Azяrbaycan Respublikasы Tяhsil Nazirliyi Bakы Qыzlar Universiteti

 
 
171 
ehtimal da ki, qəbul edir. 
Tənqid  zamanı müəyyən qadağalar  mühüm  əhəmiyyətə  malikdir. 
a
)
 Bütün hallarda şəxsiyyət və onun fəaliyyətini bir-birindən fərqləndirməli 
və tənqid edərkən heç vaxt şəxsiyyət sferasına toxunmamalı.Yəni, məs., demək 
mümkündür ki, «Sənin sözündə (mövqeyində, qənaətində və s.) səhv var (və ya 
filan  sözün  səhvdir)».  Bu,  heç  bir  əks-reaksiya  doğuran  deyil  və  normal 
qarşılanasıdır. Lakin heç vədə «Sən yalan danışırsan» tipli deyim yolverilməz-
dir  və  burada  tərəf-müqabil  öz  şərəf  və  ləyaqətinə  zərbə  gördüyündən,  istər-
istəməz əks-hücuma köklənəsidir. Eyni ilə «Sənin bu hərəkətin düzgün deyil», 
«Sənin filan hərəkətin xuliqanlıq kimi yozula bilər» və s. kimi deyimlərlə «Sən 
öz hərəkətini bilmirsən (və ya nə etdiyini bilmirsən)», «Sən xuliqansan» (və ya 
dələduzsan, avarasan...) və s. kimi deyimlər arasındakı fərq də bu qəbildəndir; 
b
)
  Tənqid  konkret  vaxtdakı  konkret  davranış  və  ya  deyimlərlə  əlaqədar 
olmalıdır,  yəni  konkret  arqumentlərə  əsaslanmalıdır,  daha,  ümumi  və  qeyri-
müəyyən faktlara yox. Məs., «Sən həmişə beləsən» ifadəsi ifrat əsəbilik doğura 
bildiyi  halda,  «Sən  filan  vaxt  filan  məsələ  ilə  bağlı  da  belə  etmişdin»  ifadəsi 
artıq tərəfdaşın dil-ağzını bağlayan bir formulədir. Fövqəlümumilik kvantorları 
(«həmişə», «heç vaxt», «daim», «hər yerdə», «hər işdə», «ömrü boyu» və s.) ilə 
ifadə  olunan  bütün  tənqidlər  bu  kateqoriyaya  aiddir.  Яksinə,  bütün  hallarda 
«indi-burada»  və  ya  «filan  vaxt-filan  yerdə  (və  yaxud  konkret  olaraq  filan 
məsələ ilə bağlı)» prinsipinin qorunması məsələni 180
0
 dəyişir; 
c
)
  Publika  (kollektiv,  qrup,  kütlə  və s.)  qarşısında  tənqid  yolverilməzdir. 
Tərəfdaş təkbətəklikdə edilən hansısa tənqidi qəbul edə biləcəyi halda, bir baş-
qalarının  yanında deyilən həmin tənqidə istər-istəməz mənfi reaksiya verməyə 
məcburdur.  Yəni  şahidlər  belə  vaxtda  güclü  provakasion  təsirə  malikdirlər  və 
onların yanında öz «simasını xilas etmək» üçün hər kəsin tənqidə dözümsüzlük 
nümayiş etdirməsi, hətta haqsız olduğunu başa düşsə də, mövqeyini axıra qədər 
müdafiə  etməsi  qaçılmazdır.  Təkbətəklikdə  isə  güzəşt  üçün  də,  kompromis 
üçün  də,  heç  bir  baryer  yoxdur  və  bu  halda  faktlarla,  obyektiv  arqumentlərlə 
razılaşıb haqsız olduğunu boynuna almaq, geri çəkilmək, ona bayaqkı miqyasda 
itki  bahasına  başa  gəlməyəcək.  Nümunə  üçün,  məs.,  rəislərin  adətən  tənqidə 
qarşı dözülməz olub, ələlxüsus, iclas zamanı onların ünvanına səslənən tənqid-
lərlə,  sözlərinin  qarşısında  söz  deyilməsi  kimi  məsələlərlə  barışa  bilmədikləri 
məlumdursa  da,  əksinə,  iclasdan  sonra  təkbətəklikdə  onlara  yaxınlaşıb  və  ya 
kabinetinə gəlib öz iradlarınızı bir-bir sadalamaq vəziyyətin tonunu dəyişir, ba-
yaq yaranmış gərginliyi aradan götürür və hətta mümkündür ki, gələcək müna-
sibətlərinizin ahənginə bəzi müsbət notlar əlavə edir. Hansı ki, bir qədər əvvəl, 
camaat  yanındakı  bu  cür  sərbəstliyiniz,  başqalarına  da  ibrət  olması  üçün  istər-
istəməz, hətta can-ciyəri olmuş olsanız da belə, onu sizə qarşı sərt davranmağa 
məcbur edəcəkdi. 
Həmin  səbəbdən,  oğlana  qızla  gedərkən  və  ya  kiməsə  ailəsi,  uşaqları  ya-
nında sataşmaq, təhqiramiz münasibət göstərmək, tənqid demək təhlükəli məsə-
lədir.  Çünki  başqa  vaxt  onun  buna  reaksiya  verməməsi  mümkün  idisə,  indi 
qeyri-mümkündür və istər-istəməz indi o, qadının nəzərində özünü alçalmaqdan 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №1                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
172 
qorumaq,  şərəfini  xilas  etmək  üçün  hər  vasitədən  istifadə  etməyə,  ölümə  belə 
getməyə hazır olur. 
Belə məqamlarda qadın kişi, kişisə qadın üçün ciddi provakasion faktordur. 
Belə ki, öz cinsi yanında deyilən tənqidlərə insanlar nisbətən yumşaq reaksiya 
göstərə bildikləri halda, əks cinsi yanında bu, qeyri-mümkün olur və hər şey pa-
toloji vəziyyət alır. 
 Ümumiyyətlə,  hər bir söhbət mühasiblərdən yüksək  ünsiyyət  mədəniyyəti 
tələb edir. 
Məqalənin aktuallığı. Ünsiyyət bir tək sizin monoloqunuzdan ibarət deyil. 
Yaxşı  həmsöhbət  ola  bilmək,  ələlxüsus,  insanların  ürəyinə  yol  tapmaq  üçün 
həm  də mahir dinləyici  ola bilmək vacibdir.  Lakin  bu dinləyicilik,  göründüyü 
qədər  də  sadə  şey  deyil.  Mahir  dinləyici  ola  bilmək  özü  bir  sənətdir  və  bunu 
bacaranlar, ünsiyyət zamanı hamının diqqətini cəlb edir, mərkəzi fiqura çevrilir-
lər. Bu isə müəyyən fəndlər tələb edir. Məqalədə müasir dövrdə mühüm aktual-
lıq kəsb  edən ünsiyyət zamanı söhbət qaydaları verilir.      
Məqalənin  elmi  yeniliyi.  Məqalədə  ünsiyyət  zamanı  söhbət  qaydaları, 
tənqid və irad zamanı ünsiyyət qadağaları verilir.        
Məqalənin  praktik  əhəmiyyəti. Məqalədə verilən ünsiyyət  zamanı söhbət 
qaydaları psixoloji xidmət sahəsində faydalı ola bilər. 
 
Ədəbiyyat 
 
1.  Василик  М.А.  Основы  теории  коммуникации:  Учебник.  М.:  Гарда-
рики, 2003.  
2. Вацлавик П., Бивин Дж., Джексон Д. Прагматика человеческих ком-
муникаций: Изучение паттернов, патологий и парадоксов взаимодействия 
/ М., 2000.  
3.  Йоргенсен М.В,  Филипс Л.Дж.  Дискурс-анализ.  Теория  и  метод. 
Харьков, 2004. 
4. Клюев Е.В. Речевая коммуникация. М.: Рипол Классик, 2002.   
5. Луман Н. Невероятность коммуникации // Проблемы теоретической 
социологии. Вып 3. СПб., 2000. 
                                               
                                                                               
  О.Оруджзаде 
 
Правила разговора 
 
Резюме 
 
Общение состоит не толъко из ващего монолога. Быть хорошим собе-
седником, особенно чтобы найти подход к людям, нужно быть искусным 
слушателям. Но это послушание является не простой вешью. Быть искус-

Bakı Qızlar Universiteti 
  №1                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
173 
ным слушателям, это своего рода мастерство, и умеюшие это, привлекают 
внимание  всех  при  обшении,  и  превращаются  в  центральную  фигуру.  А 
это  требует  многих  методов.  В  статье  дается  правила  разговора  при 
общении и важные актуальные предложениях в современном периоде. 
                                                
                                                    
                                                                               O.Orujzade 
 
Rules of conversation 
 
Summary 
 
Communication doesn’t consist of only your monologue. It’s also important 
to be a skilled listener to get close to the peoples heart. Especially to be a good 
inter locutor. But this listening is not simple as it seems. To be a skilled listener 
is  a  profession  itself  and  the  ones  who  are  able  to  do  it  drow  everyone’s 
attention  during  communication  and  are  turned  into  central  figures.  This  itself 
demant certain dogdes. Conversation rules during the communication that play 
significant actuality in modern time are given in the article. 
 
Редаксийайа дахил олуб: 17.03.2014 
 
 
 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №1                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
174 
МЦЯЛЛИМИН ЮЗЦНЦ ТЯЩСИЛИ ЦЧЦН 
 
 
Neftlя чиrklяnmиш torpaqlarыn kиmyяvи  
analиzиnиn bяzи mяsяlяlяrи 
 
Инсаф Hяmzяyeva,  
Еколоэийа Институтунун шюбя мцдири 
Зенфира Pиrиyeva, 
Еколоэийа Институтунун елми ишчиси  
Эцлнар Яlиyeva,  
Еколоэийа Институтунун елми ишчиси 
 
Ряйчиляр: ф.-р.ц.е.д.,проф. Щ.И.Асланов 
                п.ц.ф.д., Щ.М.Щаъыйева 
 
Aчar sюzlяr:  kиmyяvи  analиz,  antropogen,  zяhяrlяnmя,  чиrklяnmя,  чиrk-
lяnmя dяrяcяsи, tullantы sular, neftlя чиrklяnmя, aьыr metal, ekolojи durum. 
 
Ключевые  слова:  химический  анализ,  антропогенное,  отравление, 
загрязнение, загрязненные окружающие среды, сточные воды, загрязнение 
нефтью 
 
Кей  wордс:  ъщемиъал  аналйсис,  антщропоэениъ,  поисонниэ,  поллутион, 
поллутион  левел,  wасте  wатер,  оил  полеутион,  щеоwй  металс,  енвиронументал 
ситуатион. 
 
Kиmyяvи analиz torpaьыn юyrяnиlmяsиndя vя torpaьыn qиymяtlяndиrиlmя-
sиndя  яsas  yer  tutur.  Torpaьыn  иnkишafы  цчцn  onun  tяrkиbиnиn  dяyишиlmяsи 
prosesи, kяnd tяsяrrцfatыnda ишlяnmяsи, antropogen zяhяrlяnmяnиn  nяtиcя-
lяrиnи юyrяnmяk цчцn torpaьыn kиmyяvи  tяrkиbиnиn yoxlanmasы vя monиto-
rиnqи  keчиrиlиr.  Analиzиn  nяtиcяsи  torpaьыn  kиmyяvи  tяrkиbи  vя  kиmyяvи  pro-
seslяrи haqqыnda иnformasиya verиr. Yalnыz bu mяlumat tяdqиqatчыlar qarшы-
sыnda duran peшяkar vяzиfяlяrи hяll etmяyя иmkan verиr. 
Abшeron  yarыmadasыnыn  baшlыca  problemlяrиndяn  bиrи  torpaqlarыn  чиrk-
lяnmяsи иlя baьlыdыr. Цmumи sahяsи 222 mиn ha olan Abшeron yarыmadasыnыn 
yararsыz torpaqlarыnыn цmumи sahяsи 33,3 mиn ha, o cцmlяdяn  neftlя чиrk-
lяnmиш torpaqlarыn sahяsи 10 mиn ha qяdяr tяшkиl edиr.  
Чиrklяnmиш torpaqlarыn 7,5 mиn hektarы Azяrbaycan Respublиkasы Dюv-
lяt  Neft  Шиrkяtиnиn  balansыnda  olan  neft  vя  neft  mяhsullarы  иlя  чиrklяnmиш 
яrazиlяrdиr, 2800 ha-а yaxыn torpaqlar daha чox чиrklяnmишdиr. Torpaqlarыn 
чиrklяnmя dяrяcяsи 1-2 %-dяn 30-40% qяdяr, dяrиnlиyи иsя 2-3 metr vя daha 
чoxdur.  Yarыmadanыn  tam  sяnayelяшmяsи  vя  mюvcud  yarыmsяhra  tяbии 
шяraиtи torpaqlarыn юzцnцbяrpa иmkanlarыnы sыfыra endиrmишdиr. Yarыmadada 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №1                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
175 
tяbии ekosиstemlяrdяn яsяr-яlamяt qalmamышdыr.  
Ekolojи  problemlяrи  yaradan  яsas  sяbяblяr  uzun  иllяr  яrzиndя  neft-qaz 
hasиlatы  vя  qazma  ишlяrи  zamanы  torpaqlarыn  neft  vя  lay  sularы  иlя  чиrk-
lяndиrиlmяsи, lay sularыnыn иdarя olunmamasы sяbяbиndяn neftlя чиrklяnmиш 
sцnи gюllяrиn vя gюlmячяlяrиn яmяlя gяlmяsи, neft emalы zamanы яmяlя gяlяn 
tullantlarыn яrazиlяrdя toplanmasыndan иbarяtdиr.  
 
Neftlя чиrklяnmиш torpaqlarыn чиrklяnmя dяrяcяlяrи 
 
Чиrklяnmя 
Sяthиn nяmlиyи 
Чиrklяnmяnиn dяrиnlиyи 
(sm.) 
Zяиf  
Quru 
0-20 
Orta  
Aь nяm  
40-60 
Шиddяtlи  
Nяm  
60-80 
Чox шиddяtlи    
Иsladыlan  
>80 
 
Aparыlan ишlяrя иstиnad edяrяk demяk olar kи, tяdqиqat aparыlan torpaq-
larda  цst  qatda  neftиn  mиqdarы  208-132  q/kq  hяddиndяdиr.  Bununla  яlaqя-
dar  olaraq  torpaьыn  bиolojи  mяhsuldarlыьы  mиnиmuma  enmиш,  bu  torpaqlar 
иstиfadяdяn  kяnar  qalmышdыr.  Dиgяr  tяrяfdяn,  bu  torpaqlar  neftlя  чиrklяn-
mяmиш torpaqlara da mяnfи tяsиr gюstяrиr kи, bunun nяtиcяsиndя torpaqlarыn 
bиolojи mяhsuldarlыьы aшaьы dцшцr. Neftlя чиrklяnmиш torpaqlarda rekultиva-
sиya tяdbиrlяrиnи hяyata keчиrmяk цчцn иlk nюvbяdя hяmиn torpaqlarыn чиrk-
lяnmя  dяrяcяsиnи,  чиrklяnmяyя  sяbяb  olan  neftиn  fиzиkи,  kиmyяvи  tяrkиbиnи 
bиlmяk vacиbdиr. Rekultиvasиya  tяdbиrlяrи kompleks шяkиldя aparыlmalыdыr. 
Dиgяr ekolojи problem kanalиzasиya sиstemlяrиnиn vяzиyyяtи иlя яlaqяdar-
dыr.  Bakы  шяhяrи  яrazиsиndя  2012-cи  иl  яrzиndя  tяqrиbяn  536  mln.  kubmetr 
hяcmиndя tullantы sularы formalaшmышdыr kи, bundan da 144,5 mln kubmetr 
tullantы sularы tяmиzlяnmяdяn dяnиzя vя daxиlи su hюvzяlяrиnя axыdыlыb.  
Tullantы sularы иlя bиrlиkdя su hюvzяlяrиnя neft mяhsullarы, asыlы maddя-
lяr, sulfat bиrlяшmяlяrи, xlorиd duzlarы, sяthи aktиv maddяlяr, fenol vя mцx-
tяlиf  aьыr  metallar  atыlыr.  Bakы  шяhяrи  vя  Abшeron  yarыmadasыnыn  яn  cиddи 
ekolojи problemlяrиndяn bиrи dя bяrk tullantыlarыn иdarя olunmasы иlя baьlы-
dыr.  Yarыmadada  olan  5  mяишяt  tullantыlarы  polиqonunun  цmumи  sahяsи 
232,5 ha-dыr. Qeyrи-qanunи zиbиllиklяrиn sahяsи иsя 448,6 ha-dыr kи, bunlarыn 
da sayы 128-dиr. 
Tullantы sularыnыn aьыr metal иoanlarыndan tяmиzlяnmяsи mцxtяlиf qяlяvи-
lяrиn kюmяyи иlя neytrallaшdыrыlыb иonlarы az hяll olan hala gяtиrmяkdяn иba-
rяtdиr. Qяlяvи reagentlяrиn kюmяyи иlя tullantы sularыnыn 6 valentlи xromdan 
tяmиzlяnmяsи иkи mяrhяlяdя aparыlыr: 
1. 6 valentlи xromdan 3 valentlи xromun alыnmasы; 
2. 3 valentlи xromun hиdroksиd шяklиndя чюkdцrцlmяsи. 
3  valentlи  xromun  alыnmasы  цчцn  kцkцrd  turшusunun 
Na
 duzlarыndan 
иstиfadя edиlиr (sulfиt, bиsulfиt, pиrosulfat 


5
2
2
O
S
Na
, hяmчиnиn dиtиonиt 
Na
 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №1                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
176 


4
2
2
O
S
Na
. 

6
Cr
-dan 

3
Cr
-я keчиd aшaьыdakы kиmи baш verиr: 
O
H
SO
Cr
H
SO
O
Cr
2
4
3
3
7
2
4
3
2
8
3










 
O
H
SO
Cr
H
HSO
O
Cr
2
4
3
3
7
2
4
3
2
5
3










 
3  valentlи  xromun  regenerasиyasы 

6
Cr
 иonlarыnыn  qatыlыьы  иlя  qяlяvиnиn 
mиqdarыndan asыlыdыr. 
Reaksиya  qurtardыqdan  sonra 

6
Cr
 иonlarыndan 

3
Cr
 иonlarы  hиdroksиd 
шяklиndя чюkцr: 
 





3
3
3
OH
Cr
OH
Cr
 
Bundan  baшqa,  bиr  mяrhяlяlи  xromdan  tяmиzlяnmя  metodu  ишlяnиb 
hazыrlanmышdыr  kи,  burada  reagent  kиmи 
FeS
 ишlяnиr.  Tяmиzlяnmяlи 
mяhlulla  2  qat,  3  qat 
4
FeSO
, 
5
2
2
O
S
Na
 vя  ya 
4
NaHSO
 яlavя  edиlиr, 

6
Cr
 иonlarыnыn qatыlыьыna nяzяrяn, рeaksиya belя gedиr: 
 
 
O
H
S
OH
Fe
OH
Cr
O
H
FeS
CrO
H
2
3
3
2
4
2







 
Abшeron  yarыmadasыnыn  яrazиsи  neft  yataqlarыnыn  иrи  mиqyaslы  ишlяnmяsи 
vя  bununla  baьlы  neft  emalы  vя  neft-kиmya  sяnayesи  иstehsalы  иlя  яlaqяdar 
olaraq 130 иldяn чoxdur kи, иntensиv texnogen tяsиrя mяruz qalыr. Bununla 
belя, иnqиlabdan qabaq vя sovetlяr dюvrцndя ekolojи tяhlцkяsиzlиk normala-
rыna яmяl olunmadan tяtbиq olunmuш ekstensиv иstehsal metodlarы Abшeron 
yarыmadasыnda yцz vя mиn hektarlarla mяhsuldar torpaqlarыn, su vя dяnиz 
ekosиstemlяrиnиn  neft  vя  neft  mяhsullarы  vя  onlarыn  uyьun  tullantыlarы  иlя 
чиrklяnmяsиnя sяbяb olmuшdur. Bu чиrklяnmяlяrиn nяtиcяlяrиnиn bu gцn dя 
aradan  qaldыrыlmamasы,  yarыmadada  tяbии  mцhиtиn  vяzиyyяtиnиn  saьlamlaш-
dыrыlmasы цчцn adekvat addыmlar atmaq nиyyяtиndя olan Azяrbaycan щюku-
mяtиnи cиddи narahat edиr. Yaranmыш gяrgиn ekolojи vяzиyyяtи saьlamlaшdыr-
maq mяqsяdи иlя Azяrbaycan Respublиkasы Prezиdentиnиn 28 sentyabr 2006-
cы иl tarиxlи фяrmanы иlя tяsdиq edиlmиш “Azяrbaycan Respublиkasыnda ekolojи 
vяzиyyяtиn yaxшыlaшdыrыlmasыna daиr 2006-2010-cu иllяr цчцn Kompleks Tяd-
bиrlяr Planы”na Abшeronun bяrpasыna aиd bиr neчя mяsяlяnиn hяllи mяqsяd 
kиmи qoyulmuшdur vя bu кompleks тяdbиrlяr пlanы чяrчиvяsиndя artыq юz юm-
rцnц baшa vurmuш vя tяcиlи dяyишdиrиlmяsи tяlяb olunan kommunиkasиyalarыn 
yenиdяn  qurulmasы  vя  yenи  иnfrastruktur  sahяlяrиnиn  yaradыlmasы  цzrя  иш-
lяrиn tяrkиb hиssяsи kиmи mцvafиq tяdbиrlяrиn hяyata keчиrиlmяsи nяzяrdя tu-
tulur.  Bununla  yanaшы,  Azяrbaycan  щюkumяtи  юz  malиyyя  ehtиyatlarыnыn 
mяhdud olduьunu nяzяrя alaraq, yarыmadanыn иnfrastrukturunun mяrhяlя-
lяrlя bяrpasы sиyasяtиnя цstцnlцk verиr vя bцdcя vя Dюvlяt Neft Fondunun 
vяsaиtlяrиnи sosиal-иqtиsadи иnkишaf цчцn mцhцm layиhяlяrя – kommunиkasиya 
шяbяkяlяrиnиn  genишlяndиrиlmяsиnя,  enerjи  иstehsalы  obyektlяrиnиn  yenиdяn 
qurulmasы vя gцcцnцn artыrыlmasыna yюnяldиr. Buna gюrя dя, tяxиrяsalыnmaz 
ekolojи  layиhяlяrиn  reallaшdыrыlmasы  цчцn  carи  mяrhяlяdя  gцzяшtlи  шяrtlяrlя 
kredиt xяtlяrиnя цstцnlцk verиlиr.  

Bakı Qızlar Universiteti 
  №1                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
177 
Мягалянин  aktuallыьы.  Abшeron  yarыmadasыnыn  baшlыca  problemlяrиndяn 
bиrи torpaqlarыn чиrklяnmяsи иlя baьlыdыr. Цmumи sahяsи 222 mиn hektar olan 
Abшeron yarыmadasыnыn yararsыz torpaqlarыnыn цmumи sahяsи 33,3 mиn ha, o 
cцmlяdяn neftlя чиrklяnmиш torpaqlarыn sahяsи 10 mиn ha qяdяr tяшkиl edиr. 
Bцtцn bunlar mюvzunun aktuallыьыnы gюstяrиr. 
Мягалянин  elmи  yenиlиyи.  Tullantы  sularыnыn  aьыr  metal  иoanlarыndan 
tяmиzlяnmяsиnиn mцxtяlиf qяlяvиlяrиn kюmяyи иlя neytrallaшdыrыlыb иonlarы az 
hяll olan hala gяtиrmяk цsulu tяklиf olunur. 
Мягалянин практик ящямиййяти. Абшерон йарымадасынын ярази нефт атаглары-
нын мигйаслы ишлянмяси вя бунунла баьлы нефт емалы вя нефт-кимйа истещсалы иля 
ялагядар апарылан арашдырмаларда тятбиг олуна биляр. 
 
Яdяbиyyat 
1.  Mяsиmov  N.M.  Azяrbaycan  Respublиkasыnda  ekologиya.  Bakы: 
Mцtяrcиm. 1999. 
2. Mustafayev Q.T. Tяbияtиn qorunmasы. Bakы: Azяrnяшr, 1970. 
3. Mustafayev T. Ekologиyadan konspekt. Bakы: Azяrnяшr, 1993. 
4. Nяbиyev N., Vяlиyev N. Tяbии sяrvяtlяr vя ekolojи mцhиt. Bakы: 1987. 
5. Novruzov Z. Иnsan иzlяrи. Bakы: Azяrnяшr, 1984. 
6. Novruzov Z. Xяzяrиn qиymяtlи sяrvяtlяrи. Bakы: Azяrnяшr, 1984. 
7.  Salayev  S.,  Kючяrlи  Ш.  Tяbияtиn  qиsasыnы  gюzlяmяyяk.  Bakы:  Maarиf, 
1975. 
8. Salmanov M.Я. Ekologиya vя bиz. Bakы: Azяrnяшr, 1989. 
9. Мамедов Н.М. Проблемы экологии. М.: Знание, 1989. 
10. Миркин Б.М., Наумова Л.Г. Популярный экологический словарь. 2-
е издание. М.: 2003. 
11.  Сапунов  В.Б.,  Легков  В.В.  Основы  экологии.  Методическое 
пособие для учителей. М.: 2001. 
12. Чернова Н.М., Былова А.М. Экология. М., 1988. 
 
И. Гамзаева  
З. Пириева  
Г. Алиева  
 
Некоторые задачи химического анализа  
загрязненных нефтью земель 
 
Резюме 
 
В  статье  рассматриваются  некоторые  задачи  анализа  загрязненных 
нефтепродуктами и нефтью земель. Объясняются основные причины соз-
дающие  экологическую  проблему.  Выявляются  основные  проблемы  заг-

Bakı Qızlar Universiteti 
  №1                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
178 
рязнения  водоемов  сточными  водами  нефтепродуктами  и  другими  вред-
ными  веществами.  Показаны  методы  очистки  сточных  вод  от  ионов 
тяжелых металлов. 
 
И. Hamzayeva   
З. Pиrиyeva   
Э. Alиyeva  
 
Rub wиth kerosene some problems of the chemиcal analysиs 
 of the land whиch has got dиrty 
 
Summary 
 
Oиl products иn the artиcle and some problems of the analysиs of the land 
whиch  has  got  dиrty  rub  wиth  kerosene  and  are  lиghtened.  Creator  иs 
explaиned ecologиcal problem prиncиpal causes. Problems of get dиrty by oиl 
products  of  the  water  basиns  and  other  harmful  matters  of  by  garbage 
waters are elucиdated. Ыt are shown cleanиng from heavy metal иons of the 
garbage waters ways.  
Key words: Chemиcal analysиs, degree of beиng anthropogenиc poиsoned,  
gettиng dиrty, garbage waters, rub wиth kerosene gettиng dиrty, heavy metal, 
ecologиcal sиtuatиon. 
 
Редаксийайа дахил олуб: 15.02.2014

Bakı Qızlar Universiteti 
  №1                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
179 
 
Tяqdиm olunan mяqalяlяrя tяlяblяr 
 
1. Dиgяr redaksиyalara tяqdиm olunmamыш mяqalяlяr qяbul edиlиr. 
2. Mяqalяlяr son tяdqиqatlarыn nяtиcяlяrиnи яks etdиrmяlи, yenи иdeyalar-
la zяngиn olmalы, elmи mяqalяlяrиn yazыlышыna qoyulan tяlяblяr gюzlяnиlmяlи-
dиr. 
3. Mяqalяlяrdя problemиn aktuallыьы, elmи vя praktиk dяyяrи, иrяlи sцrц-
lяn nяzяrи иdeyalardan tяcrцbяdя иstиfadя иmkanlarы vя иstиqamяtlяrи юz яk-
sиnи tapmalыdыr.  
4. Mяqalяnиn mяtnи tяxmиnяn 6-8 sяhиfя olmalыдыр. Azяrbaycan, rus vя 
иngиlиs dиlляриndя мяqalяйя aиd aчar sюzlяr verиlиr. 
5.  Mяqalяlяrиn  mяtnlяrи  Azяrbaycan  dиlиndя  latыn  яlиfbasы,  rus  dиlиndя 
kиrиl яlиfbasы vя иngиlиs dиlиndя иngиlиs (ABШ) яlиfbasы иlя Tиmes New Roman-
14  шrиftи  иlя  1,5  иntervalla  yыьыlmalы,  elektron  varиantы  иlя  bиrlиkdя  (dиsklя) 
tяqdиm olunmalыdыr.  
6. Mяqalяlяr цч dиldяn — Azяrbaycan, иngиlиs vя rus dиllяrиndяn  bиrиndя 
чap olunur.  Yazыldыьы dиldяn яlavя dиgяr иkи dиldя  mяqalяnиn хцласяси (5-6 
cцmlяdяn иbarяt) tяqdиm edиlиr. Xцlasяdя mцяllиfин сойады, ады, атасынын ады, 
mяqalяnиn adы, иrяlи sцrцlяn baшlыca elmи mцddяalar, tяdqиqatdan alыnan nя-
tиcяlяr, problemиn nяzяrи vя praktиk яhяmиyyяtи юз яксини тапмалыдыр. 
7.  Mяqalяyя  mцяllиf  haqqыnda  aшaьыdakы  mяlumatlar  tяqdиm  olunur: 
adы, soyadы, иш yerи, vяzиfяsи, elmи dяrяcяsи vя adы, иш vя ev telefonlarы, цnva-
nы, elektron poчtu. 
8. Hяmmцяllиflяrиn цч nяfяrdяn artыq olmasы mяqsяdяuyьun deyиldиr. 
9.  Mяqalя  aшaьыdakы  ardыcыllыqla  yazыlыr:  bиrиncи  sяtиrdя  bюyцk  hяrflяrlя 
mяqalяnиn adы; иkиncи sяtиrdя mцяllиfиn adы vя soyadы, elmи dяrяcяsи vя adы; 
цчцncц sяtиrdя иш yerи, vяzиfяsи, dюrdцncц sяtиrdя E-maиl. 
10.  Redaksиya  mяqalяdя  zяrurи  dяyишиklяr  vя  иxtиsarlar,  redaktя  apar-
maq hцququna malиkdиr. 
11. Mяqalяlяrя иkи mцtяxяssиsиn rяyи, шюbя vя ya kafedranыn, hяmчиnиn 
alи mяktяbиn Elmи Шurasыnыn иclas protokollarыndan чыxarышlar яlavя olunur.   
12. Mяqalяdяkи faktlarыn, mяlumatlarыn dцrцstlцyцnя mцяllиflяr cavab-
dehdиr. Иrяlи sцrцlяn elmи mцddяalar mцяllиfиn юzцnя mяxsus olmalы, иstиfadя 
edиlmиш nяzяrи fиkиrlяrиn mяnbяyи gюstяrиlmяlиdиr. 
13. Mяqalяdя son 5-10 иldя чap olunan яsяrlяrя иstиnadlara цstцnlцk ve-
rиlmяlиdиr.  Mяqalяnиn  sonunda  verиlяn  яdяbиyyat  sиyahыsы  яlиfba  ardыcыllыьы 
иlя  deyиl,  иstиnad  olunan  яdяbиyyatlarыn  mяtndя  rast  gяlиndиyи  ardыcыllыqla 
nюmrяlяnmяlи vя mяsяlяn, (1) vя ya (1, s. 119) kиmи ишarя olunmalыdыr. Eynи 
яdяbиyyata  mяtndя  baшqa  bиr  yerdя  tяkrar  иstиnad  olunarsa,  onda  иstиnad 
olunan hяmиn яdяbиyyat яvvяlkи nюmrя иlя gюstяrиlmяlиdиr. 
14. Jurnal юz profиlиnя uyьun mяqalяlяrи dяrc edиr. 
15. Elmи mяqalяlяrиn sonunda elm sahяsиnиn vя mяqalяnиn xarakterиnя 
uyьun  olaraq  ишиn  aktuallыьы,  elmи  yenиlиyи,  tяtbиqи  яhяmиyyяtи,  иqtиsadи  sя-
mяrяsи vя s. аydыn шяkиldя verиlmяlиdиr. 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №1                                    Elmi əsərlər                                       2014