Азярбайжан Республикасы Тящсил Назирлийи

1.
 
Trofik törəmələr. 
2.
 
Sekretor törəmələr. 
3.
 
Spesifik törəmələr. 
Trofik törəmələr o törəmələrdir ki, onlar maddələr 
mübadiləsindən  sonra  ehtiyat  qida  maddəsi  kimi 
hüceyrədə  toplanır.  Trofik  törəmələrin  hüceyrələrdə 
nümayəndəsi  yağ,  karbohidrat  və  zülal  törəmələridir 
(şəkil 51). 
Yağ törəmələri  hüceyrələrdə iri və kiçik damlalar 
halında  toplanır  və  demək  olar  ki,  bütün  hüceyrələrdə 
rast gəlinir. Lakin bəzi hüceyrələrdə onların miqdarı az 
olur,  hüceyrə  tərəfindən    daima  istifadə  edilir.  Bəzi 
hüceyrələrdə  isə  məs:  birləşdirici  toxumanın  yağ 
hüceyrələrində,  amfibi  və  balıqların  qaraciyərin  epiteli 

---

 
194 
hüceyrələrində  yağ  törəmələri  çox  olur.  İbtidai 
orqanizmlərin  hüceyrələrində  də  yağ  törəmələri  çox 
olur. Yağ törəmələrinin hüceyrələrdə toplanmasının heç 
bir  orqanoidlə  əlaqəsi  yoxdur.  Onlar  sitoplazmanın 
matriksində toplanırlar.  
 
A
B
 
 
Şəkil 51. Karbohidrat (A) və zülal dənələri (B). 
 
Bəzən  yağ  törəmələrinin  hüceyrədə  çoxalması 
patoloji  proseslərlə  əlaqədar  olur.  Məs:  qaraciyərin, 
ürəyin, 
böyrəyin 
piylənməsi 
zamanı 
onların 
hüceyrələrində çox miqdarda yağ törəməsi toplanır. Yağ 
törəməsi bütün bitkilərin hüceyrələrində də rast gəlinir. 
Ən  çox  yağ  törəməsi  bitkilərin  toxumlarında  və 
sporlarında olur. Bəzi bitkilərdə yağın miqdarı daha çox 
olur.  Məs:  zeytunda  (meyvə  yanlığı  hüceyrələrində, 
günəbaxanda 
(toxumda),  araxisdə  və  s.  bitki 
hüceyrələrindəki  yağ  törəmələri  əsasən  olein,  palmitin, 
stearin  bəzən  isə  liolin  təbiətli  olurlar.  Bunlardan 
palmitin  və  stearin  doymuş  yağlar  olub  parçalananda 

---

 
195 
yüksək ərimə temperaturuna malik yağ əmələ gətirirlər. 
Qalanları  isə  aşağı  ərimə  temperaturuna  malik  yağlar 
əmələ  gətirirlər.  Bu  yağ  törəmələrindən  başğa  bəzi 
bitkilərdə  yalnız həmin  bitkinin  özünəxas olan  spesifik 
yağ  törəmələri  olur.  Məs:  efir  yağları.  Belə  yağlar 
çətirçiçəklilər  (Apiacea),  dodaqçiçəklilər  (Lamiacea), 
ətirşah  (Geraniaceac)  və  s.  kimi  sistematik  qruplarda 
rast  gəlinir.  Bitkinin  verdiyi  iy-  ətir  həmin  efir 
yağlarının  miqdarından  asılı  olur.  Efir  yağları  yığma 
qrup  maddələr  olub,  tərkibinə  azot,  kükürd,  alfatik 
terpenlərdən heraniol və s. daxil olur. Efir yağları bitki 
hüceyrələrinin 
sitoplazmasında 
olduğu 
kimi 
hüceyrəarası maddədə də rast gəlinir.