap olunaraq balaca oxuculara töhfə edilmişdir. Məsələn, H.Andersen “Qar kraliça”: nağıl (Tərcümə edəni: M.Rzaquluzadə) (1963), A.Qaydar “Təbilçinin taleyi”: povest (Tərcümə edə- ni: Ə.Əhmədova) (1963), X.Əlibəyli “Ağ çəmən”: şeirlər (1963), A.S.Puşkin “Na- ğıllar” (tərcümə edəni: M.Seyidzadə) (1963), C.Cəbrayılbəyli “Təbiət haqqında he- kayələr” (1963) və s. Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatı ildən-ilə öz çap məhsulunu artırmışdır. Nəşriy- yat 1920-1925-ci illərdə 396 adda 2785 min nüsxə kitab çap etmişdisə, 1946-1950- ci illərdə 1815 adda 22484 min nüsxə 1951-1957-ci illərdə 2282 adda, 35190 min nüsxə kitab çap etmişdir. 1956-1960-cı illərdə “Azərnəşr” 2969 adda 29214 min nüsxə ümumi tirajla kitab çapdan buraxmışdır. Elmin, texnikanın inkişafı və bunların sayəsində ictimai şüurun artması nəticəsində hər bir xalq özünə lazım olan ədəbi materialı özü tərcümə edərək nəşr etmək istəyir. Hər hansı bir kitab dilimizə çevrilərkən bunu zəruri edən səbəblər ge- niş oxucu kütləsi üçün, ədəbi, elmi və s. ictimaiyyət üçün açılmalı, əsaslandırılmalı- dır. Xalqın mədəniyyəti hər bir tərcümə əsərini öz içərisinə alır, onu mənimsəyir, öz malına çevirir, nəticə etibarı ilə ondan yüksəkdə durur. Nəşriyyat oxucuya tərcümə əsəri təqdim edərkən bütün bunları nəzərdə tutmalı və nəzərə çatdırmalıdır. Təəssüf ki, çox vaxt tamamilə əks mənzərə ilə rastlaşırıq. Çoxlu kitab göstərmək olar ki, bunların orijinal deyil, tərcümə olduğunu yalnız “tərcümə edəni filankəs” sözlərin- dən bilmək və ya onu yazanın əcnəbi ad-soyadından fəhm etmək olar. Məsələn, N.A.Nekrasov “Seçilmiş əsərləri” (“Azərnəşr” -1971), O.İoseliani “Dul arvadın göz
Filologiya məsələləri – №7, 2013
398 yaşları” (“Azərnəşr” -1968), “İspan hekayələri” (“Azərnəşr” -1972), Jorji Amadu “Su Kinkasın qeyri-adi ölümü” (“Azərnəşr” -1964) və s. “Azərnəşr”in tərcümə ədəbiyyatı sahəsindəki uğurları bu nəşriyyata müxtəlif vaxtlarda direktorluq etmiş naşirlərin də fəaliyyətində prioritet olmuşdur. Bu məna- da Adil Əfəndiyevin tərcümə sahəsində əməli xidmətləri təqdirəlayiqdir. Adil Əfəndiyev tərcümənin prinsiplərini araşdıran və ümumiləşdirən, nəzəriy- yəçi-alim kimi də tanınmışdır. 1957-ci ilin qışında Alma-Atada Orta Asiya, Qazaxıstan və Azərbaycan tərcüməçilərinin regional müşavirəsi keçirildi. Bu böyük müşavirədə Cümşüd Əzimov tərcümənin ümumi prinsipləri haqqında, Süleyman Məlikov siyasi-ictimai ədəbiyyat tərcüməsi haqqında, Adil Əfəndiyev dərsliklərin və pedaqoji kitabların tərcüməsi haqqında məruzə etdilər. Adil Əfəndiyev zəngin təcrübəsinə, eyni zamanda dərin nəzəri biliyinə əsaslanaraq dərsliklərin və pedaqoji kitabların tərcüməsindəki səciyyəvi nöqsanları göstərir, bunların nədən irəli gəldiyini araşdırır, yüksək keyfiyyətli tərcümə etməyin yollarını, üsullarını özünə- məxsus sadə və müdrik mülahizələrlə şərh edirdi [3]. Müharibədən sonrakı illərdə “Azərnəşr”in diroktoru olmuş İsrafil Nəzərovun tərcümə işi sahəsində də böyük xidmətləri vardır. O, siyasi-ictimai, bədii ədəbiyyat tərcüməsi və redaktəsində fəal iştirak etmişdir. İ.Nəzərov N.S.Leskovun, D.N.Mamin – Sibryakın hekayələrini, S.Ayninin povestlərini, Q.Seventsun “Tehran” romanını və s. Azərbaycan dilinə tərcümə etmişdir. O, kitab nəşri işinin görkəmli mütəxəssislərindən biridir, nəşriyyat, poli- qrafiya və kitab ticarəti işinin tərəqqisində, Bakıda və respublikamızın digər şəhər- lərində yeni, müasir mətbəələr və kitab bazalarının tikilməsində fəal rol oynamış, “Kitablar aləmində” jurnalının ilk nömrəsindən onun redaksiya heyətinə başçılıq et- miş, burada və ölkəmizin digər jurnallarında dərc olunan bir sıra məqalə və müsahi- bələrində kitab nəşrinin nəzəri və əməli məsələlərini şərh etmişdir [4]. Ağalarov Əlövsət İbrahim oğlu təyinatla Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatına göndərilib. Əməksevərliyi, yüksək savadı və bacarığı hesabına respublikanın ən bö- yük nəşriyyatında “Azərnəşr”də kiçik redaktorluqdan baş redaktor vəzifəsinəcən yüksəlib. O, bir neçə sanballı tərcümə kitabının, yüzlərlə elmi, publisistik məqalənin müəllifi, onlarla kitabın tərtibatçısıdır. Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatının inkişafında, ölkənin ictimai-siyasi və mədə- ni həyatında rolunun genişlənməsində və dövrün tələbləri səviyyəsində təşkilində nəşriyyatın direktoru Azər Abdulla oğlu Mustafazadənin fəaliyyəti xüsusi qeyd olunmalıdır. O, 1960-cı ildə Moskvada M.Qorki adına Ədəbiyyat institutuna daxil olur və 1964-cü ildə oranı müvəffəqiyyətlə bitirir. “Bakinski raboçi” qəzeti və “Literaturnı Azərbaycan” jurnalı ilə əməkdaşlıq etmiş, “Literaturnaya qazeta”nın Azərbaycan üzrə xüsusi müxbiri, Asiya və Afrika ölkələrinin yazıçıları ilə əlaqələr üzrə Azər- baycan Komitəsinin məsul katibi, SSRİ Yazıçılar İttifaqının Azərbaycan Ədəbiyyatı Şurasının müavini vəzifələrində işləmişdir. Azər Mustafazadənin Azərbaycan və rus dilini gözəl bilməsi onun tərcüməçi kimi formalaşmasında xüsusi əhəmiyyət kəsb etmişdir. O, Azərbaycan ədəbiyyatı- nın klassiklərindən S.Rəhimov, M.Cəfər, A.Məmmədov, S.Əhmədov, F.Kərimzadə, Elçin, Anar, K.Abdullazadə, S.Rüstəmxanlı və s. kimi Azərbaycan yazıçılarının əsərlərini rus dilinə tərcümə etmişdir.
Filologiya məsələləri – №7, 2013
399 İlyas Tapdıq özünün ədəbi yaradıcılığında bir neçə istiqamətdə müvəffəqiyyət əldə etmişdir. Xüsusilə uşaq ədəbiyyatı və tərcümə ədəbiyyatı sahəsində onun nai- liyyətləri olduqca böyükdür. O, respublikamızda edilən uşaq dövri mətbuatı ilə sıx əlaqədə olması onun ədəbi yaradıcılığına daha da güclü təsir etmiş və müxtəlif xalq- ların görkəmli uşaq ədəbiyyatı yazıçılarının əsərlərini ana dilimizə tərcümə etmiş və çapdan buraxmışdır. Bu mənada İlyas Tapdıq özünü peşəkar uşaq ədəbiyyatı tərcüməçisi kimi tanıda bilmişdir. Robert Bernis, Yan Raynis, Fyodor Tutçev, Abay Kunanbayev, Lesya Ukrainka, Mixail Stelmax, Mixail Zoşşenko, E.Mejelaytis, Ay- bek, Uyğun, Zülfiyyə, Valentin Berestov, Kayum Tanrıquliyev və başqa görkəmli şair və yazıçılardan etdiyi tərcümələr Azərbaycan oxucusunun, xüsusilə uşaq və gənclərin sevimli kitablarıdır. Araşdırmalar göstərir ki, İlyas Tapdıq öz ədəbi yaradıcılığı və tərcüməçilik fəaliyyəti ilə Azərbaycan kitabını zənginləşdirmiş, kitab nəşri mədəniyyətinin inki- şafında böyük rol oynamışdır. Onun redaktə etdiyi kitabları əsasən üç qrupa bölmək olar: 1) Tərcümə ədəbiyyatı; 2) Uşaq ədəbiyyatı; 3) Şeirlər və nəsr əsərləri. Həmçinin, Azərbaycanda redaktor fəaliyyəti araşdırılarkən məlum olur ki, İlyas Tapdıq ən məhsuldar redaktorlardan biridir və o, fəaliyyəti dövründə çox sayda əsərləri tərcümə etmiş və kitablar, kitabçalar şəklində çapdan buraxmışdır. 1983-cü ilin aprelində Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsi “Respublikada tərcümə işinin vəziyyəti və onu yaxşılaşdırmaq tədbirləri haqqında” xüsusi qərar qəbul etdi. Qərarda tərcümə işi sahəsindəki nöqsanlar ciddi şəkildə tən- qid olundu və bu işin günün tələbləri səviyyəsinə qaldırılması, xüsusilə, mütəxəssis tərcüməçi kadrların hazırlanması sahəsində mühüm vəzifələr irəli sürüldü. Qərarda “Azərbaycan Kommunist Partiyası Mərkəzi Komitəsi Respublika Ali və Orta İx- tisas Təhsil Nazirliyinə, Elmlər Akademiyasına, Dövlətnəşrkoma, Azərinforma, Yazıçılar İttifaqına, Jurnalistlər İttifaqına, Azərbaycan KP MK Yanında Partiya Ta- rixi İnstitutuna bir vəzifə olaraq tapşırmışdır ki, tərcümə işinə çox mühüm ictimai- siyasi iş kimi baxaraq respublikada onun yenidən qurulması və yaxşılaşdırılması üçün təsirli tədbirlər görsünlər” [5, 94]. Qərardan sonra Dövlətnəşrkomda Tərcümə Ədəbiyyatı İdarəsi yaradıldı. Döv- lətnəşrkomun həmin sahə üzrə həyata keçirdiyi bir çox tədbirlər respublikamızda Azərbaycan ədəbiyyatının başqa dillərə, xüsusilə rus dilinə və dünya xalqları ədə- biyyatı nümunələrinin dilimizə tərcümə edilib nəşr olunmasına geniş imkan yarat- mışdır. Bu qərarlardan sonra Azərbaycan Dövlət Nəşriyyatının fəaliyyətində ayrı- ayrı sahələr üzrə kitab nəşrində müəyyən nailiyyətlər əldə edildi.
Ədəbiyyat 1.
Allahverdiyev B.V. Azərbaycan kitab nəşri problemləri (1920-1940) // Kitab- şünaslıq və nəşriyyat işi: elmi-nəzəri və təcrübi jurnal, 2010, №1, s.18-38. 2.
3.
Cəfərova X. Mötəbər tərcüməçi, jurnalist, unudulmaz ziyalı: Adil Əfəndiyev – 100. //Ədəbiyyat qəz., 2007, 26 oktyabr. 4.
Qasımov Ə. Qocaman jurnalist və müəllim // Kitablar aləmində, 1981, №4, s.52-53
Filologiya məsələləri – №7, 2013
400 5.
Актуальные вопросы пропагандисткой, массово – политической работы в документах Компартии Азербайджана. Баку: Азернешр, 1984, 134 c.
Л.Абасова Переводные книги Азербайджана и "Азернешр" Резюме
Азербайджанское Государственное Издательство - "Азернешр", так как первый период своей деятельности уделяет особое внимание на перевод литературы на азербайджанский язык из разных языков, особенно с русского среди печатной продукции. Организационные вопросы переводческой работы и деятельность пере- водчиков на разные годы в Азербайджанском Государственном Издательстве подробно изучается в статье. Интеллектуалов, ученых, переводчиков и других специалистов 1920- 1940-х годов сыграли значительную роль в организации и развитии деятель- ности Азербайджанского Государственного Издательства. Особое место перевода произведения русской классики среди репертуа- ра книг освещаеться в статье.
L.Abasova Translated books in Azerbaijan and “Azerneshr” Summary
Azerbaijan State Publishing House – “Azerneshr” since the first period its ac- tivities has paid particular attention to translation of literature into Azerbaijani from different languages, especially from Russian among its printed products. The organizational issues of translation work and the activity of translators by different years at the Azerbaijan State Publishing House are broadly studied in the article. The intellectuals, scientists, translators and the other professionals of the period of 1920-1940s played a significant role in organizing and developing of activity of the Azerbaijan State Publishing House. The special place of translation of the work of the Russian classics among book repertoire is highlighted in the article.
Rəyçi: Bayram Allahverdiyev tarix üzrə elmlər doktoru, professor |