Azяrbaycan Respublikasы Tяhsil Nazirliyi Bakы Qыzlar Universiteti

 
 
139 
hяm  dя  юzцnц  mцxtяlиf  sиtuasиyalarda  dцzgцn  apara  bиlmяk  bacarыьыdыr. 
K.Y.Belaya, V.N.Zиmonиna vя L.A.Kondrиnskaya baьчada vя aиlяdя mяk-
tяbяqяdяr  yaшlы  uшaqlarda  mцxtяlиf  gюzlяnиlяcяk  sиtuasиyalarda:  tяbияtdя, 
evdя, ekstremal шяraиtdя vя s. adekvat  davranыш vяrdишlяrиnиn formalaшmasы 
цzrя tяdqиqatlar aparmышlar. Mяktяbяqяdяr yaшlы uшaqlar цчцn яsas tяhlцkя 
mяnbяyиnи шяrtи olaraq bu cцr ayыrmaq mцmkцndцr: 

 
 evdя vя ya mяишяtdя rastlaшa bиlяcяyи tяhlцkяlяr; 

 
 tanыmadыьы  adamlarla  evdя  vя  ya  kцчяdя  olan  яlaqяlяrиn  tяhlцkя-
lиlиyи; 

 
 kцчяdя vя ya yolda toqquшa bиlяcяyи tяhlцkя mяnbяlяrи; 

 
 tяbияtdя rastlaшa bиlяcяyи tяhlцkяlяr. 
Artыq mяktяbяqяdяr yaшlarыndan uшaьa fюvqяlаdя hallarda dцzgцn dav-
ranыш mяnиmsяnиlmяlиdиr. Bunun цчцn ona tяhlцkяsиzlиk qaydalarы: bu vя ya 
dиgяr sиtuasиyalarda fяalиyyяt gюstяrmяk bacarыьыnы formalaшdыrmaq, tяhlц-
kяsиzlиk  qaydalarыna  dцzgцn  rиayяt  etmяk  vяrdишиnиn  formalaшmasыnda  kю-
mяklиk gюstяrmяk vя tяhlцkяnиn dяf edиlmяsиndя шяxsи иmkanlarыnы qиymяt-
lяndиrmяk bacarыьы barяdя bиlиk vermяk vacиbdиr [5; c.71]. 
5 yaшыnadяk uшaьa namяlum шяxsиn – aиlяsиnиn tanыmaьы adam olduьunu 
юyrяtmяk lazыmdыr. O, aиlяnиn tanышlarыnы dostlardan seчmяyи vя яtrafыnda-
kыlarы mцшahиdя etmяyи  bacarmalыdыr.  
Uшaq юzц haqda da kиfayяt qяdяr иnformasиyaya malиk olmalыdыr. Bцtцn 
bu mяlumatlarы ona чatdыrmaq lazыmdыr. Tяlяb olunan anda adыnы vя soya-
dыnы, valиdeynlяrиnиn adыnы, цnvanыnы vя telefonunu sюylяmяsи vacиbdиr.  
Uшaьa  mцtlяq  qaydada  юz  yaшы,  adы  vя  soyadыnы,  ev  цnvanы  vя  telefon 
nюmrяsиnи  polиsя,  yanьыnsюndцrяnя  vя  kommutatordakы  telefonчuya  de-
mяkdя ehtиyat etmяmяk иnamы aшыlanmalыdыr. 
Uшaqda valиdeynиn иcazяsи olmadan aиlяdяnkяnar иnsanlardan шиrnиyyat, 
hяdиyyя qяbul etmяmяk vяrdиши yaradыlmalыdыr. Mяktяbяqяdяr yaшlы uшaq-
larda яsas цstцnlцk onlarыn qaydalarы sevmяsиdиr. Onlar “mяnиm anam dedи 
kи...”  tиplи  sюzlяrи  xoшladыqlarыndan  bu  mяnada  onlarы  иdarя  etmяk  asanlыq 
yaradыr. 
Uшaq    aиlяdя  bюyцyцr  vя  tяrbиyя  olunur.  Aиlя  цzvlяrи  onlarыn  qarшыlыqlы 
qayьы vя kюmяyи barяdя иlk mяlumatlarы da aиlя hяyatыnda baш verяn kon-
kret  sиtuasиyalardan  яxz  edиr.  Evdя  hansы  mцhиtиn  цstцnlцk  tяшkиl  etmяsи, 
yaшlыlarыn  bиr–bиrиlя  nя  cцr  danышmasы,  aиlяdя  hяyat  tяrzиnиn  nя  cцr  qurul-
masы чox vacиb mяsяlяlяrdяndиr. Doьma, sяmиmи mцnasиbяtlяr uшaqda aиlя-
nиn tяhlцkяsиzlиyи barяdя xoш hиsslяr yaradыr [6; s. 32- 40].  
Bu mяqsяdlя keчиrиlяn oyunlar eynи zamanda bиr neчя aspektи: яyanиlиyи, 
tяrbиyяnи  vя  davranыш  modelиnиn  tяhlцkяlи  sиtuasиyalarыna  cavab  verяn 
formalaшmanы яhatя edиr. 
Мягалянин  актуаллыьы.  Psиxolojи  tяdqиqatlardan  mяlum  olur  kи,  uшaьыn 
psиxolojи  tяhlцkяsиzlиyи  yaшlыlar  tяrяfиndяn  nцmayиш  etdиrиlяn  qayьы  vя 
anlaшmadan,  sяmиmи  sюzdяn  vя  gюstяrиlяn  dяstяkdяn  dя  asыlыdыr.  Lakиn 
dиqqяtsиzlиk,  sяbиrsиzlиk  vя  eynи  zamanda  kobudluq  uшaьыn  psиxиkasыna  vя 
шяxsиyyяtиnиn иnkишafыna mяhvedиcи tяsиr gюstяrяcяkdиr. Bu ишdя  яn яsas  vя 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №1                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
140 
яn yaxшы nцmunя uшaьыn яhatяsиndя olan tяrbиyячиlяr, valиdeynlяr vя dиgяr 
yaшlыlardиr. 
Mяqalяnиn  elmи  yenиlиyи.  Psиxolojи  яdяbиyyatda  mяktяbяqяdяr  yaшlы 
uшaqlarda    psиxolojи  tяhlцkяsиzlиk  mцhиtиnиn  tяmиnatыnыn  rolu    barяdя  yaш, 
uшaq  vя  pedaqojи  psиxologиyanы  yenи  bиlиklяrlя zяngиnlяшdиrиlmяsи  baxыmыn-
dan яhяmиyyяtlиdиr. 
Mяqalяnиn  praktиk  яhяmиyyяtи  вя  тятбиги.  Mяqalяdяn  mяktяbяqяdяr 
mцяssиsяnиn tяrbиyячиlяrи, psиxoloqlar, pedaqoqlar, valиdeynlяr vя цmumиy-
yяtlя, bu problemlя maraqlanan hяr kяs иstиfadя edя bиlяr. 
                                                              
Яdяbиyyat 
 
1. Qяdиrov Я.Я. Yaш psиxologиyasы. Bakы: Maarиf, 2002.  
2. Белая К.Ю. Формирование основ безопасности у дошкольников. М.: 
Школьная пресса, 2011.  
3.  Выготский  Л.С.  Развитие  высших  психических  функций.  М.:  АПН 
РСФСР, 1960.     
4. R.Яlиyev. Tяrbиyя psиxologиyasы. Bakы: Nurlan. 2006.  
5.  Авдеева  Н.Н.  Безопасность:  учебное  пособие  по  основам  безопас-
ности  жизнедеятельности    детей  старшего  дошкольного  возраста.  СПб.: 
«ДЕТСТВО - ПРЕСС». 2010. 
                                                                                              
                                                                                                 Г. Алиханова  
 
Детская личность и роль взрослого в обеспечении  
его психологической безопасности 
 
Резюме 
 
Понятие психологическая безопасность чаще всего раскрывается через 
использование  понятий  психическое  здоровье  и  угроза.  При  этом  психо-
логическая  безопасность  трактуется  как  такое  состояние,  когда  обеспе-
чено  успешное  психическое  развитие  ребенка  и  адекватно  отражаются 
внутренние и внешние угрозы его психическому здоровью. 
Само  содержание  понятия  безопасность  означает  отсутствие  опаснос-
тей  или  возможность  надежной  зашиты  от  них.  Опасность  же  рассмат-
ривается как наличие и действие различных факторов. 
Важно  дать  ребенку  знания  о  правилах  безопасного  поведения  (об 
источниках опасности, мерах предосторожности и способах преодоления 
угрозы);  сформировать  умение  действовать  в  тех  или  иных  ситуациях; 
помочь  ему  выработать  привычку  соблюдать  меры  предосторожности  и 
умение оценивать собственные возможности по преодолению опасности. 
Ребенок  растет  и  воспитывается  в  семье  и  первые  сведения  о  членах 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №1                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
141 
семьи, о их взаимной заботе и помощи черпает из конкретных ситуаций, 
возникающих в семейной жизни. Очень важно то, какая атмосфера царит 
в  доме,  как  общаются  друг  с  другом  взрослые,  как  устроен  семейный 
уклад.  Теплые,  дружелюбные  отношения  формируют  у  ребенка  чувство 
семейной защищенности.                                                                                                         
 
                                                                                       G.Alиkhanova  
 
Chиldren's personalиty and adult role иn ensurиng  
иts psychologиcal safety 
 
Summary 
 
Concept  of  psychologиcal  safety  often  revealed  through  the  use  of 
concepts and mental health threat. Ыn thиs psychologиcal safety иs treated as 
a  state  иn  whиch  secured  a  successful  chиld's  mental  development  and 
adequately reflected the иnternal and external threats to hиs mental health.  
The actual content of the concept of securиty means no hazards or the 
possиbиlиty of relиable protectиon from them. The danger иs regarded as the 
presence and actиon of varиous factors. 
Ыt  иs  иmportant  to  gиve  the  chиld  a  knowledge  of  safe  behavиor  (on  the 
hazards, precautиons and how to overcome the threats ), to form the abиlиty 
to  act  иn  certaиn  sиtuatиons,  to  help  hиm  develop  a  habиt  to  take 
precautиonary  measures  and  the  abиlиty  to  assess  theиr  own  abиlиty  to 
overcome the danger.  
The chиld grows up  иn a famиly and the  fиrst иnformatиon about famиly 
members  about  theиr mutual  care  and  assиstance  derиves  from  the  specиfиc 
sиtuatиons  that  arиse  иn  famиly  lиfe.  Ыt  иs  very  иmportant  what  kиnd  of 
atmosphere  reиgns  иn  the  house  as  communиcate  wиth  each  other  adult  as 
arranged  famиly  lиfe.  Warm,  frиendly  relatиons  form  the  chиld's  sense  of 
famиly securиty.      
 
Редаксийайа дахил олуб: 14.02.2014 
                                                                                           

Bakı Qızlar Universiteti 
  №1                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
142 
 
Azərbaycan вя Авропа gənclərinin sosial mühitə 
adaptasiyasıнда psixoloji fərqlər 
                                                                                     
                                                                                      Aygül Abbasova, 
                                                                            ADPU-nun magistrантı 
                                                               e-mail: 
[e-mail]
 
 
Rəyçilər: психол.ц.е.д., prof. R.И.Əliyev 
                pсихол.ü.f.d.Ü.Əfəndiyeva 
 
 Açar  sözlər:  Azərbaycan  və  Avropa  gəncləri,  sosial  mühit,  emosional 
gərginlik, cəmiyyət, təhsil, ictimai. 
 
Ключевые  слова:  английский  и  европейской  молодежи,  социальная 
среда, эмоциональный стресс, 
сообщество, образование, общественная.
 
 
Key  words:  English    and  European  youth,  social  environment,  emotional 
stress, 
community, education, public. 
 
Əksər  elm  sahələrinin,  xüsusilə  social  elmlərin  bütün  dövrlərdə  diqqət 
yetirdiyi,  diqqət  obyektinə  çevirdiyi  problemlər  içərisində  gənclik  yaş  dövrü 
xüsusi yer tutur. Elmi tədqiqatlarla yanaşı, geniş ictimaiyyət, o cümlədən yaşlı  
nəsil də gənclərin problemlərinə xüsusi həssaslıqla yanaşırlar. Həqiqətən də bu 
mövzu nəzərçəkicidir və belə olmasının əsas səbəbi gənclərin problemləri, ayrı-
ayrı  insanlara  məxsus  problem  yox,  bütövlükdə  cəmiyyətə  aid  bir  problem 
olmasıdır. Çünki  gənclər cəmiyyətin çox, həm  də  həssas hissəsini təşkil edir. 
     Bugünkü  gənclik  80-ci  və  ya  90-cı  illərin  gəncliyindən  daha  fərqlidir  və 
nisbətdə daha intellektual görünürlər. Bunun nəticəsi olaraq bugünkü gəncliyin 
problemləri də genişdir və ciddi şəkildə fərqlənir. Bu fərqlər isə ölkələrə uyğun 
olaraq  dəyişir.  İndi  isə  biz  Avropa  ölkələrinin  və  Azərbaycan  gənclərinin 
psixoloji fərqlərini və bu fərqlərdən doğan problemlərin təsirini araşdıracağıq. 
Avropa  gənclərinin  həyat  tərzinə  diqqət  yetirən  zaman  ilk  öncə  görünən 
budur ki, bu gənclərdə ozlərinə inam daha çoxdur. Azərbaycanlı gənclərdə  isə 
bunu  müşahidə  etmək  çətindir.  Buna  əsas  səbəb  kimi  gənclərə  verilən 
sərbəstliyi  göstərmək olar. Bu sərbəstlik gənclərin  istədiklərini etməsinə  şərait 
yaradır  və  beləliklə  həyat  təcrübəsinin  geniş  olmasına  gətirib  çıxarır.  Təcrübə 
artdıqca  insanlara  qarşı  güvən  hissi  azalır.  Avropa  gənclərinin  çox  böyük  
hissəsi  hesab  edirlər  ki,  özlərindən  başqa  heç  kimə  güvənmək  olmaz.  Lakin 
azərbaycanlı  gənclərin  dost,  ana,  ata  (ailə)  kimi  qruplara  güvənləri  çoxdur  və 
buna  səbəb  adı  çəkilən  qruplardan  başqa  demək  olar  ki,  başqa  sosial  mühit 
görmürlər,  aldanmırlar.  Nəticə  olaraq  bu  güvən  gənclərin  iç  dünyalarında 
narahatlıqların yaranmasına səbəb olur. 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №1                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
143 
 
       Yəqin ki, həyata qarşı təhlükəsizlik problemi bugünkü gəncləri həyəcanlan-
dırır. Bu problem həmçinin  Azərbaycan və Avropa gəncləri  üçün də vacibdir. 
Həyata qarşı təhlükəsizliyin daxilində fiziki, həm də sosial təhlükəsizliklər var. 
Gənclərin  bu  problemləri  böyük  nəsillərdə  də  var  və  heç  nəylə  fərqlənmirlər. 
Sadəcə  cavanlıqda  hamı  hər  şeyi  daha  çox  kəskin  qəbul  edir,  nəinki  yaşlanan 
zaman. Yenə də Avropa gəncləri  həyata qarşı təhlukəsizliyə  naildirlər. Amma 
bu o demək deyil ki, onlar ozlərini daha rahat hiss edirlər və onların  psixoloji 
durumu  idealdır  və  onlar  çətinlik  çəkmirlər.  Bunu  daha  dərindən  izah  etmək 
üçün aşağıdakı bəndə nəzər yetirək. 
Avropanın  müasir  gənclərinin  narkoloji  problemləri  çox  kəskindir.  Həddi-
buluğa  çatmamış,  cavan  oğlan  və  qızların  narkotik  maddələrdən  istifadə 
etmələri  təhlükəli  sosial  hadisələrin  yaranmasına  səbəb  olur.  Bütün  qanunu  
pozma  və  cinayət  işlərinin  törənməsinin  60-70%-də  gənclər  alkoqollu, 
sərxoşluq  vəziyyətində  olurlar.  Çünki  onlar  daha  sərbəstdirlər  istədikləri  çox 
şeyi  etməyə  şəraitləri  var.  Bunun  mənfi  cəhəti  isə  pis  vərdişlərdən  daha  tez 
istifadə  etməklə  ona  öyrəşmələridir.  Lakin  bizim  gənclərdə  belə  problemlərlə 
çox  qarşılaşmırıq.  Çünki  bizim  gənclərdə  ―super  eqo‖  çox  yüksəkdir,  yəni 
valideyndən  qorxu  çoxdur.  Və  bu,  demək  olar  ki,  gənclərimizin  psixoloji 
durumunda bir rahatlığın yaranmasına səbəb olur. 
Yeni nəsil sosial və iqtisadi durumu qismən müəyyən etməyə çalışır. Bizdən 
çox  uzaq  olmayan  bir  yaxın  dövrdə  bizim  ―nənələrimizin  və  babalarımızın 
dövründə‖  gəncləri  böyük  nəsil  tərbiyə  edirdi.  Amma  indi  əks  tendensiya 
müşahidə  olunur  –  gənclər  cəmiyyəti  ―tərbiyə  edir‖,  öz  baxışlarını  həyata 
keçirirlər. Belə bir məsələdən təxmin etmək asandır ki, bu, ataların və uşaqların  
münaqişələrinə  gətirir,  hansılar  ki,  hal-hazırda  öz  miqyaslarında  tarixdə, 
ədəbiyyatda və incəsənətdə təsvir edilən bütün münaqişələri üstələyirlər. Yəqin, 
buna görə müasir gənclərdə ictimai-iqtisadi cəhətdən çox psixoloji  problemlər 
yaranır.  Yenə  də  psixoloji  durum  Azərbaycan  gənclərində  daha  gərgindir, 
nəinki  Avropa  gənclərində.  Bildiyimiz  kimi,  ictimai-iqtisadi  problemlər 
ölkəmizdə  də  az  deyildir.  Ancaq  ictimai-iqtisadi  cəhətdən  müasir  gənclərin 
psixoloji  problemlərinin  həllinə  kömək  etmək  üçün  xüsusi  dövlət  proqramı 
lazımdır, hansı ki, hələ nə Avropada nədə ki, Azərbaycanda buna ciddi yanaşma  
mövcud deyildir. 
Gəlirli  peşədə  işləmək  ali  təhsil  olmadan  qeyri-mümkündür.  Buna  görə  də 
orta  məktəbin  məzunları  öz  təhsillərini  davam  etməyə  çalışırlar.  Bizim 
təhsilimizin vəziyyəti və bizim müəllimlərimizin maddi vəziyyəti xüsusi halda 
Avropanın təhsilindən müəyyən qədər fərqlidir. Yenə də Avropa gəncləri üçün 
bitirdikləri  ixtisas  üzrə  çalışmaq  daha  asandır,  nəinki  Azərbaycan  gəncləri  
üçün. 
Peşə  seçimini  Azərbaycan  gənclərindən  daha  çox  onların  ailələri  seçir.  Bu 
seçim də ətrafdakıların uşaqlarının seçdiyi ixtisasa uyğun olur. Belə bir anlayış 
var  ―mənim  uşağım  kimdən  əksikdikir  həkim  olacaq‖.  Bu  anlayış  işdə  işləyə  
bilmir və ya işləmir. Bu da onun gələcək həyatında böyük neqativ hallara səbəb  

Bakı Qızlar Universiteti 
  №1                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
144 
olur. 
Gənclərin istədiyi müstəqilliyə sözsüz ki, şəxsi mənzil olmadan nail  olmaq 
mümkünsüzdür.  Çox  təəssüflər  olsun  ki,  hazırda  gənclər  həmişə  olduğu  kimi,  
yenə  də  cəmiyyətin  maddi  cəhətdən  təmin  edilməmiş  hissəsi  olaraq  qalırlar.. 
Gənclər  cəmiyyətin  ayrı  sinifidir,  onlar  yeni-yeni  ailə  həyatı  ilə  yaşamağa  
başlayırlar  və  öz  valideynlərinin  resurslarından  daha  çox  miqdarda  istifadə 
edirlər.  Məsələn,  əgər  Avropa  gəncləri  evləndikdən  sonra  kirayə  ev  və  ya 
valdeyinlər  tərəfindən  onlara  verilən  mənzillərdə  yaşamaq  imkanlarına  daha 
çox  sahibdirlər,  nəinki  Azərbaycan  gəncləri.  Bu  səbəbdən  də  ailədaxili 
problemlərin yaranmasına bu hallar çox təsir edir. Ümumiyyətlə Azərbaycanda 
gənclərin ayrı yaşaması mentalitetimizə uyğun olaraq dəyərləndirilmir. 
Gənclərin istirahət vaxtını, necə və harada keçirməsi bu gün əsas suallardan 
birini  təşkil  edir.  Bu  çox  əhəmiyyətli  məsələdir.  Bir  qayda  olaraq,  qeyd 
etdiyimiz  vaxt,  insanın  şəxsi  həyatına  təsir  edən  bir  zamandır.  Əhəmiyyətlidir 
ki,  cavan  insan  bu  zaman  həqiqətən  nə  iləsə  məşğul  olsun.  Çünki  ―heç  nə 
etmək‖  səbəbindən  lazımsız  və  dəyərsiz  vərdişlər  yaranır  ki,  bu  da  sonda 
uğursuzluqla nəticələnə bilər. ―Məşğul olmağa heç nə yoxdur ―-bəhanəsi sonra 
sərxoşluğa, narkomaniyaya, dələduzluğa, davalara və başqa cinayətlərə  gətirib 
çıxarır.  Bu  əsasən  oğlanlara  aiddir.  Qızlarda  isə  bekarçılıqdan  qarşı  cinsdən, 
seriallardan  asılılıq  yaranır.  Sonda  isə  bu,  depressiya  səbəb  olur  və  sosial 
mühitdən uzaq olurlar. 
Bunun  üçün  mütləq  gənclərə  klublar,  disko  klublar,  idman  və  mədəniyyət 
mərkəzləri, kinoteatrlar  yaradılmalıdr. 
Həqiqətən  də  müasir  gəncləri  həyəcanlandıran  problemlər  müxtəlifdir. 
Bugünkü gənc insanlar 60-cı və ya 70-ci illərin öz yaşıdlarından daha çox daha 
böyük görünürlər. Amma bu, eləcə də onu bildirir ki, bünkü gənclər anlayır ki,  
özündən başqa heç kimə umid etmək olmaz. Unutmayaq ki, bu anlayış gəncləri 
etibarsızlıq  yoluna  gətirib  çıxarır  və  kimsə  mübarizəyə  inadla  aparmağa  gücü 
olduğu dərəcədə davam edir. Və kim ki, mübarizə aparmağa davam edir, məhz 
o şəxs həqiqi hörmətə layiqdir. 
Amma ümumilikdə bu günkü gənclərimiz ümidvericidirlər. Ən azından ona 
görə  ki,  gənclik  həyatlarını  yaşamağa,  həyatdan  zövq  almağa  və  vacib 
problemləri həll etməyə yönəldə bilirlər. 
Мягалянин aktuallığı. Gənclərin dövründə həyata atılmaqla əlaqəli bir sıra 
neqativ  hallar  və  ya  problemlər  yaranır.  Gənclərin  sosial  mühitə  adaptasiyası  
isə  bunların  ən  mühümü  və  aktual  olanıdır.  Adaptasiya  problemi  və  onun  həll 
yollarının  axtarılması  hazırda  müasir  psixologiyanın  əhəmiyyətli  məsələlərin-
dən hesab olunur.  
Мягалянин elmi yeniliyi. Tədqiqat zamanı sosial mühitə adaptasiya  zamanı 
ortaya çıxan qorxu hissinin korreksiyasında sosial mühitin rolu araşdırılır. 
Мягалянин  praktik  əhəmiyyəti  вя  тятбиги.  Tədqiqatın  nəticələrindən  psi-
xoloji  xidmət  sahəsində  istifadə  oluna  bilər.  Eyni  zamanda  tədqiqatda  verilən 
anlayışlar psixologiyanın tədrisi zamanı aktual ola bilər. 
 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №1                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
145 
Ədəbiyyat 
 
1.  Abdullayev  Ə.,  Məmmodov  A.,  Bayramov  G.,  Həmzəyev  M.  Yaş  və 
pedaqoji psixologiya, III hissə. Bakı APİ-nin nəşri, 1981. 
2. Bayramov Ə.S. Etnik psixologiya. Bakı , 2001. 
3.  Bayramov  Ə.S.,  Əlizadə  Ə.Ə.  Sosial  psixologiyanın  aktual  məsələləri. 
Bakı,  2002. 
4. Gender. Bakı, 2001. 
5. www.kayzen.az 
        
А.Аббасова 
 
Психологическая разница азербайджанской и 
европейской молодежи в адаптации социальной сфере 
 
Pезюме 
 
Aдаптация  к  социальной  среде  очень  важно  в  современную  эпоху.  - 
Молодежь бросили в реализации ряда негативных ситуаций или проблем, 
связанных.  Молодые  люди  являются  наиболее  важной  и  актуальной 
является  адаптация  социальной  среды.  И  найти  решения  проблемы 
адаптации считается важные вопросы в современной психологии. 
 
А.Аббасова 
 
Псйъщолоэиъал дифференъес оф Азербаижан анд Еуропеан йоутщ 
ин тще адаптатион оф соъиал енвиронмент 
 
Summary 
 
Adaptation  to  the  social  environment  of  young  people  is  very 
important.Youth  thrown  into  the  implementation  of  a  number  of  negative 
situations  or problems  arise related. Young people are the most important  and 
urgent  is  the  adaptation  of  the  social  environment.  And  find  solutions  to  the 
problem  of  adaptation  is  considered  to  be  the  important  issues  in  modern 
psychology. 
 
Редаксийайа дахил олуб: 17.03.2014 
 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №1                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
146 
ПСИХОЛОЭИЙА ВЯ КОРРЕКСИЙА ПЕДАГОЭИКАСЫ 
 
Professor Əbdül Əlizadənin şəxsiyyəti ilə yaradıcı  
fəaliyyətinin qarşılıqlı əlaqəsi 
 
 
Yeganə Əskərova, 
fəlsəfə doktoru proqramı üzrə dissertant, ADPU 
е-маил: 
[e-mail]
 
 
        Rəyçilər: психол.ц.е.д., prof.R.İ.Əliyev                     
                  pсихол.ü.f.d.Ü.A.Əfəndiyeva 
 
Açar  sözlər:  peşə fəaliyyəti, şəxsiyyət, insan psixikası, şəxsiyyətin forma-
laşması, psixoloji mədəniyyət, pedaqoji fəaliyyət 
 
Ключевые  слова:  профессиональная  деятельность,  личность,  челове-
ческая  психика,  формирование  личности,  психологическая  культура, 
педагогическая деятельность 
 
Key words: professional activity, personality, human psychology, personal 
formation, psychological culture, pedagogical activity 
  
Peşə fəaliyyəti və şəxsiyyətin formalaşması arasında birbaşa əlaqə və asılılıq 
vardır. Bu mənada professor Əbdül Əli  oğlu  Əlizadə şəxsiyyətini,  xarakterini, 
mənəvi keyfiyyətlərini daha aydın, daha düzgün dərk etməyə zəmin yaratmağa 
çalışdıq. 
Əbdül Əlizadə səriştəli tədqiqatçı, görkəmli alim, tanınmış psixoloqdur. Bu-
nunla bərabər, o, pedaqoqdur. 50 ildən artıq bir müddətdə minlərlə tələbəyə psi-
xologiya elminin sirlərini öyrətmiş, mənəviyyatlı, saf insan olmağın nümunəsini 
göstərmişdir. Ə.Ə. Əlizadə bütün ömrü boyu halallıq, təmizlik, saflıq nümunəsi 
olmuş, şərəfli həyat sürmüşdür.      
Ə.Ə. Əlizadə  jurnalist kimi fəaliyyət göstərəndə də, APİ-nin ilk partiya təş-
kilatı katibi olanda da müəllimlik peşəsinə xas keyfiyyətləri önə çəkmişdir. De-
məli, o, təbiəti etibarilə müəllimdir.  
İnsanın təbiəti ilə fəaliyyəti, peşəsi üst-üstə düşdükdə o, yüksək nailiyyətlər 
qazanır,  tanınır,  məşhurlaşır,  mənəviyyatca  saf  olur.  Məşhur  psixoloq  A.V. 
Bruşlinski yazır: ―İnsan psixologiyasında sosial və təbii olanlar  bir-birindən ay-
rılmazdır. İnsan psixologiyasında elə bir şey yoxdur ki, yalnız təbii olsun. Sosi-
al olmasın və ya yalnız sosial olsun, təbii olmasın. Hətta şəxsiyyətin mənəvi in-
kişafının ən yüksək səviyyəsində belə psixika yalnız sosial ola bilmir, öz təbiili-
yini  qoruyur.  Təbii  və  sosial  olanlar  insan  psixologiyasının  iki  fərqli  kompo-
nenti deyil, canlı psixi prosesi tənzimləyən, insan fəallığını təmin edən, vəhdət-
də olan subyektdir‖ (1, s. 4). 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №1                                    Elmi əsərlər                                       2014