Азярбайжан республикасы дахили ишляр назирлийи

3. 
Azərbaycanın xarici siyasəti. 
 
Sual 1. Azərbaycan Respublikasının Dövlət 
Müstəqilliyinin elan edilməsi. İctimai-iqtisadi və 
hərbi-siyasi vəziyyət (1991-1993-cü illər) 
 
Az
ərbaycanın dövlət müstəqilliyinin bərpa 
edilm
əsi. SSRİ-də davam edən inzibati-amirlik rejimi 
Ko
mmunist Partiyasının rəhbər və istiqamətverici rolunu 
d
əyişdirdi, o, sosial-iqtisadi, ictimai-mədəni, idarəçilik 
siyas
əti problemlərini həll etmək iqtidarını itirməyə 
başladı. "Yenidənqurma" və digər tələsik tədbirlərlə 
çoxmillətli Sovet dövlətini labüd iflasdan xilas etmək 
mümkün deyildi.
Bir qrup ziyalının müraciətindən "təsirlənən" iqtidar 
v
ə AXC liderləri mayın 17-də görüşüb Məşvərət Şurası 
yaratdılar. 
Az
ərbaycan SSR Ali Sovetinin sessiyası mayın 18-
d
ə Məşvərət Şurasında əvvəlcədən əldə olunmuş razılığa 
əsasən, müxalifətin maneəsinə rast gəlmədən prezident 
v
əzifəsi təsis etdi və Ayaz Mütəllibovu respublikanın 
prezidenti seçdi. 

---

387 
Qanlı Yanvardan sonra Azərbaycan xalqının öz 
qüdrətli rəhbəri ilə birləşəcəyindən qorxuya düşən 
imperiya v
ə respublika başçıları Heydər Əliyevə qarşı 
repressiya planları hazırladılar və həyata keçirdilər, onun 
Az
ərbaycana qayıtmasına mane olmağa çalışdılar. Ayaz 
Mütəllibov Moskvaya - Heydər Əliyevə xəbər göndərib 
bildirmişdi ki, onun qayıdışı ilə "Azərbaycanda böyük 
qarışıqlıqlar baş verə bilər". Bakı hava limanında Heydər 
Əliyevi qarşılayacaq şəxslərdən biri, görkəmli naşir Əjdər 
Xanbabayev 1990-
cı il mayın 30-da qətlə yetirildi. 
Ən yüksək dairələrdən edilən xəbərdarlıqlara 
baxmayaraq, tarixin bu m
əsuliyyətli və çətin dövründə 
xalq
ı ilə bir olmağı, ona kömək etməyi vacib bilən Heydər 
Əliyev 1990-cı il iyulun 20-də təyyarə ilə Bakıya qayıtdı. 
Lakin iqtidarın təzyiqi ilə ki gündən sonra - iyulun 22-də 
Heyd
ər Əliyev Naxçıvana getdi. 
Azərbaycan SSR və Naxçıvan MSSR xalq 
deputatları sovetlərinə sentyabrın 30-da seçkilər keçirildi. 
Qeyri-
demokratik seçki qanununun özünü də rəhbər 
dairələr biabırçı şəkildə pozurdular. Bu yolla onlar 
seçkilərin nəticələrini saxtalaşdırıb parlamentdə yerlərin 
çoxunu kommunistlərə verdilər. 
1991-ci ilin 
əvvəllərində SSRİ-nin saxlanması 
haqqında referendumun keçirilməsi qərara alındı. Heydər 
Əliyevin təşəbbüsü və siyasi iradəsi ilə Naxçıvan MR Ali 
M
əclisi 1991-ci il martın 14-də referendumda iştirak 
etm
əmək haqqında qərar qəbul etdi. Azərbaycanın 
demokratik qüvvələri referendumu boykot etdilər. On gün 
(qanunla iki ay olmalı idi) tələm-tələsik "hazırlıq"dan 
sonra martın 17-də keçirilmiş "referendum"un nəticələri 
saxtalaşdırıldı, guya səsvermədə iştirak edənlərin 93,3 
faizi SSRİ-nin saxlanılması lehinə oldu. 
Heyd
ər 
Əliyev 
rcspublikada 
xalq 
kütlələri 
tərəfindən başlanmış milli dövlət quruluşunun dirçəlişi 

---

388 
hərəkatını dəstəkləməyə çağırırdı. Onun rəhbərliyi altında 
milli dövlətçilik ənənələrinin bərpasına başlanmışdı. 
1990-
cı il noyabrın 17-də Naxçıvan MSSR parlamentinin 
Heydər Əliyevin sədrliyi ilə keçirilən sessiyası Muxtar 
Respublikanın adından "sovet sosialist" sözlərinin 
götürülməsi, Azərbaycan Cümhuriyyətinin üçrəngli, ay-
ulduzlu bayrağının Dövlət Bayrağı kimi qəbul edilməsi və 
bu 
barədə 
Azərbaycan 
parlamenti 
qarşısında 
qanunvericilik təşəbbüsü qaydasında məsələ qaldırılması 
haqqında tarixi qərarlar qəbul etdi. Muxtar Respublika Ali 
qanunverici orqanı "Ali Məclis" adlandırıldı. Heydər 
Əliyevin təşəbbüsü ilə Naxçıvan MR Ali Məclisi 1990-cı il 
noyabrın 21-də 20 Yanvar faciəsinə siyasi qiymət verdi, 
bu qanlı hadisədə SSRİ rəhbərliyi ilə yanaşı, respublika 
başçıları Ə.Vəzirovun, A.Mütəllibovun və onların 
əlaltılarının günahkar olduqlarını qeyd etdi, xalqa kimlərin 
ona rəhbərlik etmək istədiyini göstərdi. 
Naxçıvan MR-də həyata keçirilən demokratik 
tədbirlər bütün Azərbaycana örnək oldu. Demokratik 
qüvvələrin tələbi ilə 1991-ci il fevralın 5-də Azərbaycan 
SSR Ali Sovetinin sessiyası bir sıra tarixi qərarlar qəbul 
etdi. Dövlətin adı dəyişdirilib "Azərbaycan Respublikası" 
adlandırıldı. Azərbaycan Cümhuriyyətinin bayrağı Dövlət 
Bayrağı kimi təsdiq olundu. 
Heyd
ər Əliyev imperiyanı qoruyub saxlamağa 
çalışan qüvvələrə, ilk növbədə, Kommunist Partiyasına 
v
ə Sovet hökumətinə açıq etirazını bildirdi, onların riyakar 
siyas
ətini ifşa etdi. O, 1991-ci il iyulun 19-da Kommunist