Azяrbaycan Respublikasы Tяhsil Nazirliyi Bakы Qыzlar Universiteti

 
 
73 
верир. Бизим фикримизжя, фонетик, лексик вя грамматик мяфщумилийя малик ол-
майан цнсцрляр мящз интенсивлийя хидмят едир. Бу мянада интенсивлик даща 
чох цслубиййатла ялагядардыр (8, с. 22). 
Интенсивлийи  ягли  вя  емосионал  олмагла  ики  йеря  айырмаг  олар.  Икинжи  ин-
тенсивлик-емосионаллыг йалныз цслубиййат цчцн характерикдир. Интенсивлик йал-
ныз лексик ващидлярля ифадя олунмур, башга васитялярля дя ифадя олунур. 
Бу категорийанын щяр щансы бир дилин сявиййя вя аспектляри иля мцнасибяти 
мювжуддур. Ифадя формалары-васитяляри бунлардыр: 
1) лексик васитяляр; 
2) морфолоъи-синтактик васитяляр; 
3) контекстуал васитяляр 
Интенсивлик категорийасы анлайышынын ифадя системиндя зярф бир нитг щиссяси 
кими хцсуси рол ойнайыр. Статик вя динамик ситуасийада зярфляр лексик-синтак-
тик  васитя  кими  чыхыш  едир.  Мяс.:  Бирдян  йаьыш  йаьмаьа  башлады;  Улудан  бу 
адятляр  галмышдыр;  Йенидян  жамаат  айаьа  галхмышды.  Бу  жцмлядяки  бирдян, 
улудан, йенидян зярфляри мяна эенишлийи йаратмыш вя мязмунун интенсивлийини 
тямин етмишдир.  
Мцасир  Азярбайжан  дилиндя  интенсивлик  категорийасынын  2  типини  эюстяр-
мяк олар:  
1.Релтайтив (нисби) интенсивлик вя онун семантикасы; Релйатив-нисби интен-
сивлик цчцн – сифятин мцгайися дяряжяляри. 
2.Мцтляг  интенсивлик  вя  онун  семантикасы.  Бу  тип  интенсивлик  хцсуси  дил 
васитяляри иля ифадя олунур. Мцтляг интенсивлик цчцн-мцхтялиф дяряжяли лексик-
грамматик ващидляримн эцжлц вя зяиф мювгеляри ясас эютцрцлмялидир. Кейфий-
йят мцнасибяти бурада ясаслы йерлярдян бирини тутур-2 йцксяк тип; артыг, азлыг 
ящатя едир; Симметрик яламяти дя бура ялавя олунур. 
Интенсивлик категорийасы иля дилин активлик дяряжяси артыр. Активлийи дя дилин 
грамматик васитяляри тямин едир. 
Гейд  едяк  ки,  бизим  тядгигатда  интенсивлийин  функсионал  аспектляри  дя 
юйряниляжякдир. Она эюря ки, бир функсионал-семантик категорийа кими интен-
сивлийин  мащиййяти,  мязмуну  щяля  мцасир  дилимизин  вердийи  имканлара  эюря 
тядгиг едилмямишдир. 
 Азярбайжан дилиндя истяр кямиййятжя, истярся  дя  гошулдуьу сюзлярля бир-
ликдя  дашыдыглары  мяна  мцхтялифлийи  етибариля  чохишлянян  гошмалар  да  интен-
сивлик  ямяля  эятирмякдя  фяалдыр.  Мягсяд,  сябяб,  заман,  мякан,  мцгайися, 
бянзятмя, тярз, аидлик вя с. бу кими грамматик мяналар щямин сюз группу-
нун кюмяйи иля интенсивляшир. Мяс.: Ахшам гаранлыьы чюкмяк цзря иди; Сащил 
бойунжа аьажлар якилмишди;  Бцсбцтцн эцл кими инсанларыдыг; Цч  илядяк дашын 
дцшдцйц йерин оту битмязди. 
Тякрарларын йаратдыьы интенсивлийин явязи йохдур.Бу, семантик тякрарлара 
аиддир:  Сарымтыл-сарымтыл  эцллярин  ятри  мяни  бищуш  етмиши  (Б.Байрамов);  Бо-
зумтул-бозумтул тяпяляр кянардан хош тясир баьышламырды (С.Ящмядли) вя с. 
Бу жцмлялярдя щям сифятин азалтма дяряжяси, щям дя ейни формалы сифятин 
тякрары интенсивлийи икигат артырмышдыр. 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
74 
Цмумиййятля, морфонолоъи цсулла йаранмыш сифят дяряжяляриндя интенсив-
лик даща чохдур. Мяс.: аьаппаг, дцппядцз, дцпбяляндцз, чырчылпаг, лцмбя-
лянлцт вя с. 
Азярбайжан дилиндя интенсивлик яламяти будаг жцмлялярля дя юз ифадясини 
тапыр. Мясялян, интенсивлийин зяиф ифадяси нятижя будаг жцмлясиндя юзцнц эюс-
тярир. Бу жящят будаг жцмляни баш жцмляйя баьлайан беля ки баьлайыжысынын 
иштиракы иля эерчякляшир. Бу яламяти, интенсивлийин зяиф тязащцрцнц М.Ширялийев, 
Я.Абдуллайев кими эюркямли дилчи-тцркологлар да гейд етмишляр. Мяс.: Эе-
жяляр бу гардан йер цзц вя  щава ишыг олурду, беля ки, бу ишыьа юйряшян эюз 
ятрафына ямялли-башлы сечирди (Я.Ябцлщясян) (14, с. 379; 14, с.319) 
Инсан  фяалиййятинин  сфераларында  фразеолоэийанын  ролу  бюйцкдцр.  Даща 
эениш арашдырма обйекти олмаьа «лайиг олан» фразеолоъи ващидлярин интенсив-
лик йаратма имканлары Азярбайжан дилчилийиндя юйрянилмялидир. Чцнки фразео-
лоъи  ващидлярин  семантикасында  «интенсивлик»  семи  гцввятлидир.  Бу  семлярин 
ящатя даиряси дягигляшдирилмялидир.  
Беляликля, мцасир мярщялядя интенсивлик категорийасынын аспектляри експ-
рессийа  йарадан  контекстляр  ясасында  интеграсийа  олунур.  Йяни  интенсивлик 
фразеолоэийада  да  якс  олунур.  Беляликля,  интенсивлик  категорийасынын 
Азярбайжан дили фразеолоъи ващидляриндя нежя якс олунмасы конкретляшдириля-
ряк мейдана чыхарылмалыдыр. Бу хцсусда фразеолоэизмлярдя ифадя васитяляри-
нин  емосионал  тясири,  фразеолоъи  ващидлярин  градасийа  (дяряжяси,  сырасы),  екс-
прессивлийин кямиййяти дяйишмяляри нязярдян кечирилмялидир. 
 
Нятижя олараг гейд етмяк олар ки: 
1. Бу проблемин Азярбайжан дилчилийиндя дяриндян юйрянилмяси нятижясин-
дя  бядии  мятнлярин  семантик-грамматтик  хцсусиййятляри  дя  юйрянилир.  Бядии 
мятндя  бу  жцр  семантик  категорийанын  мювгейи,  сямярялилийи  иля  цзя  чыхыр. 
Интенсивлийи  йарадан  васитляр  щямчинин  образлылыг  вя  емосионаллыг  да  ямяля 
эятирир. 
3. Функсионал-семантик категорийа кими интенсивлийин сащя структурунун 
2 мяркязи ящатя етдийи дягигляшдирилир: интенсификасийа мяркязи вя деинтенсифи-
касийа  мяркязи.  Щяр  бир  дахили  микросащя  квантитивлик  вя  квалитативлик  ол-
магла  2  йеря  айрылыр.  Бу  сявиййядя  интенсив,  интенсивикатор,  деинтенсивлик, 
деинтенсивикатор анлайышларынын мащийяти-мязмуну ачылмалыдыр. 
3.  Интенсивлийин  ифадя  формалары  арасындакы  щиссялярин  мясафяси,  интенсив-
ливлик категорийасынын синтактик ифадя васитяляри дя тядгиг едилмялидир. 
4. Явязликля табели мцряккяб жцмлянин фразеолоъи типинин мцнасибяти, нис-
бяти,  ялагяси  нятижясиндя  формалашан  интенсивлийин  характери  ачылмалыдыр;  ай-
дынлашдыжы жцмлялярин баьлайыжы сюзлярля ялагяйя эиряряк ямяля эятирдийи интен-
сивлик шябякяси нязярдян кечирилмялидир. Еляжя дя, Азярбайжан дилиндя айрыжа 
тядгиг едилмиш шяхссиз жцмляляр нитг експрессийасы йарадан васитя кими диггят 
мяркязиндя олмалыдыр. 
 
Мягалянин актуаллыьы. Индийя кими, мцасир Азярбайжан дилиндя интенсивлик 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
75 
бир категорийа кими арашдырылмамышдыр. Бу мягалядя интенсивлийя щям мяз-
мун, щям дя ифадя планында йанашылмыш, Азярбайжан дилинин материаллары цз-
ря онун мязмуну ачылмыш вя тязащцр имканлары цзяриндя дайанылмышдыр. 
Мягалянин  елми  йенилийи.  Илк  дяфя  олараг  интенсивлийя  бир  функсионал-се-
мантик категорийа кими бахылмыш, онун ифадя формалары мцяййянляшдирилмиш, 
онларын бу категорийанын формалашмасындакы ролу ясасландырылмышдыр. 
Мягалянин  практик  ящямиййяти  vя  tяtbiqi.  «Мцасир  Азярбайжан  дилинин 
морфолоэийасы», «Функсионал грамматика» вя  «Азярбайжан дилинин морфо-
синтаксиси» фянляринин тядрисиндя бу мягалянин мцддяаларындан истифадя олу-
на биляр. 
 
Ядябиййат 
 
1. Русско-азербайджанский словарь. Баку, 1990. 
2. Азярбайжан дилинин изащлы лцьяти. ЫЫ жилд. Бакы: Елм, 1980. 
3. Адилов М.И., Вердийева З.Н., Аьайева Ф.М. Изащлы дилчилик терминляри. 
Бакы: Маариф, 1889. 
 4. Балли Ш. Французкая стилистика. М., 1961. 
 5.  Мелиоранский  П.М.  Араб  филолог  о  турецком  языке.  Санкт 
Петербург, 1900. 
 6.  Кононов  А.Н.  Грамматика  современного  турецкого  литературного 
языка. М., Л., 1956. 
 7.  Рцстямов  Р.  Азярбайжан  дили  диалект  вя  шивяляриндя  фел.  Бакы: 
Азярбайжан ССР Елмляр Академийасы Няшриййаты, 1965. 
8. Адилов М. Ясярляри. ЫЫ жилд. Бакы: Елм вя тящсил, 2011. 
9.  Зейналов  Ф.  Р.  Мцасир  тцрк  дилляриндя  ядат  вя  модал  сюзляр.  Бакы, 
1965 
10.  Мусафайева  Гызгайыт.  Азярбайжан  дилинин  цслубиййаты:  Дярс  вясаити. 
Бакы: Елм, 2010. 
11.  Лойко  М.О.  Функционально-семантическая  категория  интенсив-
ности  признака.  Кфн,  Минск,  1990;  Абуталипова  Р.А.  Функционально-
семантическая  категория  аспектуальности  в  башкирском  языке.  ДФН, 
Уфа,  2009;  Гаврилова  Г.Ф.Категория  интенсивности  и  способы  ее  выра-
жения в сложноподчиненном предложении\\Единицы языка в коммуника-
тивном  аспекте.  Ростов-на.Дону,  2000;  Гаврилова  Г.Ф.Способы  выра-
жения  категория  интенсивности  в  сложном  предложении\\Современный 
русский язык: Коммуникативно-функциональный аспект. Ростов-на-Дону, 
2000;  Гриднева  Т.В.Фразеологические  средства  выражения  категория 
интенсивности.  Автореф.  дис.  ...канд.филол.  наук.  Волгоград,  1997;  Кар-
повская  Н.В.Категория  интенсивности  атрибутивного  признака  в  испан-
ском языке. Автореф. дис. ...канд. филол. наук. Воронеж, 1998; Колессни-
кова  С.М.  Степени  сравнения  прилагательных  и  выражаемая  ими  интен-
сивность  признака//РЯШ,  1998,  №  5;  Марченко  Н.В.  Функционально-се-
мантическая  категория  квалитативности  в  современном  русском  язы-

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
76 
ке//Совремнный русский язык: Коммуникативно-функциональный аспект. 
Ростов-на-Дону,  2000;  Туранский  И.И.  Семантическая  категория  интен-
сивности  в  английском  языке.  М.:  Высщая  школа,  1990;  Туранский  И.И. 
Содержание  и  выражение  интенсивности  в  английском  языке.  Автореф. 
дис. ...док. филол. наук. Л.: 1991; Убин И.И.Лексические средства выраже-
ния категории интенсивности (на материале русского и английского язы-
ков).  Автореф.  дис.  ...  канд.  наук.  М.:  1974;  Шейгал  Е.И.  Интенсивность 
как  компонент  семантики  слова  в  современном  английском  языке.  Авто-
реф.  дис.  ...канд.  филол.  наук.  М.:  1981;  Фортуна  О.Н.  Разноуровневые 
средства выражения интенсивности и негации и их стилистические функ-
ции в языке прозы А.П.Чехова, 1890-1900-х гг. Росов-на-Дону, 2001;  Са-
бичева Х.Н. Категория интенсивности и ее отражение в русской фразеоло-
гии. (В сопоставлении с Башкирским языком) КФН, Уфа, 2004; Полянский 
А.Н.  Категория  интенсивности  признака  в  русском  языке.  Автореф.  дис. 
...канд. филол. наук. М.: 1978; Рсалдинов К.Т. Категория инетенсивности 
признака  в  современном  немецком  языке.  Автореф.  дис.  ...канд.  филол. 
наук.  М.:  1980;  Федорок  А.В.  Функционально-прагматические  аспекты 
фразеологических  интенсивикаторов  в  современном  английском  языке. 
КД, Иркутск, 2001.) 
 12.  Туранский  И.И.  Лексико-грамматические  способы  выражения  ин-
тенсивности в современном английском языке.//Контрастивная и функци-
ональная грамматика: Сборник научных трудов. Калинин, 1985 
13. Бородкина О.А. Категория интенсивности как средства выражения 
экспрессивности  в  художественной  прозе  И.А.Бунина  и  А.И.Куприна. 
Автореф. дис. ...канд. филол. наук. М., 2007. 
14. Ширялийев М.Ш. Нятижя будаг жцмля. // Азярбайжан дилинин граммати-
касы. ЫЫ щисся. Бакы: Азярб. ССР ЕА няшриййаты, 1959; Абдуллайев Я. Мцасир 
Азярбайжан дилиндя табели мцряккяб жцмляляр. Бакы: Маариф, 1974. 
 
 
                                                                                 Х.Мурсалиева 
 
Интенсивность класс, который составляет  
сущность современного 
Азербайджанского языка 
Резюме 
 
В  статье  рассматривается  интенсивность,  как  функциионально-
семантическая  категория.  Раскрывается  значение  этого  термина,  дается 
понятие  о  его  содержании,  о  «расширении»  в  семантических  ярисах 
азербайджанского языка, о его особенностях образования количественной 
разности.  
 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
77 
                                                                                                 
X.Mурsalieva 
 
Intensity class that forms the essence of the  
modern Azerbaijani language 
Summary 
 
Intensity  category  article  discusses  how  functional  semantic  category. 
This  term  will  be  sent  to  the  spirit  and  content  of  the  English  language 
semantic yaruslarыndakы "increase" shows there are quantitative differences 
found. In addition, the article states that the  category of intensity seen in 
the plan.  
 
Редаксийайа дахил олуб: 11.06.2014 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
78 
 
PEDAQOЖИ ELMLЯR 
 
Təhsilalanın nailiyyət qiymətləndirilməsinə  
hazırlanması  
 
Nəbi Mahmudov, 
fizika-riyaziyyat цзря фялсяфя доктору,  
Azərbaycan Respublikası Təhsil Nazirliyiнин 
baş məsləhətçisi  
e-mail: 
[e-mail]
 
 
Rəyçilər: t.e.ü.d., prof. M.Ю.Yusifov 
 
          p.e.ü.d., prof. S.S.Həmidov 
 
Açar  sюzlər:  təhsilalan,  mini-esse,  mini-test,  formativ-test,  юzünü  qiymət-
ləndirmə, yoldaşını qiymətətləndirmə, nailiyyət səviyyəsinə hazırlanma. 
 
Ключевые  слова:  учащийся,  мини-эссе,  мини-тест,  формативный 
тест,  самооценивание,  взаимооценивание,  уровень  подготовка  достиже-
ний. 
 
Key words: pupil, mini essay, mini test, formative test, to value yourself, to 
value comrade, achievement level of preparation. 
 
2008/09-cu  dərs  ilindən  ümumtəhsil  məktəblərinin  yeni  təhsil  proqramları 
(kurikulumları) əsasında yazılmış yeni dərsliklərin və yeni qiymətləndirmə sis-
teminin  tətbiq  olunduğu  siniflərdə  təhsilalanın  qiymətləndirilməsi  üçün  diaq-
nostik,  formativ  və  summativ  qiymətləndirmələrdən  istifadə  edilir.  Bilirik  ki, 
diaqnostik  qiymətləndirmə  təhsilalanın  müvafiq  təlim  məqsədi  ilə  bağlı  dərsin 
əvvəlində ilkin bilik, bacarıq və səriştəlilik; formativ qiymətləndirmə qeyri-for-
mal  qiymətləndirmə  olub  dərsin  gedişində  biliyin  bacarığa  çevrilməsi;  sum-
mativ qiymətləndirmə isə tədris vahidi üzrə reallaşdırılmış məzmun standartla-
rının  mənimsənilmiş  bilik,  formalaşdırılmış  bacarıq  və  səriştələrin  (nailiyyət) 
səviyyəsini  qiymətləndirir.  Diaqnostik  və  formativ  qiymətləndirmələr  zamanı 
müəllim əldə etdiyi informasiya əsasında təlim məqsədini və strategiyasını se-
çir, dərsi təşkil edir, təhsilalanın gюzlənilən təlim nəticələrinə nail olması üçün 
məqsədyюnlü  iş  aparır,  əks-əlaqə  yaradır  və  fərdi  yanaşmanı  həyata  keçirir, 
―Müəllimin  formativ  qiymətləndirmə  dəftəri‖ndə  və  ―Şagirdin  məktəbli  kitab-
çası‖nda müvafiq qeydlər edir. Lakin bu qeydlər – qiymətləndirmələrin nəticə-
ləri, təhsilalanın nailiyyət  səviyyəsinin  müəyyən  olunmasında (kiçik  və  ya  bю-
yük summativ qiymətləndirmənin, yarımillik və ya illik qiymətlərinin hesablan-
masında) nəzərə alınmır.   

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
79 
Bəzi müəllim, valideyn və təhsili idarə edənləri belə sual düşündürür: təhsil-
alanın  fəaliyyətinin  sюzlə  qiymətləndirilməsinin  əhəmiyyəti  varmı  və  o  nədən 
ibarətdir?    
Müxtəlif  vaxtlarda  müəllim,  valideyn  və  və  məktəbi  idarəedənlər  arasında 
aparılan monitorinqlərin təhlili ilə müəyyən edilmişdir ki, bir çox hallarda: (1) 
valideyn юvladının gündəlik dərs fəaliyyətinin sюzlə deyil, rəqəmlə qiymətləndi-
rilməsini  tələb  edir,  (2)  юz  üzərində  işləməyən  ətalətli  müəllimlərin  bir  qismi 
valideynlərlə  həmfikir  olduqlarını  bildirir  və  sюzlə  qiymətləndirmədən  istifadə 
edilməsinin  təhsilalanın  dərslərə  müntəzəm  hazırlaşmamasına  gətirib  çıxardı-
ğını, həmçinin müəllimin dərsdə vaxt itkisinə səbəb olduğunu sюyləyir, (3) təh-
sili  idarəedənlər  yarımillik  və  illik  hesabatların  hazırlanmasında  çətinliklərlə 
qarşılaşdıqlarını  qeyd  edir,  lakin  (4)  dünyanın  inkişaf  etmiş  юlkələrinin  təhsil 
sistemi ilə yaxından tanış olan, yenilikləri və uşaqların rəqabətə davamlı gələ-
cək həyata hazırlanmasını anlayan müasir təfəkkürlü müəllim, valideyn və mək-
təb  rəhbərləri  isə  bu  tip  qiymətləndirmənin  aparılmasının  əhəmiyyətini  yüksək 
qiymətləndirir, onun təhsilalanda təhsilə pozitiv münasibətin formalaşdırdığını 
praktik olaraq təsdiq edirlər.  
Həqiqətən də, ənənəvi gündəlik rəqəmlə qiymətləndirmədə hər hansı (üzrlü 
və ya üzrsüz) səbəbdən bir dəfə dərsə hazırlaşmadığı üçün və ya müəllimin əh-
valından asılı olaraq ―2‖ qiymət alıb, digər qiymətləri 5, 5, 5, 5 olan təhsilalanın 
yarımillik qiyməti (qiymətlərin ədədi ortası) ―4‖ hesablanırdı. Bu isə onun real 
(faktik) nəticəsini düzgün əks etdirmədiyi üçün təhsilalanın (valideyninin) haqlı 
narazılığına  səbəb  olurdu.  Lakin  yeni  qiymətləndirmənin  tətbiq  olunması  ilə 
əlaqədar olaraq təhsilalanın müəyyən səbəblərdən bir neçə dəfə dərslərdə fəallıq 
səviyyəsinin aşağı olmasına baxmayaraq, o, yarımil ərzində юz üzərində işlədiyi 
və  yol  verdiyi  çatışmazlıqları  aradan  qaldırdığı  halda,  bu  ədalətsizlik  aradan 
qalxır  və  təhsilalan  layiq  olduğu  (faktiki  səviyyəsinə  uyğun)  qiyməti  ala  bilir. 
Başqa sюzlə, təhsilalanın fəaliyyətinin (gündəlik) qiymətləndirilməsi onun nai-
liyyət  qiymətləndirilməsinə  hazırlığını  həyata  keçirir  və  təhsilin  keyfiyyətinin 
yüksəldilməsinə  xidmət  edir.  Bu  isə  innovativ  təlim  metodlarından  istifadə 
olunmasını tələb edir.  
Azərbaycan  Respublikasında  təhsilin  inkişafı  üzrə  Dюvlət  Strategiyasında 
deyilir: “...innovativ təlim metodlarını tətbiq edən, təhsilin məzmununun səmə-
rəli  mənimsənilməsini  təmin  edən  səriştəli  təhsilverənin  formalaşdırılmasına 
xidmət edir və юzündə təhsilverənlərin peşəkarlığının yüksəldilməsi, təhsilalan-
ların nailiyyətlərinin qiymətləndirilməsi üzrə yeni sistemlərin qurulmasını, təh-
silalanların istedadının aşkar olunması və inkişafı ilə bağlı, habelə xüsusi qay-
ğıya ehtiyacı olanlar üçün inklüziv təlim metodologiyasının yaradılmasını ehti-
va edir” [5, s. 2]. 
Bu gün məktəbin vəzifəsinin düzgün anlaşılması yeni-müasir qiymətləndir-
mə sisteminin tətbiq edilməsini, bu isə müasir qiymətləndirmə üsullarından isti-
fadə  olunmasını  zəruri  edir.  Biz  Aşağıda  ümumtəhsil  məktəbində  təhsilalanın 
nailiyyət  qiymətləndirilməsinə  hazırlanması  baxımından  onun  gündəlik  fəaliy-
yətinin izlənilməsi və qiymətləndirilməsi üçün müəllimə kюmək məqsədi ilə ən 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
80 
çox  istifadə  edilməsi  nəzərdə  tutulan  bir  neçə  müasir  qiymətləndirmə  üsuluna 
və müvafiq vasitəsinə aid nümunə veririk: 
Mini-esse – dərsdə təhsilalanın təlim nəticələri ilə bağlı əldə etdiyi bilik və 
bacarıqların səviyyəsi haqqında informasiya əldə etmək üçün istifadə edilir [5, 
s. 20]. Müəllim ilkin vaxtlarda mini-essenin yazılışı zamanı юyrənilən mюvzu ilə 
bağlı  təhsilalanları  istiqamətləndirə  (yюnəldə)  bilər.  Təlim  nəticələrinə  uyğun 
qiymətləndirmə aspektlərinin təyin edilməsindən, qiymətləndirmənin aparılma-
sından və təlim strategiyalarının seçilməsindən asılı olaraq, mini-essedən dərsin 
gedişində (ən azı 2 dəfə) və dərsin sonunda istifadə olunur: 

 
dərsin gedişində mini-essedən istifadə olunması dərsin bir-birini tamam-
layan  bir  neçə  mərhələyə,  başqa  sюzlə,  təlim  məqsədinin  müvafiq  tərkib  his-
sələrinə (TM = TM.1 + TM.2 + ...) ayrılmasını tələb edir. TM-in hər bir tərkib 
hissəsinə aid mərhələdə aparılan mini-esse ilə təhsilalanın həmin mərhələyə uy-
ğun fəaliyyəti qiymətləndirilir, bacarıq səviyyəsi müəyyən olunur. Eyni zaman-
da  şagirdin  aspektlər  üzrə  bacarıq  səviyyəsi  barədə  məlumatlar  əldə  etmək 
olar. 
Müəllim dərsin gedişində - mərhələlərində aparılan mini-esse zamanı юyrə-
nilən  mюvzu  ulə  bağlı  şagirdlərə  aşağıdakı  yюnəldici  suallarla  müraciət  edə 
bilər: 

 
sən bu gün dərsdə (ən mühüm olan) nə юyrəndin? 

 
hansı məsələ yaddaşında qaldı? 

 
hansı suallar (məsələlər) səninçün daha çətin oldu? 

 
hansı məsələ başa düşülməyən şəkildə qaldı? 

 
daha nəyə (nələrə) diqqət yetirilməsini çox vacib hesab edirsən? 

 
dərsin  sonunda 

  aparılan  mini-essenin  nəticələrindən  təhsilalanın  son-
rakı dərs(lər)də nə edəcəyi barədə məlumatlandırılması üçün istifadə olunur. 
Dərsin sonunda aparılan mini-essedə isə müəllim şagirdlərə aşağıdakı məz-
munlu istiqamətləndirici suallarla müraciət edə bilər: 

 
bu dərsdə səninçün ən çətin (anlaşılmayan) nə oldu? 

 
hansı tip tapşırıqları həll etməkdə çətinlik çəkirsən?  

 
sən юzün necə fikirləşirsən və nə üçün? 
Müəllim hər iki halda aralıq nəticələri qiymətləndirmək üçün yığcam testlər 
hazırlayır  və  tapşırıqları  rəqəmlə  deyil,  sюzlə  qiymətləndirir  (qiymətləndirmə 
dərəcələrinin şagirdlərlə bildirilməsi və onların bu 3-5 dəqiqə ərzində yerinə ye-
tirilən  tapşırıqların  qiymətləndirilməsinə  cəlb  edilməsi  məqsədəuyğun  hesab 
olunur),  təhsilalanlarla  yazılı  əks-əlaqə  yaradır.  Bu  zaman  müəllim  şagirdlərin 
qiymətləndirməyə marağını cəlb etmək üçün müxtəlif rəngli qələmlərdən istifa-
də edə bilər. Aparılan monitorinqlər gюstərir ki, bu gün müəllimlərin əksər his-
səsi  gюrülən  işi  (yerinə  yetirilən  tapşırığı)  qiymətləndirərkən  onun  keyfiyyəti 
barədə  düşünür  və  gюzlənilən  nəticənin  alınması  üçün  ancaq  çatışmazlıqları 
qeyd  edirlər.  Biz  müəllimləri  bu  praktikadan  uzaqlaşmağa  dəvət  edir  və  yeri 
gəldikcə, şagirdin əldə etdiyi nailiyyətləri də heç bir mübaliğəyə  yer vermədən 
qeyd  etməyi  lazım  bilirik.  Tapşırıqların  yerinə  yetirilməsi  ilə  bağlı  müəllimin 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014