Азярбайъан республикасы дахили ишляр назирлийи

Azərbaycanda dinə dövlət qayğısı. Müasir dövrdə ölkədə yaşayan müxtəlif din 
və məzhəblərin nümayəndələrinə qayğı göstərmək, onların problemlərini həll etmək 
Azərbaycan hökumətinin din siyasətinin prioritet istiqamətlərindən birini təşkil 
edir. Hökumət davamlı olaraq bu istiqamətdə ardıcıl tədbirlər həyata keçirir.
Ölkəmizdə yaşayan qədim xalqlardan biri yəhudilərdir. Məskunlaşdıqları 
digər ölkələrdə işgəncə və təzyiqlərə məruz qalan yəhudilər yurdumuza pənah 
gətirərək 2500 ildən artıqdır ki, bu bölgədə sülh və qarşılıqlı anlaşma şəraitində 
yaşayırlar. Onlar ölkəmizdə heç vaxt dini dözümsüzlüyə və ayrı-seçkiliyə məruz 
qalmamış, əksinə daim yerli əhalinin diqqət və qayğısı ilə əhatə olunmuşlar. 
Ölkəmizdə yəhudilərin ümumi sayı 16.000 təşkil edir. Bunlardan 11.000-i dağ 
yəhudiləridir ki, onların da təxminən 6.000-i Bakıda, 4.000-i Qubada, 1000 nəfəri isə digər 
şəhərlərdə yaşayır. Əşkinazi yəhudilərin sayı 4,3 min nəfərdir. Gürcü yəhudilərinin təxmini 
sayı 700 nəfərdir. 
Hazırda yəhudilər Azərbaycanda üç qurumla - Dağ, Əşkinazi və Gürcü 
yəhudiləri icmaları ilə təmsil olunur. Quba rayonundakı Qırmızı qəsəbə postsovet 
məkanında dağ yəhudilərinin kompakt yaşadığı yeganə məkandır. Ölkəmizə XIX 
əsrdə pənah gətirən Əşkinazi yəhudilər daha çox Bakı və Sumqayıtda 
məskunlaşmışlar. 
2003-cü ilin mart ayında Azərbaycan hökumətinin diqqəti sayəsində Bakıda 
yeni yəhudi sinaqoqu istifadəyə verilmişdir. Avropada ən böyük sinaqoq sa yılan bu 
ibadətgah köhnə məbədin yerində inşa olunmuşdur. Açılış mərasimində dövlət 
rəsmiləri, Azərbaycanda fəaliyyət göstərən dini icmaların rəhbərləri və xarici 
ölkələrdən qonaqlar iştirak etmişlər. Sinaqoqun tikintisində xaricdə fəaliyyət 
göstərən yəhudi təşkilatları ilə yanaşı, Qafqaz Müsəlmanları İdarəsi, Rus Pravoslav 
Kilsəsinin Qafqaz və Xəzəryanı Yeparxiyası yaxından iştirak etmişdir.
2003-cü ilin sentyabr ayında Bakıda "Or-Avner" Xabad Lyubaviç Beynəlxalq 
Fondunun maliyyələşdirdiyi ilk yəhudi orta ümumtəhsil məktəbi fəaliyyətə 
başlamışdır. Açılış mərasimində xaricdə yaşayan yəhudi icmalarının nümayəndələri, 
eləcə də Azərbaycan rəsmiləri iştirak etmişlər. 

---

34
Azərbaycanda yəhudi icmaları ilə bərabər xristianlığın pravoslavlıq, 
katoliklik və protestantlıq qollarını təmsil edən dini icmalar da fəaliyyət göstərir. 
Ölkəmizdə pravoslavlıq qoluna mənsub xristianlar çoxluq təşkil edir, xristianlıq 
əsasən Bakı, Sumqayıt və Gəncə şəhərlərində geniş yayılmışdır. 
Azərbaycan hökumətinin qərarı ilə 1920-ci ildə bağlanmış Cen Mironosets 
kilsəsinin binası 1991-ci ildə Rus Pravoslav kilsəsinə verilmişdir. Onu da qeyd edək 
ki, kilsəni 1907-ci ildə məşhur Azərbaycan xeyriyyəçisi Hacı Zeynalabdin Tağıyev 
inşa etdirmişdir. 2001-ci ilin may ayında Azərbaycanda səfərdə olan bütün 
Rusiyanın Patriarxı II Aleksi bu məbədə baş kafedral kilsə statusu vermişdir. Kilsə 
Sovet hakimiyyəti dövründə anbar kimi istifadə olunduğunda dağıntılara məruz 
qalmışdır. Kilsənin təmirini Moskvada yaşayan azərbaycanlı iş adamı Aydın 
Qurbanov öz üzərinə götürmüş, baş kafedralf kilsə tezliklə təmir olunmuş və 2003 -
cü ilin mart ayında dindarların istifadəsinə verilmişdir. Kilsənin açılış mərasimində 
Ümummilli Lider Heydər Əliyev, hökumət üzvləri, səfirliklərin nümayəndələri 
iştirak etmişlər. Hazırda Bakıda 3, Gəncə və Xaçmazda 1 rus pravoslav kilsəsi, 
Sumqayıtda 1 məbəd fəaliyyət göstərir. 
2003-cü ilin aprel ayında Rum Patriarxı I Varfolomey Azərbaycan hökumətinin 
dəvəti ilə ölkəmizdə rəsmi səfərdə olmuş, dövlət rəsmiləri, din xadimləri, müsəlman, 
xristian, yəhudi icamalrının rəhbərləri ilə görüşlər keçirmiş, dini durumla tanış olmuş və 
ölkədə fəaliyyət göstərən dini icmalar arasındakı münasibətləri yüksək qiymətləndirmişdir. 
Qonağı həmin dövrdə Ümummilli Lider Heydər Əliyev də qəbul etmişdir. 
Azərbaycan hökuməti 1999-cu ildə katolik icmasının dövlət qeydiyyatına alınmasına 
şərait yaratmış, əvvəllər dini ayinləri evlərdə icra edən icma üzvlərinə 2000-ci ildə 
ibadətlərin yerinə yetirilməsi məqsədilə xüsusi bina alınmış və kilsəyə çevrilmişdir. Sonrakı 
illərdə Azərbaycan hökuməti ilə Vatikan arasındakı razılığa əsasən Bakıda Nobel 
prospektində Roma katolik kilsəsi inşa olunmuşdur. Açılış mərasimində dini icmaların 
nümayəndələri ilə yanaşı dövlət rəsmiləri də iştirak etmişdir.
Roma katolik kilsəsinin başçısı II İohann Pavel 2002-ci ilin may ayında Azərbaycan 
hökumətinin rəsmi dəvəti ilə Bakıda səfərdə olmuş, dövlət rəsmiləri, ictimaiyyətin 
nümayəndələri ilə görüşmüşdür. O, Azərbaycandakı mövcud dini dözümlülüyü yüksək 
qiymətləndirərək demişdir: “Azərbaycanda dinlər arasında mövcud tolerantlıq və dözümlük 
münasibətləri dünyanın bir çox ölkələri üçün yaxşı nümunə ola bilər”. 
Azərbaycanda dövlət qayğısı ilə əhatə olunan azyaşlı, qədim xalqlardan biri də 
əsasən Qəbələ rayonunun Nic qəsəbəsində yaşayan udilərdir. Dünyada udilərin sayı 10.000-
ə yaxındır ki, onların də təqribən 7000-i Azərbaycandadır. Əsrlər boyu azərbaycanlılarla 
udilər dinc şəraitdə, yanaşı yaşamış, onların arasında daim dostluq əlaqələri və qarşılıqlı 
anlaşma mövcud olmuşdur. Müasir dövrdə də bu ənənə uğurla davam etdirilir. 
Azərbaycan hökumətinin diqqət və qayğısı sayəsində 2003-cü ildə alban-udi dini 
icması dövlət qeydiyyatına alınmışdır. 1836-cı ildə Rusiya çarının fərmanı ilə alban kilsəsi 
və katolikosluğu ləğv edilmiş, alban məbədləri erməni apostol kilsəsinə verilmişdi (6). 
Azərbaycan hökumətinin dini fəaliyyət sahəsində yetirdiyi uğurlu siyasət nəticəsində udi 
etnosu itirilmiş hüquqlarını tam bərpa etmişdir. Onlara məxsus tarixi abidələrin bir qismi 

---

35
yenidən bərpa olunmuşdur ki bunlardan biri Qafqazda, eləcə də dünyada ən qədim 
xristianlıq məbədlərindən biri sayılan, vaxtilə Şəkinin Kiş kəndində inşa edilən alban kilsə-
muzeyidir. Bu kilsə 2003-cü ildə əsaslı şəkildə bərpa olunaraq istifadəyə verilmişdir. IV-V 
əsrlərə aid kilsənin təmirinə 2000-ci ildə başlanılmış və 2003-cü ildə başa çatdırılmışdır. 
Kilsənin bərpasında xarici alimlərlə yanaşı, azərbaycanlı alimlər də böyük əmək sərf 
etmişdir. 
2006-cı ilin may ayında Qəbələ rayonunun Nic qəsəbəsində Müqəddəs Yelisey adlı 
qədim alban kilsəsinin yerində Çotari adlı alban-udi kilsəsinin açılış mərasimi keçirilmiş, 
tədbirdə hökumət üzvləri, dini icmaların nümayəndələri, xarici ölkələrin səfirləri və 
qonaqlar iştirak etmişdir. 
Azərbaycanda dövlətin din sahəsinə qayğısına dəlalət edən məsələlərdən biri də 
müstəqillik illərində dini ibadət yerlərinin, məscid, kilsə və sinaqoqların sayının sürətlə 
artmasıdır. Azərbaycan dövlət müstəqilliyin bərpa edən zaman ölkədə 18 məscid mövcud 
idi. Hazırda Azərbaycanda 1956 məscid, 748 ziyarətgah, 13 kilsə, 7 sinaqoq və digər ibadət 
yerləri fəaliyyət göstərir. Eyni zamanda 2009-cu ildə “Dini etiqad azadlığı haqqında” 
Azərbaycan Respublikasının Qanununa edilən müvafiq dəyişikliklərdən sonra Dini 
Qurumlarla İş üzrə Dövlət Komitəsində 588 dini icma qeydiyyatdan keçmişdir. 
Onlardan 567-i islam, 21-i qeyri-islam qurumudur. Həmin icmalardan 12-i xristian, 6-ı 
yəhudi, 1-i krişna, 2-i bəhai icmasını təmsil edir.