Азярбайжан Республикасы Тящсил Назирлийи
Yüklə 5,32 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- Sümük Язяля лифи Əzələ лифи Aktin salplar Miozin salplar Язяля
|
184 Şəkil 48. Eninəzolaqlı əzələ lifinin quruluşu. Hər bir A diski onun digər sahələrindən fərqlənən sıx olmayan iki hissəyə ayrılır və bu sahə H-zonası adlanır. Hər bir C diskinin ortasından isə nisbətən sıx Sümük Язяля лифи Əzələ лифи Aktin salplar Miozin salplar Язяля 185 sahə keçir ki, o da Z zonası adlanır. İki Z zonası arasındakı sahə sarkomera hər bir miofibrilin təkrar olunan vahidi sayılır. Beləliklə, hər bir miofibril uzununa yerləşən sakromerlərdən ibarət olub eyni quruluşa malik olur. Miofibrillərdən azad olan sahələr sitoplazma ilə dolur və o, əzələ hüceyrəsində sarkoplazma adlanır. Sarkoplazmada nüvə, mitoxondrilər və digər orqanoidlər yerləşirlər. Elektron mikroskopik tədqiqatlarının nəticələri göstərir ki, müxtəlif sistematik qruplara aid olan heyvanların eninəzolaqlı əzələ fibrilləri eyni quruluşa malikdirlər. Elektron mikroskopunda hər bir miofibrilin bir dəstə çox nazik miofilomentdən ibarət olması müşahidə olunur. Onlara protofibrillər də deyilir. Miofilomentlər iki cür olur: nazik və qalın miofilamentlə. Nazik miofilomentlərin bütün tədqiq olunan heyvanlarda eyni diametrə malik olub 40-50 A 0 qalınlığında olması müşahidə edilmişdir. Qalın miofilomentlərin diametri isə 100-200 A 0 arasında dəyişə bilir. Qalın miofilomentlər ancaq A diski hüdudunda olub onu ayıran H diskindən keçir. Nazik miofilomentlər isə C diskindən H diskinə qədər uzanır. Onların ucları A diskinə keçir, lakin çox uzağa getmir. Belə ki, onların arasında H diskinə müvafiq sərbəst sahə qalır. A diskinə nazik fibrillərin ucları qalın fibrillərin arasından keçir. Qalın və nazik fibrillər bir-birilə köndələn atmalarla əlaqələnir. Eninəzolaqlı əzələ hüceyrələrinin yığılıb 186 açılması mexanizminin müasir izahı fibrillərin bu cür quruluşu ilə sıx surətdə əlaqədardır. Belə güman edilir ki, nazik və qalın miofilomentlər əzələlərin yığılması zamanı öz uzunluqlarını dəyişdirmirlər. Lakin onlar sürüşərək yerlərini dəyişirlər. Yığılma zamanı qalın miofilomentlər A diski hüdudunda qalır, nazik miofimentlər isə sürüşərək C diskindən A diskinə keçirlər. Odur ki, nazik miofilamentlərin ucları arasındakı məsafə azalır. Şiddətli əzələ yığılması zamanı həmçinin qalın miofilomentlərin də ucları yaxınlaşır, əzələ hüceyrəsinin bu cür yığılması nəzəriyyəsi «sürüşən saplar» nəzəriyyəsi adlanır. Kimyəvi analizlər göstərmişdir ki, qalın miofilomentlər tərkibinə miozin, nazik miofilomentlərin tərkibinə isə aktin zülalı daxildir. Aktin və miozinin qarşılıqlı təsirindən aktomiozin ferment sistemi yaranır. Bu isə qalın və nazik miofilomentlərin təmasından əmələ gəlir. Aktin və miozin ayrılıqda yığılmaq xüsusiyyətinə malik olmur. Ancaq aktomiozin yığılma qabiliyyətinə malik olur. Deməli saya və eninəzolaqlı əzələlərin yığılıb açılması aktomiozinlə əlaqədardır. Aktomiozin onurğalı və onurğasız heyvanların əzələlərində tapılmışdır. Müxtəlif heyvanların saya əzələ fibrilləri eninəzolaqlı əzələ fibrillərinin quruluşuna oxşamır. Saya əzələ hüceyrələrinin tərkibinə də miofilomentlər daxildir. Ancaq onlar eninəzolaqlı fibrillərə nisbətən çox 187 uzundurlar. Belə ki, onların uzunluğu hüceyrənin uzunluğu ilə ölçülür və diametri 100 A 0 –ə bərabər olur. Yüklə 5,32 Mb. Dostları ilə paylaş:
|