Азярбайжан Республикасы Тящсил Назирлийи
Yüklə 5,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
|
Tonofibrillər – (dayaq fibrilləri) çoxhüceyrəli
orqanizmlərin bir çox hüceyrələrində: epteli, qlial hüceyrələrində və s. ibtidai orqanizmlərdən infuzorlarda rast gəlinir. Çox qatlı yastı epiteli hüceyrələrində işıq mikroskopu ilə baxdıqda tonofibrillər çox aydın görünür. Elektron mikroskopu altında onların hər birinin diametri 60-150 A 0 olan çox nazik fibrillər dəstəsindən ibarət olması görünür. Hər dəstədə yüzlərlə fibril iştirak edir. Tonofibrillər bir hüceyrədən digərinə keçməyərək hüceyrə membranasına yaxınlaşır və desmesomlara birləşirlər. Tonofibrillər ancaq heyvan orqanizmlərinin hüceyrələrinə xas olan orqanoiddir. Onların zülal təbiətli olması haqqında mülahizələr vardır. Çox qatlı yastı örtük epiteli hüceyrələrində onlar -keratin təbiətlidir. Bu orqanoidlər hüceyrədə dayaq-karkas rolunu oynayırlar. Özləri də hüceyrənin daimi strukturlarıdır. Orqanizmdə bir çox hüceyrələrin hərəkət orqanoidi kirpik və qamçılardır. İşıq mikroskopunda bu strukturlar hüceyrənin çox nazik çıxıntıları kimi görünür. Kirpiklər və qamçılar sitoplazmada xüsusi dənəvər struktura- bazal cisimciyə birləşmiş olur. Kirpiklərin uzunluğu 5- 10 mkm, qamçılar isə 150 mkm olurlar. Kirpik və qamçının qalınlığı 0,2 mkm olub, daxili strukturlarında elə bir fərq müşahidə olunmur. Bu orqanoidlər əsasən heyvan hüceyrələrinə xasdır. Kirpriklər nəfəs 188 borusunda, kirpikli epiteli hüceyrəsində, cinsiyyət traktının müxtəlif şöbələrinin kirpikli epiteli hüceyrələrində, qamçılar spermatozoidlərdə müşahidə olunur. Bundan başqa kirpiklər bir sıra ibtidailərdə, infuzorlarda, qamçılar isə – qamçılılar sinfinin nümayəndələrində yosunların zoosporlarında, ibtidai göbələklərdə, miksomisetlərdə və s. rast gəlinir. Hər bir kirpik silindrik quruluşa malik olub bütün uzunu boyu membran ilə örtülü olur. Kirpiyin içərisində mürəkkəb strukturlu mikroborulardan ibarət aksonema yerləşir (şəkil 49). Kirpiyin aşağı bazal hissəsi sitoplazma içərisinə keçir. Bazal cismcik öz strukturuna görə sentriollara çox oxşardır. O da 9 triplet mikroborulardan ibarət olub, aşağı hissəsində konusvari başcıqlı satellini vardır. Aksonema bazal cismcikdən fərqli olaraq 9 cüt dubletdən ibarət mikroborulardan təşkil olunmuşdur. Mikroboruların dubletləri aksonemin radiusuna nisbətən azacıq əyilmiş şəkildədir (10 0 -yə qədər), xarici dubletlərdən başqa aksonemin mərkəzində bir cüt mərkəzi mikroboru yerləşir. Odur ki, kirpiklərin bütün mikroborularını (9 x 2) + 2 şəklində təsvir edirlər. Mikroboruların dubletləri də iki cürdür. 1. A- mikroboruları – 13 submikroskopik vahiddən, 2. B – mikroboruları isə 11 submikroskopik vahiddən ibarət olur. |