Азярбайъан республикасы тящсил назирлийи азярбайъан Дювлят Педагожи Университети

Бяхтийар 

Ващабзадя 

 

351 

щям  дя  иътимаи  хадим  иди.  О,  1990,  1995,  2000-ъи  иллярдя  миллят 

вякили сечилмишди. 

Бюйцк  шаирин  иътимаи-сийаси  лирикасы  М.Я.Рясулзадянин 

«Инсанлара щцрриййят, миллятляря истиглал» идейасы иля сясляшир. Даим 

тяряггидя  олан  милли  истиглал  идейасы  Бяхтийар  поезийасынын  язяли 

идейасы  кими  дяйишмямиш,  бюйцк  шаир  совет  щакимиййяти 

дюняминдяки  сярт  сензура  шяраитиндя  истиглал  идейасындан  ял 

чякмямишди.  Милли  истиглал  щярякатынын  лидери  Ябцлфяз  Елчибяйин 

тябири иля десяк,  60- ъы иллярдя Б.Ващабзадянин шерляри щяр йанда 

охунур, «Эцлцстан» поемасы ялдян-яля эязирди». 

Бюйцк  сяняткарын  «Истиглал»,  «Нео»,  «Вятяндян  вятяня», 

«Рийакар», «Анамын китабы», «Дан йери», «Горуг», «Азадлыг», 

«Ясарят- азадлыг» вя башга шеир вя поемаларында истиглал идейасы 

юнъцл йер тутур. 

Бир чох халгларын, хцсусиля тцрк мяншяли халгларын талейиндя 

фаъияляря сябяб олмуш Русийанын ишьалчылыг сийасяти Б.Ващабзадя-

нин  иътимаи-сийаси  лирикасынын  ясас  мювзуларындандыр.  Bu 

baxımdan  «Gцlцstan»  вя  «ġəhidlər»  poemaları,  «150  il», 

«YevtuĢenkoya  məktub»,  «ĠkibaĢlı  qartal»,  «Qatilinə  pənahım 

deyir» Ģeirləri olduqca səciyyəvidir. 

Ey ikibaĢlı qartal, 

Цç yцz ildir dцnya dad чəkir sənin əlindən. 

DцĢən qurtara bilmir o qanlı чəngəlindən. 

Sən ağ oldun Allaha. 

Bizim nağıllardakı yeddibaĢlı əjdaha 

ĠkibaĢlı qartalın doğmaca əcdadıymıĢ- 

Zцlmцn baĢqa adıymıĢ. 

 

Ġчin qara, чюlцn ağ, baĢdan baĢa boyasan, 

Ġftirasan, riyasan. 

O biri dцnyada da hələ gюzцn var sənin 

Ġki qanad, iki baĢ, iki цzцn var sənin. 

Həm qərbə, həm də Ģərqə gərib qanadlarını 

Bəsdir kюlgə saldığın. 

Baxıb iki tərəfə həmiĢə чaĢ qaldığın. 

 

352 

Sən həm dцnən, həm bu gцn 

Ġki baĢla dцĢцndцn. 

Kəsilsəydi bir baĢın, qan iчməkdən doyardın. 

Sən də bu aləm kimi 

Bir baĢ ilə dцĢцnцb dцnyanı dinc qoyardın – 

  

дейян  шаиря  эюря  Русийа  империйасынын  амбисийаларына  сон 

гойулмайынъа бяшяриййят цчцн тящлцкя совушмайаъагдыр. 

 

Шаир  истиглал  арзуларыны  Азярбайъан  тарихинин  фаъияви 

сящифясиня  щяср  олунан  «Эцлцстан»  поемасында  даща  да  инкишаф 

етдирмиш, ясарятдя галан халглара исмарыъ эюндярмишди. 

«Эцлцстан»  поемасы  тарихи  щягигятлярин  гадаьан  едилдийи 

Совет  Иттифагында  бомба  кими  партлады.  Б.Ващабзадянин 

империйанын ишьалчылыг сийасяти йеритдийини сюйлямяси рясми даиряляр 

тяряфиндян 

«топ-тцфянэля» 

гаршыланды. 

Истиглалиййятимизин 

итирилмясиня,  вятяни  мизин  Русийа  иля  Гаъарлар  сцлалясинин  идаря 

етдийи дювлят арасында бюлцнмясиня цсйан едяряк  

 

Atıb imzasını hər kəs varağa 

ƏyləĢir sakitcə keчib yerinə. 

Eynəkli cənabla, təsbehli ağa, 

Qalxıb əl də verir birи-birinə. 

 

Onların birləĢən bu əllərilə 

Ayrılır ikiyə bir el, bir Vətən. 

Axıdıb gюzцndən yaĢ gilə-gilə, 

Bu dəhĢətli hala nə deyir Vətən? 

 

Bir deyən olmadı, durun ağalar! 

Axı bu юlkənin юz sahibi var. 

Siz nə yazırsınız, bayaqdan bəri- 

Bəs hanı bu yurdun юz sahibləri? 

 

Bəs hanı həqiqət, bəs hanı qanun? 

Qocadır bu yurdun tarixi, yaĢı. 

Bəs hanı kюksцnə sərhəd qoyduğun, 

 

353 

Bir vahid юlkənin iki qardaĢı? – дейян устад 

 

Necə ayırdınız dırnağı ətdən- 

Цrəyi bədəndən, canı cəsəddən? 

Axı kim bu haqqı vermiĢdir Sizə, 

Sizi kim чağırmıĢ, Vətənimizə?-  

суалына  ъаваб  ахтарыр,  ъаваб  алмайан  шаир  халгымызын  истигла 

лиййятдян  мящрум  едилмясиндян  вя  икийя  бюлцнмясиндян 

кядярлянся  дя,  Азярбайъанын  мцстягил  олаъаьына,  Тябризин  дя 

Бакы кими доьма йурда гатылаъаьына инанараг: 

 

Ağalar bilmədi birdir bu torpaq 

Təbriz də, Bakı da Azərbaycandır. 

Bir elin ruhunu, dilini ancaq 

Kağızlar цstцndə bюlmək asandır. 

Bюl, kağız цstцndə, bюl, gecə-gцndцz, 

Torpağın цstцnə dirəklər də dцz, 

Gцcцnц, əzmini tюk də meydana, 

QoĢundan, silahdan sədd чək hər yana. 

Torpağı ikiyə bюlərsən, ancaq 

Чətindir bədəni candan ayırmaq! –  

дейяряк  мятляби  юзц  чюзмяйя  башлайыр,  империйанын  ич  цзцнц 

ачараг 

 

Millətlər dostluğu! Astar цz imiĢ, 

            Bunun nəyi varmıĢ sюzцndən юzgə? – 

гянаятиня эялир вя бир даща ямин олур ки, «tцrkцn юzцndən юzgə 

досту йохдур».  

Б.Ващабзадя  йарадыъылыьында  азадлыг    мяфкуряси  ана 

хятт  тяшкил  едир.  Шаир  яминдир  ки,  азадлыг  олмайан  йердя 

ядалятсизлик,  рязалят  щюкм  сцряъяк,  инсанлыг  итяъякдир.  Шаирин  бу 

инамы онун азадлыьа олан севэисинин тясдигиня чеврилир. 

 

Azadlıq! 

Azadlıq əldən getdimi 

 

354 

Dцnya xəyala da darısqal gələr; 

Ġnsan azadlığı itirən kimi 

Bцtцn fəlakətlər dalbadal gələr. 

 

Gedər ağızlardan dad da, ləzzət də 

Ağıl da, цrək də gцlər arzuya. 

Azadlıq olmayan bir məmləkətdə 

Həqiqət riyadır, ədalət boya! 

 

Ġnsan уrəyində kin də, nifrət də, 

Əbədi kюz bağlar, bir anlıq olmaz. 

Azadlıq olmayan bir məmləkətdə 

Adamlar yaĢayar, insanlıq olmaz. 

 

DцĢцnən beyinlər sюnər zуlmətdə - 

                          Yalanla həqiqət цzbəцz olar. 

                          Azadlıq olmayan bir məmləkətdə 

                          Dцz əyri adlanar, əyri dцz olar. 

 

                          Ġdrak da boğular, sюz də, sənət də 

                          Ağıl kilidlənər dildə, dodaqda; 

                          Azadlıq olmayan bir məmləkətdə 

                          Nadan baĢda gəzər, aqil ayaqda. - 

дейян Б.Ващабзадя дцчар олдуьумуз бялаларын кюкцнц арашдырыр 

вя  буэцнкц  вязиййятя  дцшмяйимизин  сябяблярини  тарихя  мцнаси 

бятимиздя  ахтарыр.  Мяняви  тямизлик,  рящимлилик,  шяфгятлилик,  кин-

кудурятдян  узаг  олмаг,  абыр-щяйайа  гысылмаг,  писликляри  тез 

унутмаг кими дяйярляри йада салараг йазыр: 

 

Əsrin əvvəlini unutmuĢuq biz, 

Saldın yadımıza dцnənimizi 

Sadəqəlbliyimiz, təmizliyimiz 

Tarixdə nə qədər aldatmıĢ bizi! 

 

Erməni zцlmцndən yцz ildən bəri 

 

355 

DaĢdan-daĢa dəydi bu xalqın baĢı. 

Unutdu чəkdiyi mцsibətləri, 

Niyə oğurlandı onun yaddaĢı! 

 

Biz baĢdan ayağa rəhimik, Ģəfqətik, 

O kin dağarcığı, o goreĢəndir. 

Biz əvvəl insanıq, sonra millətik. 

O, insan olmadan millətləĢəndir. 

 

 

Bilmədik, iчini gəmirir bu kin, 

Sюzц keчməyəndə цzdən həlimdir. 

Unutduq, nifrətlə mayalanmıĢın 

Fikri-intiqamdır, qəsdi-zцlmdцr... 

 

Biz boğub vicdanı, qəhr edib arı, 

ġərə yoldaĢ olub haqqı danmırıq. 

Heч vaxt unutmarıq yaxĢılıqları, 

Amma pislikləri unudanlarıq. 

 

Бюйцк  шаирин  йаздыьы  йухарыдакы  сябяблярдян  дя,  1988-ъи 

илин  февралында  Даьлыг  Гарабаьын  Ермянистана  бирляшдирилмяси 

тялябиля  имза  топланмасы  кампанийасына  вя  Азярбайъан 

тцркляринин  юз  дядя-баба  яразиляриндян-Ирявандан,  Ведидян, 

Эюйчядян, Зянэязурдан, Дилиъандан вящшиликля говулмасына эюз 

йумулдуьу  щалда,  бу  ганунсузлуглара  сон  гойулмасы  тялябиля 

Азярбайъанда 1988- ъи илин нойабрында башланан етираз щярякаты 

зоракы тядбирлярля боьулду. Москванын икицзлц, икибашлы сийасятини 

кяскин  тянгид  едян  Б.Ващабзадя  «Шящидляр»  поемасында 

халгларын  щцгуг  бярабярлийи  идейасынын  каьыз  цзяриндя  сюздян 

башга бир шей олмадыьыны билдирди: 

 

Mərkəz dəyiĢdirir gцndə rəngini, 

Mərkəz məni эюrцr, heч onu gюrmцr. 

Bizdən yığıĢdırıb quĢ tцfəngini, 

Amma erməninin topunu gюrmцr. 

 

356 

 

Anladıq xalqların bərabərliyi, 

Kağız цzərində bir quru sюzmцĢ. 

Bu qətldən sonra bildik чox Ģeyi, 

Bizim gцnahımız tцrklцyцmцzmцĢ! 

 

Б.Ващабзадя халгымызын щяйатында, талейиндя кяскин дюнцш 

или  олан  1988-ъи  илдя  тякъя  йарадыъылыьы  иля  дейил,  щям  дя  фяал 

ичтимаи-сийаси  фяалиййяти  иля  милли-азадлыг  щярякатынын  юнцндя 

эетмишдир. О, шяхси нцмуняси иля халгына, вятяниня севэисини тякъя 

йарадыъылыьы иля дейил, щям дя фяалиййяти иля тясдиг етди. 1988- ъи илин 

17  нойабрындан  башланан  вя  19  эцн  давам  едян  Мейдан 

щярякатынын иштиракчыларындан бири олду. Онун чыхышлары эениш халг 

кцтляси тяряфиндян щярарятля гаршыланырды. 

Бюйцк  шаир  торпаьынын  зябт  едилмясиня  йюнялян  щяр  ъцр 

ямяля дюзмяйяряк щайкырды: 

 

                     Bir soruĢan olmadı nədir sənin bu davan? 

                     Bəlkə чatıĢmır suyun, bəlkə чatıĢmır havan? 

                     YaĢasa da bu millət lap dilənчi kюkцndə, 

                     Yoxsul gцzəranından danıĢmadı bир gцn də. 

 Daxmalarda yaĢadı, юzцnц sındırmadı, 

 Meydanda «mənzil»-deyə bir dəfə qıĢqırmadı. 

 Qara qızıl чıxartdı yerin yeddi qatından. 

 «Nədir bunun qiyməti?» -deyə bir dəfə qıĢqırmadı, 

 Onun qızıl neftini qızıla da satdılar. 

 Qızılın sahibini sюz ilə aldatdılar. 

 Bu millətin sərvəti юzцnə dцĢmən oldu, 

 Becərdiyi pambığı əyninə kəfən oldu. 

 O, yenə də dinmədi 

 Dюzdц, heч deyinmədi. 

 Nə istəyir bəs bu xalq? 

 O istəyir sərvəti manat olub юzgənin 

 Xəzinəsinə dolsa da, 

 Dərisi soyulsa da 

 

357 

 Onun ləyaqətinə, 

 Namus və qeyrətinə 

 Bir daha qıymasınlar, 

 Min illik torpağını hərraca qoymasınlar. 

  

Шаирин  дили  иля  сюйлянмш  халгын  бу  истяйи  Мяркязин  хошуна 

эялмяди. 1990-ъы илин Ганлы шянбя эеъяси тюрядилди. Чцнки, Мяркя-

зин ирадясиня гаршы чыхараг торпагларымызын «гызыл синидя» ермяни-

ляря верилмясиня мцгавимят эюстярмишдик. 

 

      Dedim: - Gцnahımı baĢa sal mənə, 

      Dedin: - Anlamadın məni sən yenə. 

      Bilmədin, gцnahın bir deyil, mindir. 

      Amma ən bюyцyц gюzəlliyindir. 

 

      Məndən icazəsiz axı чox Ģeyi 

      Sən qanmaq istədin, duymaq istədin. 

      Sən юz ayağını mənim чəkdiyim. 

      Cızıqdan kənara qoymaq istədin. 

      Budur gцnahın! 

 

Sən юz torpağında qul olduğunu, 

Bağırmaq istədin, budur gцnahın. 

Zцlmцn girdabında boğulduğunu, 

Чığırmaq istədin, budur gцnahın. 

 

O torpaq istədi səndən bir qarıĢ. 

Niyə təlяbkarın xətrinə dəydin? 

Onun istəyilə dedim, sən barıĢ 

Sənsə tərəzinin gюzцnц əydin. 

Budur gцnahın! 

 

Bu qanlı чəkiĢmə dцĢəndən bəri, 

Bir dəm ayağını qoymadın geri 

Sən də neчəsinin qanını tюkdцn 

 

358 

Erməni qıranda sizinkiləri. 

Budur gцnahın! 

 

Mən sənin qanını tюkdцyцm zaman, 

Baxdın nifrət ilə... Budur gцnahın! 

Sən mənim tankıma чırtma vurmusan, 

Hansı cцrət ilə?-Budur gцnahıн! 

 

20 йанвар шящидляри Азярбайъан халгынын ясрин яввялиндяки, 

лап  еля  дцнянки  халг  олмадыьыны  сцбут  етди.  Мящз  онларын 

мцгяддяс  рямзя  чеврилмиш  образлары  «ял-айаьы  зянъирли,  башы 

гапазлы, синяси даьлы халгы» «талащсыз ниэащ» сазишинин ясарятиндян 

хилас олмаг уьрунда мцбаризяйя рущландырды. 

 

   Azadlıq verilmir, alınır,  dayan! 

   Onun elчisidir, юlцm, qan-qada 

   Юlцmə, cəfaya hazır olmayan, 

   Millət hazır deyil azadlığa da, 

 

 

Yalan əllər ilə tanklar цstцnə, 

Atılan cavanlar, eĢq olsun sizə! 

Siz təsdiq etdiniz azadlığın da 

Halal olduğunu millətimizə! 

 

ġəhid rцtbəsinə qalxan cavanlar, 

Sinəsi hər zцlmə qalxan cavanlar 

Bюyцk Nəsiminin, ulu Babəkin, 

Xeyir-duasınы aldı o gecə. 

Zamandan irəli sıчrayıb yəqin, 

Tarixdə tarix tək qaldı o gecə 

 

Б.Ващабзадя  синясиня  тушланан  автомат  лцлясиндян 

чякинмяйяряк  20  йанвар  фаъиясини  тюрятмиш  Овчинникова  «сян 

мяним  миллятими  гырмыш  фашистсян»  дейяндя,  ишьал  алтында  олан 

 

359 

Бакыда  Али  Советин  рящбярлийи  сявиййясиндя  ъинайят  тюрятдийини 

тясдиг  едян  щцгуги  сянядин  гябул  едилмясиня  наил  оланда 

гящряман  сявиййясиня  йцксялди,  анъаг  онун  ясл  гящряманлыьы 

зяка гящряманлыьы, мяняви гящряманлыг иди. О, вятянин вятяндашы 

олдуьуну бир даща тясдигляди.  

Лакин тарихин ян фаъияли гятламы олан Хоъалы фаъияси эюстярди 

ки,  Русийанын  сийаси  даиряляри  юзляринин  империйа  амбисийаларына 

сон гоймаг фикриндя дейилляр. Бу сийасятин нятиъялярини щамыдан 

йахшы  щисс  едян  шаир  «Яэяр  горунмазса  истиглалымыз»  шеириндя 

халгы Русийа тяряфиндян эюзлянилян йени-йени тящлцкядян хябярдар 

едирди. 

 

Чыхса да ялиндян халглар, юлкяляр 

Юлмяйиб о иблис, о шейтан щяля. 

Цч йцз ил дцнйайа ган уддуран тахт 

Чцрцйцб, сащиби инана билмир. 

Ондан цз дюндяриб бу дювран, бу вахт 

Бюйцк эяляъяйи о гана билмир. 

Щягигят, ядалят мящкямясиня 

Гол чякир, голуна инана билмир. 

Тярэитмяк билмир кющня вярдиши, 

Анлайа билмир ки, гырылыб диши. 

 

Б.Ващабзадя 

имзасынын 

Азярбайъанын 

азадлыг 

мцъадилясиндя юз йери вардыр. Бу имза тякъя шеирлярдя, поемаларда 

дейил,  щям  дя  азяри  тцркляринн  цряйиндядир.  Црякдяки  имзалары 

анъаг Танры силя биляр. 

 

Азярбайъан халгынын милли-азадлыг мцъащидляриндян бири дя 

Хялил Рза Улутцркдцр (1932-1994). 

Тянгидчи,  ядябиййатшцнас,  филолоэийа  елмляри  доктору, 

«Ямяк  дар  инъясянят  хадими»,  халг  шаири  Хялилов Хялил Рза оьлу 

1932-ъи  илдя  Салйан  районунун  Пиряббя  кяндиндя  дцнйайа  эюз 

ачмышды. АДУ-нун филолоэийа факцлтясинин журналистика шюбясиндя 

тящсил  алмышды.  Ямяк  фяалиййятиня  «Азярбайъан  гадыны» 

 

360 

Хялил Рза 

Улутцрк 

журналында  башлайан  Хялил  Рза,  щям  дя 

мцяллимликля мяшьул олмуш, узун мцддят АПИ-

дя  (индики  АДПУ)  дярс  демиш,  намизядлик  вя 

докторлуг  диссертасийалары  мцдафия  етмишди. 

«Давам  едир  …  37»  шеирляр  топлусу 

М.Ахундов адына мцкафата лайиг эюрцлмцшдц. 

Мятбуатда шерляр вя ядябии-тянгиди мягалялярля 

чыхыш 

етмишди. 

Дцнйа 

поезийасындан 

тяръцмяляри  «Туран  чялянэи»  (1992)  ады  иля 

топлу  щалында  чап  олунмуш,  «Тцрк  милляти 

мцкафаты 

лауераты» 

фяхри 

адына 

лайиг 

эюрцмцшдц.  Х.Рза  Улутцрк  Азярбайъан 

нцмайяндя  щейятинин  тяркибиндя  Тцркийядя  (1968)  вя 

Юзбякистанда  (1980)  кечирилян  «Азярбайъан  ядябиййаты  вя 

инъясяняти онэцнлцйц» нцн иштиракчысы олмушду.  

Х. Рза Улутцрк 1998- ъи илдя Щяъъ зийарятиня эетмишди. 

Хялил Рза щяля мцяллим ишлядийи иллярдя юзцнцн вятянсевярлийи, 

миллятсевярлийи  иля  тялябялярин  вя  иш  йолдашларынын  диггятини 

чякмишди.  Азярбайъанын  икийя  парчаланмасы,  гардашын  гардаша, 

ананын оьула, гощумларын бир - бириня тиканлы чяпярляр архасындан 

бахмасы даим ону наращат етмиш:       

                           Цряк дустаг, Вятян мящбяс, 

Щаны Бабяк, Ъаваншир бяс 

Щяйат бу ъцр гала билмяз, 

О сащилдя, бу сащилдя  –  

 

дейяряк халгы бирлийя сяслямишди. 

Яслиндя  Хялил  Рзанын  щяйат  йолу  кичик  йашларындан 

мцяййянляшмишди.  Бу  йол,  бу  истигамят  юмрцнцн  сонунадяк 

дяйишмямиш,  яксиня,  онун  азадлыг  идейалары  иля  дюйцнян  цряйини 

дуйан  инсанлар  ону  севмяйя,  ону  горумаьа  башламышлар.  Хялил 

Рза  азадлыгдан,  мцстягилликдян,  торпаьын  сащиби  олмагдан  сюз 

дцшяндя  сакит  даныша  билмирди,  вулкан  кими  пцскцрцрдц, 

дцшмянлярини  гайнар  лава  кими  йандырыб  йахырды.  Истяйирди  ки, 

 

361 

мянфур совет империйасынын эюзяэюрцнмяз зянъирлярини гырыб атсын. 

Она эюря дя, уъадан, даща эур сясля 

Азадлыьы истямирям зярря-зярря, грам-грам, 

Голумдакы зянъирляри гырам эяряк. 

Гырам! 

Гырам!- 

 

дейяряк  эюзляри  юнцндя  халгымызын  йашадыьы  репрессийа  иллярини 

ъанландырырды.  О  иллярин  гурбанларны  хатырлайанда  ганы-ъаны 

миллятимиздян  олмайанлары  гамчылайыр,  онлара  зцйтутанлары 

нифрятля йад едирди. 

 

Щагг - баьыран боьазлара гуршун тюкдц 

Мирзойанлар, григорйанлар. 

Йанда дурду Топиридзе, аста ъяллад, уста ъяллад 

Ады доьма, цряйи йад. 

 

Халгымызын  кешмякешли  вя  аъы  талейини,  хцсуси  иля  ХХ  ясрин 

20-ъи  илляриндян  башлайараг  йашанан  онилликляри  дюня-дюня 

хатырлайан вя хатырладан шаири бир мясяля щеч ращат бурахмамышды. 

Яъяба,  ня  цчцн  ганы-ъаны  биздян,  «сапы  юзцмцздян  олан 

балталар» 

 

Далой муьам! 

Далой папаг! 

Далой тар да! 

Далой саз да!- 

 

дейиб  Мцшфиги  хяйанятя  гурбан  вердиляр.  Ъавиди,  Йусиф  Вязири, 

Ящмяд  Ъавады,  Бякир  Чобанзадяни,  онларла,  йцзлярля 

Азярбайъанын гейрятли зякаларыны мцвяггяти кцрсцйя, кичик дямир 

парчасына,  йахуд  юзэя  «маладес»  иня  сатдылар.  Цмид  бяслядийи, 

етибар  етдийи  инсанлардан  сорушанда  ися  бир  ъаваб  алырды:  «Дю-

зцмлц  олмаг  лазымдыр».  Анъаг  горху  иля  горхусузлуг  арасында 

 

362 

йашайан  шаиря  бир  шей  айдын  иди:  Ня  мяряз,  ня  гяряз…щеч  юлцм 

беля ону юз йолундан сахлайа билмяз». 

Х.Р.Улутцркя йахшы бялли иди ки, советляр адлы империйа ган 

цзяриндя  гурулуб.  Смолныда  щакимиййяти  яля  алан,  Кремлдя 

отуруб  йерлярдя советлярин  зяфяр  йцрцшцня  фитва  верян  Ленин  300 

иллик бир шяъяряни мящв едяряк онларын ъясядляри цзяриндя советляр 

диварыны  уъалтды.  Анъаг  «унутмушду»  ки,  бу  диварын  суваьы 

ганла йоьрулмуш палчыгдан иди. 

Х.Р.Улутцрк гызьын миллятчи иди. Лакин онун миллятчилийи щяр 

ъцря  шовинист  миллятчиликдян  фяргли  иди.  Онун  йарадыъылыьында 

халгын  азадлыьы,  мцстягиллийи,  торпаьын  бцтювлцйц  башлыъа 

мювзулардан иди. Милли-азадлыг щярякатынын иштиракчысы кими, 1990-

ъы  илин  йанварында  щябс  едилиб  Москвада  Лефертова  зинданында 

22 ай сахланылмыш, нящайят халгын тяляби иля азадлыьа бурахылмышды. 

Оьлу Тябриз Гарабаь дюйцшляриндя шящид олмуш, она 1992-ъи илдя 

Азярбайъанын  Милли  Гящряманы  ады  верилмишди.  Ня  20  йанвар 

гырьыны,  ня  шящид    олмуш  баласы    Тябризин  дярди  Хялил  Рзанын 

азадлыг  рущуну  сарсыда  билмяди.  Йеня  дя  сясини  уъалдараг 

Азярбайъана хитабян 

 

Варамса да, йохамса да, щямишялик мян сяниням 

Эетсям, гябир сипяримдир, галсам юзцм сипяриням.- деди. 

 

Шаир  «Азадлыг  мейданы»  иля  няфяс  алырды.  Санки  орадан 

айрылан  кими  тянэняфяс  олур,  щавасызлашыр,  халгындан  айры  дцшян 

кими дяр йадан айрылмыш балыьа дюнцр, ъансыз яшйайа чеврилирди. 

 

Бурда ики милйон аьыз, Азярбайъан сюйляйяндя 

Сатгынларын ъыр цряйи дцшцб бяндя 

 

Бу мейданда анладым ки, ня гузуйам, ня дя ъейран 

Азярбайъан бу эцн доьар юзц бойда Азярбайъан.- деди 

 

Хялил Рза щеч бир вязифяйя йахын бурахылмайыб. Миллят вякили 

олмаг истйяндя онун гаршысында сядляр чякилиб. Бу тябии иди. Ахы 

 

363 

азадлыг  йолунда  ъанларындан  кечяряк  ябядиййятя  говушанларын 

гялябя  мейвяляриндян  она  лайиг  олмайанлар  истифадя  едяряк 

йцксяк вязифя кцрсцляриня йийялянмишдиляр. Онлар йол вермяздиляр 

ки, миллятин ясил вякили адына лайиг олан Хялил Рза онларын ич цзцнц 

ачыб тюксцн. Бу шаирин мяьлубиййяти дейил, гялябяси иди. 

Гоъаман  палыд  аьаъына  бянзяйян  шаир  бцтцн  йарадыъылыьы 

бойу  азад,  мцстягил,  сцверен  Азярбайъан  арзуламышды. 

Арзуламышды  ки,  бу  торпаьын  йералты  вя  йерцстц  сярвятляри  халгын 

малы олсын. Бяд ниййятли адамлар онун азадлыг идейаларыны ялиндян 

ала  билмядиляр,  ону  ичяридян  даьытмаг  цчцн  мин  ъцр  дамьа 

вурдулар,  шярлядиляр,  бющтан  атдылар,  зиндана  салдылар  ки,  бялкя 

яйиля, сына, зяифляйя. Йанылырдылар. Хялил Рза поладдан тюкцлмцшдц, 

сынарды, яйилмязди. О, сон няфясиндя дя деди: 

 

Азярбайъан-алямин азадлыг мейданыдыр 

Киши киби йашамаг иманыдыр, ъаныдыр 

Йурду йалныз ярянляр, гящряманлар таныдыр. 

… 

Щарай Сяраб, Ярдябил, щарай Дярбянд, Нахчыван! 

Ал эюзцмц верирям, ай улдузсуз асиман. 

Эялсин, кимдя галыбса бары йарым дамла ган. 

… 

Сулар мяни апарса, мян она сел дейярям, 

Йел палыды гопарса, мян она йел дейярям. 

Зярби эярян сындыран бир еля ел дейярям. 

Йелин, селин бирликдядир гцввяти 

Тяпийинля язилсин гой ягрябляр зцмряси. 

 

Улутцрк  Азярбайъанын  дирчяляъяйиня,  белини  дцзялдяъяйиня, 

мцстягил  дювлят  кими  танынаъаьына  инанырды  вя  дейирди:  «Галх 

айаьа,  Азярбайъан!»  Бу  инам  онун  йарадыъылыьынын  етигад 

символуна чеврилмишди. 

 

Сцрцнмцсян ики яср, 

Ювладларын ясир-йесир. 

 

 

364 

Сян ъан дедин, чор дедиляр 

Щаггыны басыб йедиляр. 

Пак, мцгяддяс торпаьыны 

Парчалайыб чейнядиляр. 

Гулдурлара сян вермя ъан, 

Галх айаьа, Азярбайъан! 

 

Вар йохуну йерли-дибли 

Сяндян хцмс, зякат алан 

Ял чякяъяк сяндян щачан 

Галх айаьа, Азярбайъан! 

 

Азярбайъанын азадлыг мцъащиди Хялил Рзайа Азярбайъанын 

индики  уьурларыны  эюрмяк  гисмят  олмады.  Анъаг  онун  рущу 

Азярбайъанын  башы  цзяриндя  даим  долашыр,  Азярбайъанын 

уьурларыны  тяряннцм  едяряк  бизя  гойуб  эетдийи  азадлыг  фиданла-

рыны бюйцтмяйи мяслящят билирди. 

 

              Зирвялярдян цзц бяри 

 

эялир мяьрур Азярбайъан! 

 

эялир ъясур Азярбайъан! 

 

Варлыьымда од йериня 

 

эязян ганым Азярбайъан! 

 

Аъэюзляря, залимляря 

 

йаьы, гяним Азярбайъан Азярбайъан! 

 

Ей йолкясян, чякил, ряд ол! 

 

Ачыр йолу Азярбайъан! 

 

бюйцк, улу! 

 

Мяним ганым киби дяли, 

 

Дяли-долу Азярбайъан! 

 

Гупгуру зоьлар ичиндян 

 

Галхыр фидан Азярбайъан! 

 

Сян мяня бах, ора бахма, ей йарымъан, 

 

Мян юзцмям йени ера, 

 

Йени, ъаван Азярбайъан! 

 

 

365