Azяrbaycan Respublikasы Tяhsil Nazirliyi Bakы Qыzlar Universiteti

 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
141 
Şaquli istiqamətdə atılmış cismin hərəkəti 
 
Əgər cismi aşağı atarkən ( Yerə doğru ) ona v
0
 başlanğıc sürəti versək sürət 
və hündürlük üçün  
                                  
+gt 
                                  
 
tənliklərini alarıq. 
Onda şaquli aşağı atılmış cismin hərəkəti bərabər yeyinləşən olar.  
başlanğıc sürəti ilə Yerdən yuxarıya doğru  atılarsa  
                            
- gt 
                           
 
tənliklərinə əsasən hərəkət bərabəryavaşıyan olur. Sürət tədricən azalır, ən 
yüksək nöqtədə sıfır olur, sonra istiqamətini dəyişir. Cismin maksimal 
hündürlüyə qalxdıqca  
 
- gt=0  buradan  
t
qalxma
 =
 
ümumi uçuş müddəti 
t
ucuş
= 
maksimal qalxma hündürlüyü  
 şərtindən 
h
max 
=
 olar. 
 
 
sürətlə  yuxarı atılmış cisim  
 
hündürlüyə qalxar. 3 m hündürlükdə  
, 4 m hündürlükdə 
 , 4,8 m hündürlükdə 
 sürətində olur. 
 
 
Süni peyklərin və planetlərin hərəkəti. Kosmik sürətlər 
 
İsaak Nyuton göstərmişdir ki, kifayət qədər böyük  sürətlə alınmış cismin 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
142 
Yerin süni peykinə çevrilərək onun ətrafında çevrə boyunca hərəkət edə bilər. 
Yer ətrafında cismi çevrə orbiti boyunca hərəkət edən süni peykə çevirmək 
üçün lazım olan sürətə birinci kosmik sürət deyilir. 
Yerin cazibə qüvvəsi  cismə təsir edən mərkəzəqaçma qüvvəsinə qiymətcə 
bərabər olduğundan 
F
e
=F
m
 və ya 
                                        
 
 
Burada  
=6,67·10
-11
 
 ümumdünya cazibə sabiti, r- Yerin radiusu, M 
– Yerin kütləsi,  H- cismlə Yer arasındakı məsafədir. H ˂˂r olsa 
 
v, M v ər –in qiymətlərini yerinə qoysaq 
 
    alarıq. 
1956-ci il oktyabr  ayının 4-də Yerin ilk süni peyki buraxılıb və onların sayı 
hazırda on minlərlədir. 
Cismə  bu  sürətdən  kiçik  sürət  verilsə  o  qayıdıb  Yerə  düşər.  Bəs  I  kosmik 
sürətdən böyük sürət verilsə nə olar? Hesablamaq göstərir ki, bu zaman o yenə 
də  Yerin  süni  peyki  olaraq  çevrə  üzrə  yox,  ellip  boyunca  hərəkət  edir.    Sürət 
artdıqca  ellips Yerin cazibə sahəsini tərk edir və parabola üzrə hərəkət edərək 
ondan uzaqlaşmağa başlayır. Bunun üçün cismin  kinetik  enerjisi Yerin cazibə 
sahəsinin potensial enerjisindən böyük olmalıdır: 
   buradan 
 
 =
=11,2
  alarıq. 
Basketbolçu topu 11,2 
  sürətlə ata bilsəydi top 6350 km hündürlüyüə 
qalxardı. 
Ay üçün II kosmik sürət 2,37 
, Yupiter üçün 60 
, Günəş üçün 618 
, Bsirins (ağ cırtdan) üçün 6000 
, neftron ulduzu üçün  ≈200000 
-dir. 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
143 
Yerdəki cismin Günəşin cazibə sahəsinə üstün gələrək Günəş sistemini tərk 
etməsi  üçün  lazım  gələn  minimal  sürət  III  kosmik  sürət  adlanır.  Bu  kosmik 
sürətin qiyməti   =16,7
- dir. 
I kosmik sürət düsturundan görünür ki, Ayna Yer ətrafında fırlanma sürəti, 
 
 =1
, Yerin Günəş ətrafında fırlanma sürəti  =30
-dir. 
Məqalənin aktuallığı. Ümumtəhsil məktəblərində maddə və sahə mövzusu 
xüsusi  yer  tutur.  Fiziki  sahəyə  dair  ilkin  materiallar  VII  sinif  (kurrükulumla 
bağlı VI sinif) kursunun ilk paraqraflarına daxil edilmişdir. ―Qravitasiya səhə-
sinə  dair  materialların  inkişaf  dinamikasıнын  tədqiq  edilməsi‖  və  mövzusunun 
tədrisi metodikasının  işlənilməsi xüsusi aktuallıq kəsb edir. 
Məqalənin    elmi  yeniliyi. Məqalədə ―Qravitasiya sahəsi mövzusunun orta  
məktəb‖ proqramında yeri verilmişdir. ―Qravitasiya sahəsinə‖ dair materialların 
tədrisi  metodиkası  da  verilmişdir.  Məqalədə,  həmçinin  metodik  tövsiyələr  юз 
яксини тапыб. 
Məqalənin praktik əhəmiyyəti və tətbiqi. Orta məktəbin fizika müəllimlə-
ri fənnin tədrisi zamanı məqalədəки materiallardan səmərəli istifadə edə bilərlər. 
Məqalədən, həmçinin fizika bakalavrları və magistrləri də yararlana bilərlər. 
 
Ədəbiyyat  
 
1.
 
Murquzov.  M.İ,  Mehrabov.  A.O,  ―Ümumitəhsil  məktəblərinin  VII-XI 
sinifləri  üçün  Fizika  və  Astronomiyadan‖  proqram  materiallarının  mövzular 
üzrə planlaşdırılmasına dair metodik tövsiyələr. Bakı, 2000. 
2.
 
İmanov S.Ş. Orta məktəbdə fizika tədrisi metodikası. Bakı, 2004. 
3.
 
Murquzov M.İ, Abdullayev Ş.Q, Abdulrazaqov R.R. Fizika: 10-ъу синиф 
цчцн дərslik. Бакы, 2010. 
4.
 
Murquzov  M.İ,  Abdullayev  Ş.Q.  Fizika:  7-ъи  синиф  цчцн  дярслик.  Bakı, 
2007. 
5.
 
Əlizadə S. Orta məktəbdə fizikanın tədrisi metodikası. Bakı, 2013. 
6.
 
Xasməmmədov  T.Q.  Orta  məktəbdə  fizikanın  tədrisi  metodikası.  Bakı, 
1973. 
7.
 
Грачовский Р.И., Курс физики. М., 1974 
 
                      

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
144 
А.Керимов, 
М.Мурадова 
 
Средняя школа курса физики, "Гравитационное поле"  
                    Вопрос о научно - методической анализа и преподавания. 
 
Резюме 
 
 В статье была рассмотрена методика  преподования тем  относительно 
«Гравитационного поля» во время преподавания физики в средней школе. 
 
                                                                                    A.Karimov, 
M.Muradova 
 
High school physics course, "Gravitational Field"  
       issue of the scientific - methodical analysis and teaching 
 
Summary 
 
V of views jul otnositelno prepodovaniy state Bila rassmotrena method 
"poly Qravitacionnoqo views" vo Opening prepodavaniy views of physical 
and sredney Skole. 
 
 
Редаксийайа дахил олуб: 03.06.2014 
 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
145 
Gяnc nяsиldя vяtяnpяrvяrlиk hиssиnиn formalaшmasыnda 
tarиx-dиyarшцnaslыq muzeylяrиnиn rolu 
 
Nяrgиz Яlиzadя, 
BQU-nun magиstrantы 
e-maиl: 
nargиz.alи[e-mail]
 
 
Rяyчиlяr: p.ц.e.d., prof.  A. N. Abbasov,   
                p.ц.e.d., prof. И.H.Cяbrayыlov 
 
Aчar sюzlяr: vяtяnpяrvяrlиk, dиyarшцnaslыq, gяnclиk, muzey, tarиx 
Key words: patrиotиc, ethnography, youth, museum, hиstory 
Ключевые слова: патриотизм, этнография, молодежь, музей, история 
    
Vяtяnpяrvяrlиk иnsanы sяcиyyяlяndиrяn яn mцhцm keyfиyyяtlяrdяn bиrи-
dиr. Mяhz buna gюrя dя onu bюyцmяkdя olan nяslя aшыlamaq, uшaq, yenи-
yetmя vя gяnclяrиn vяtяnpяrvяrlиk ruhunda tяrbиyя olunmasы tяlиm tяrbиyя 
mцяssиsяlяrиnиn qarшыsыnda duran яn mцhцm vяzиfя olmuшdur. Lakиn vяtяn-
pяrvяrlиk sadяcя vяtяnиnи sevmяk deyиldиr, яsl vяtяnpяrvяrlиk xalqыnыn  kя-
dяrиnя шяrиk olub, sevиncиnя sevиnmяk, onu qorumaьa hяr zaman hazыr ol-
maq, yerи gяlяrsя bu yolda canыndan belя keчmяkdиr. 
Gяnclиyиn vяtяnpяrvяrlиk tяrbиyяsи sahяsиndяkи vяzиfяlяr, mиllи иdealogи-
ya цmumиllи lиderиmиz Heydяr Яlиyevиn mцxtяlиf чыxыш, nиtq vя mяruzяlяrиn-
dя  elmи-nяzяrи  cяhяtdяn  ишыqlandыrыlmышdыr.  Mиllи  tяrbиyяnиn  mцhцm  kom-
ponentи olan vяtяnpяrvяrlиk tяrbиyяsиndяn bяhs edяrkяn Heydяr Яlиyev de-
mишdиr: “Vяtяnpяrvяrlиk  genиш mяna daшыyыr. Vяtяnpяrvяrlиk tяkcя o deyиl 
kи, gedиb vяtяnи sиlahla mцdafия edяsяn. Иnsan gяrяk hяyatыnыn hяr dюvrцn-
dя, fяalиyyяtиnиn bцtцn sahяlяrиndя юz vяtяnиnиn, юlkяsиnиn qayьыsы иlя yaшa-
sыn.  Onun  hяm  иqtиsadиyyatыnыn,  hяm  sиyasяtиnиn,  hяm  dя  mяdяnиyyяtиnиn 
qayьыsыnы чяksиn. Bunlarыn hamыsы vяtяnpяrvяrlиkdяn doьan шeydиr. Vяtяn-
pяrvяr иnsan юz mяdяnиyyяtиnиn dя, иqtиsadиyyatыnыn da, юz dиlиnиn dя, tяhsи-
lиnиn dя иnkишaf etmяsиnи иstяyиr. Bцtцn bunlar vяtяnpяrvяrlиk anlayышlarыna 
daxиl  olan  anlayышlardыr.  Bunlarla  yanaшы,  gяnclяrdя  vяtяnpяrvяrlиk  hиssиnи  
tяrbиyя etmяk цчцn шцbhяsиz kи, иndи respublиkamыzыn dцшdцyц чяtиn vяzиy-
yяtdя Vяtяnи qorumaq, torpaqlarыmыzы mцdafия etmяk цчцn hяr bиr gяncиn 
hazыr olmasыnы tяrbиyя etmяk lazыmdыr”. 
Vяtяnpяrvяrlиyиn tяmяlи mиllи ruhda tяrbиyяdяn baшlayыr. Qяlbиndя  vя-
tяn  sevgиsи,  xalq  mяhяbbяtи  olmayan  vяtяndaшlardan  иbarяt  bиr  cяmиyyяt-
dяn nя xalq olar, nя dя dюvlяt. 
Vяtяnpяrvяrlиk чox genиш bиr anlayышdыr vя mцxtяlиf yollarla gяnc nяslя 
aшыlanыr.  Bu  yollardan  bиrи  dя  tarиx-dиyarшцnaslыq  mцzeylяrиnя  ekskursиya-
lardыr. 
Gяnc nяslиn vяtяnpяrvяrlиk hиssиnиn formalaшmasыnda tarиx-dиyarшцnas-
lыq muzeylяrиnиn rolu яvяzsиzdиr. Mиllи mяnlиk шцurunun formalaшmasыnda, 
gяnclяrиn tarиxи-vяtяnpяrvяrlиk tяrbиyяsиndя tarиx-dиyarшцnaslыq muzeylяrи-

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
146 
nиn цzяrиnя чox mцhцm vяzиfяlяr dцшцr. Bu muzeylяr tarиxи yaddaшыmыzы da-
ha dяrиndяn юyrяnmяkdя яn qцdrяtlи vasиtяdиr. 
Tarиx-dиyarшцnaslыq muzeylяrи юlkяmиzиn qяdиm vя zяngиn maddи-mяdя-
nиyyяt  abиdяlяrиnиn  qorunub  saxlanыlmasы  vя  gяlяcяk  nяsиllяrя  юtцrцlmяsи 
baxыmыndan чox mцhцm яhяmиyyяt kяsb edиr. Mяhz buna gюrяdиr kи, hazыr-
da юlkяmиzиn bиr чox rayonlarыnda  belя muzeylяr fяalиyyяt gюstяrиr. Bun-
lara nцmunя olaraq Xaчmaz, Lerиk, Lяnkяran, Шяkи, Bяrdя,  Quba, Gяncя, 
Шamaxы,  Masallы  vя  s.  rayonlarda  yerlяшяn  tarиx-dиyarшцnaslыq  muzeylяrиnи 
gюstяrя bиlяrиk. 
Bu  muzeylяr  hяr  bиr  vяtяndaшda  xalqыnыn  ulu  keчmишиnя,  юz  yurdunun 
tяbияtиnя qayьы hиssи  aшыlayыr vя onlarda belя zяngиn sяrvяtя malиk olduьu 
цчцn иftиxar hиssи formalaшdыrыr. 
Yuxarыda adlarы чяkиlяn bюlgяlяrdя fяalиyyяt gюstяrяn tarиx-dиyarшцnas-
lыq muzeylяrи  kцtlяvи elmи mцяssиsя kиmи  юnяmlи rol oynayыr. Bu muzeylяr 
юz  xalqыnыn  tarиxи  mяdяnи  иrsиnи  qoruyub  saxlamaqdadыr.  Lakиn  ermяnи  иш-
ьalчыlarыnыn Azяrbaycan яrazиsиndя mяhv etdиklяrи maddи- mяdяnиyyяt abи-
dяlяrи dя az deyиldиr. Onlar heч bиr sцbut olmadan bu abиdяlяrиn  bиr чoxu-
nu юzцnkцlяшdиrmиш,  12-я qяdяr tarиx-dиyarшцnaslыq muzeyиnи  иsя daьыtmыш-
lar.  Bяzи  muzey  eksponatlarыnыn  yarыsыnы  ишьal  zonasыndan  чыxarmaq  mцm-
kцn olsa da, tяssцf kи, bu eksponatlarыn bиr чoxu ишьalчыlarыn яlиndя qalmыш-
dыr. Mяdяnиyyяt Nazиrlиyиnиn statиstиkasыna gюrя, Azяrbaycan Respublиkasы-
nыn  ишьal olunmuш яrazиlяrиndя  40 mиndяn чox  eksponata malиk olan 22 
muzey  bяrbad  vя  daьыdыlmыш  halda qalыb.  Ишьal olunmuш яrazиlяrdяkи mu-
zeylяrlя baьlы Azяrbaycanыn иstяyи яsasыnda Beynяlxalq Muzeylяr Шurasы, o 
cцmlяdяn, UNESCO Ermяnиstana mцracияt gюndяrиb. Lakиn  cavab almaq 
mцmkцn olmayыb
.
 
Tarиxи dиyarшцnaslыq muzeylяrиmиz gяnclяrdя иdeya-sиyasи mяdяnиyyяtиn 
formalaшmasы prosesиnи, tarиxи bиlиklяrиn vя vяtяnpяrvяrlиk hиsslяrиnиn dяrиn-
lяшmяsи  baxыmыndan  zяngиn  иnformasиya  mяnbяyи  rolunu  oynayыr.    Lakиn 
belя  bиr  suala  cavab  almaьa  чalышaq:  Gяnc  nяsиl  bu  cцr  muzeylяrя  maraq 
gюstяrиrmи? Mцasиr Azяrbaycan gяnclяrиnиn bu muzeylяrя olan maraьы kиfa-
yяt qяdяrdиrmи? Tяяsцf kи, bu gюstяrиcиlяr bu gцn чox чox aшaьыdыr. Юlkяmи-
zя  gяlяn  turиstlяr  яn  bиrиncи  tarиxи  yerlяrиmиzи, muzeylяrиmиzи  gяzmяk  иstя-
yиrlяr. Яlиndя fotoaparatlarla bu tarиxи yerlяrиmиzиn шяkиllяrиnи чяkяn turиst-
lяrя dя az rast gяlmяmишиk. Onlardan fяrqlи olaraq bиzdя bu sahяyя o qяdяr 
dя maraq yoxdur. 
Muzeylяr  юtяn  иllяrиn  mцxtяlиf  hadиsяlяrиndяn  xяbяr  verяn  eksponant-
lardan иbarяt xяzиnяdиr. Яn юnяmlи mяsяlяlяrdяn bиrи иsя mцsиr gяnclиyиmи-
zиn hяmиn xяzиnяdяn nя dяrяcя yararlandыьыdыr. Muzeylяrя,  sadяcя olaraq, 
qиymяtlи яшyalarыn, maddи sяrvяtlяrиn saxlanc yerи kиmи baxmaq olmaz. Ey-
nи  zamanda  muzeylяrиmиzиn  юz  yaddaшыnda  saxladыьы,  bиzя  чatdыrdыьы  mиllи, 
mяnяvи dяyяrlяrиmиz unudulmamalы vя yaшamalыdыr. 
Uшaqlara  vяtяnи,  onun  tяbияtиnи,  maddи-mяdяnи  sяrvяtиnи  sevdиrmяkdя 
tяlиm-tяrbиyя mцяssиsяlяrи mцhцm rol oynayыr. Bяs bu mцяssиsяlяr yenиyet-
mя  vя  gяnclяrи  bu  иstиqamяtdя  иnkишaf  etdиrиrmи?  Tяcrцbяmя  яsasяn  deyя 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
147 
bиlяrяm kи, vaxtиlя tяhsиl aldыьыm mяktяb bиr dяfя olsun belя muzeylяrя eks-
kursиya  tяшkиl  etmяmишdи.  Bu  hal  яmиnяm  kи,  tяkcя  mяnиm  tяhsиl  aldыьыm 
mяktяbdя deyиl, яksяr rayon vя шяhяr mяktяblяrиmиzdя mюvcuddur. 
Avropada hяr иl 30 mиlyon иnsan muzeylяrи zиyarяt etdиr. Яn чox gedиlяn 
muzeylяr иsя Parиsиn “Luvr” vя Londonun “Vиktorиya vя Albert” muzeylя-
rиdиr. Estetиka vя modernиzmиn paytaxtы sayыlan bu иkи шяhяrdя adы чяkиlяn 
muzeylяrя sяyahяt edяnlяrиn sayы son иllяrdя 8-10 mиlyon cиvarыnda dяyишиr. 
Bunlardan baшqa, Londonun “Teyt qalareyasы”, Nyu-Yorkun “Metropalи-
ten”,  Romanыn  “Vatиkan”,  Madrиdиn  “Prado”,   Tokиonun  “Mиllи  muzey”-
lяrи dя яn чox sяyahяt edиlяn muzeylяrdиr. Onlarыn zиyarяtчиlяrи иsя 4-6 mиl-
yon  aralыьыnda  dяyишиr.  Bu  gюstяrиcиlяrи  bиzиm  muzeylяrlя  mцqayиsя  etmяk 
qeyrи-mцmnцndцr. 
Hazыrda Azяrbaycanda 201 muzey fяalиyyяt gюstяrиr: bunlardan 14-ц иn-
cяsяnяt, 7-sи  яdяbиyyat, 12-sи  tarиx, 68-и tarиx-dиyarшцnaslыq, 5-и  dюyцш шюh-
rяtи, 43-ц ev, 52-sи  Heydяr  Яlиyev muzeylяrиdиr. Lakиn gяnclяr hяmиn mu-
zeylяrиn sadяcя adыnы vя sayыnы bиlиr, onlara ekskursиya gюstяrиcиmиz иsя son 
dяrяcя aшaьыdыr. 
Цmumtяhsиl mяktяblяrdя tяlиm-tяrbиyя prosesиndя dиyarшцnaslыq mate-
rиallarыndan  иstиfadя  etmяklя  шagиrdlяrиn  vяtяnpяrvяrlиk  hиssиnи  daha  da 
qцvvяtlяndиrиlmяsи  yolunda  чox  юnяmlи  addыmlar  atыlmalыdыr.  Цmumtяhsиl 
mяktяblяrиndя tяdrиs olunan fяnlяrиn яksяrиyyяtи dиyarшцnaslыq materиalla-
rыnыn юyrяnиlmяsи vя tяblиьи baxыmыndan zяngиn materиal verиr. Ы-ЫV sиnиflяr-
dя Ana dиlи, musиqи, hяyat bиlgиsи; V-XЫ sиnиflяrdя Azяrbaycan tarиxи, Azяr-
baycanыn  fиzиkи  vя  sosyal-иqtиsadи  coьrafиyasы,  яdяbиyyat,  bиalogиya  fяnlяrи 
dиyarшцnaslыq materиallarыnыn юyrяnиlmяsиnя kюmяk edиr. Bu dяrslяr шagиrd-
lяrя tarиx-dиyarшцnaslыq muzeylяrиnя ekskursиya цчцn dя real иmkanlar yara-
dыr. 
Bundan baшqa, sиnиfdяnxarиc  tяdbиrlяrиn dя bu baxиmdan rolu яvяzsиz-
dиr. Sюhbяtlяr, mцшahиdяlяr, mцzakиrяlяr, dиsputlar, ekskursиyalar, tarиx-dи-
yarшцnaslыq muzeylяrиnя sяyahяtlяr vя s. kиmи tяdbиrlяr шagиrdlяrdя doьma 
dиyarы yaxыndan tanыmaq vя onlarda vяtяnpяrvяrlиk hиssиnиn aшыlanmasы ba-
xыmыndan чox яhяmиyyяtlиdиr. 
Dяrs prosesиndя шagиrd nяzяrи bиlиklяr alыr. Яgяr nяzяrи  bиlиklяr praktи-
kada tяtbиq olunarsa o zaman dяrsdя alыnan bиlиklяr шцrlu vя mюhkяm mя-
nиmsяnиlяr,  mяktяblиlяrdя  mцstяqиllиk  vя  yaradыcыlыq  bacarыьы  formalaшar. 
Mяsяlяn, tarиx fяnnи цzrя mяшьяlяlяrdя arxeolojи qazыntыlar zamanы tapыlan 
tarиxи maddи abиdяlяrиn шagиrdlяrя gюstяrиlmяsи onlarыn bиlиklяrиnиn daha da 
mюhkяmlяndиrиlmяsиnя kюmяk gюstяrиr. 
Dиgяr tяrяfdяn, цmumtяhsиl mяktяblяrиndя шagиrdlяrиn tяrbиyяsиndя bю-
yцk  rol  oynayan  mяktяb  muzeylяrиnиn  dя  tяшkиlиnя  dиqqяt  yetиrиlmяlиdиr. 
Bunun  цчцn  tяhsиl  mцяssиsяsи  dиrektorunun  яmrи  иlя  mяktяbиn  daxиlиndя 
otaq  ayrыlmalы  vя  шagиrdlяrиn,  mцяllиmlяrиn  kюmяyиndяn  иstиfadя  etmяklя 
muzey  materиallarы  toplanыlmalыdыr.  Daha  sonra  tяшkиl  olunmuш  muzey  шa-
gиrdlяrиn иstиfadяsиnя verиlmяlиdиr. Bяlkя dя шagиrd vя mцяllиm kollektиvиnиn 
bu ишя maraьыnыn azlыьыndandыr kи, hazыrda юlkяmиzdя fяalиyyяt gюstяrяn яk-

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
148 
sяr цmumtяhsиl mяktяblяrиndя muzeylяr tяшkиl olunmur. 
Mяhz bu иmkanlardan yetяrlи иstиfadя edиlmяmяsиnиn nяtиcяsиdиr kи, ha-
zыrda gяnclяrиn muzeylяrя, tarиxи yerlяrя olan maraqlarыnыn gюstяrиcиsи xeylи 
aшaьыdыr. Bиr daha qeyd edиrиk kи, uшaqlarda vяtяn sevgиsи иlk nюvbяdя aиlя-
dя,  daha  sonra  иsя  tяhsиl  mцяssиsяlяrиndя  formalaшыr.  Яgяr  tarиxи  yerlяrя, 
muzeylяrя maraq uшaq vaxtыndan formalaшdыrыlmasa, чяtиn kи, bюyцdцkdяn 
sonra юz maraqlarы onlarы bu tarиxи muzeylяrя apara bиlsиn. Mяhz buna gю-
rя dя gяnclяrиmиzи bu mяsяlяdя qыnamaqdansa, problemиn kюkц araшdыrыlsa 
o zaman daha mцsbяt nяtиcяlяr яldя edиlmиш olar. 
 
Mяqalяnиn aktuallыьы. Tarиxи abиdяlяr, muzeylяr, tarиxи keчmишиmиzиn bu 
gцnя qяdяr yaшayan maddи mяdяnиyyяt qalыqlarы bu keчmишиn parlaq nцmu-
nяsи kиmи юzцnц gюstяrиr.Tarиxиmиzиn mцяyyяn bиr dюvrцnц yaшadan bu abи-
dяlяrя bиganя qalmaq olmaz. 
Mяqalяnиn elmи yenиlиyи. Sиnиfdяnxarиc vя mяktяbdяnkяnar ишlяr zamanы 
dиyarшцnaslыq  materиallarыnыn  юyrяnиlmяsи  vasиtяsиlя  шagиrdlяrиn  vяtяnpяr-
vяrlиk  ruhunda  tяrbиyя  edиlmяsи  яn  sяmяrяlи  yollardan  bиrи  olaraq  mцяy-
yяnlяшdиrиlmишdиr. 
Mяqalяnиn praktиk яhяmиyyяtи vя tяtbиqи. Tяdqиqatыn nяtиcяlяrи шagиrdlя-
rиn  vяtяnpяrvяrlиk  tяrbиyяsиnи  sяmяrяlи  qurmaqda  яdяbиyyat,  coьrafиya, 
tarиx mцяllиmlяrиnи nяzяrи vя praktиk baxыmdan sиlahlandыracaqdыr. 
 
 
Яdяbиyyat 
 
1.  Paшayev  T.S.  Tarиx–dиyarшцnaslыq  materиallarы  яsasыnda  gяnc  nяslиn 
vяtяnpяrvяrlиk tяrbиyяsи: Bakы, 2005. 
2.  Kяrиmova  Z.M.  Dиyarшцnaslыq  materиallarы  vasиtяsиlя  mяktяblиlяrиn 
vяtяnpяrvяrlиk ruhunda tяrbиyяsи: ped.elm.nam. ... dиs.avtoref. Bakы,2004. 
3.  Hяsяnlи  O.  Q.  Шagиrd  шяxsиyyяtиnиn  formalaшdыrыlmasы  prosesиndя  dи-
yarшцnaslыq materиallarыndan иstиfadяnиn sиstemи. Bakы: Elm, 2002. 
4. Kяrиmov B. Azяrbaycanda tarиx-dиyarшцnaslыq muzeylяrиnиn tяшяkkц-
lц vя иnkишafы tarиxи:  Bakы, 2008 
5. Qasыmova L.N. Doьma dиyarыn юyrяnиlmяsи иbtиdaи sиnиf шagиrdlяrиnиn 
vяtяnpяrvяrlиk  tяrbиyяsиnиn  vasиtяsи  kиmи:  Пed.  elm.  nam...  dиs.avtoref. 
Bakы, 1987. 
 
 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
149 
Н. Ализаде 
 
Роль краеведческих музеев в формировании  
патриотизма молодого поколения 
 
Резюме 
       
Изучение  историко  краеведическиx  материалов,  организация  экскур-
сий школьников в историко краеведическе музеи как составная часть пат-
риотического воспитания. В этом случае, учебные заведения несет ответ-
ственности самой важной задачей. Они должны быть в курсе этой ответст-
венности,  и    должны  принять  важные  шаги.  Одним  из  таких  шагов  это 
организовать краеведическе музеи в каждой школе. 
    
N.Alиzadeh 
 
The role of hиstory and ethnography museums иn the formatиon 
of sense of patrиotиsm иn the young generatиon 
 
Summary 
 
    The  study  of  the  hиstorиcal  ethnographиc  materиals,  organиzatиons  of 
the excursиons to the hиstorиcal ethnographиc museums and иnvolvement of 
pupиls to thиs work are the most иmportant parts of the patrиotиc educatиon. 
Ыn thиs case, the most иmportant task falls to educatиonal иnstиtutиons. They 
should be aware thиs responsиbиlиtиes and must take иmportant steps. One of 
these steps иs to organиze ethnography and hиstory museum иn every school. 
 
 
Редаксийайа дахил олуб: 23.05.2014 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014 
 
 
150 
Информасийа коммуникасийа технолоэийаларынын 
мяктябягядяр тящсилдя тятбигинин мащиййяти вя хцсусиййятляри  
 
Ceyran Orucova, 
fяlsяfя doktoru proqramы цzrя dиssertant, 
ADPU 
e-maиl: ceyran.orucova @yahoo.com 
 
 
Rяyчиlяr: p.ц.f.d., dos. S.M. Qurbanova, 
                p.ц.f.d., dos. S.A. Orucova 
 
Açar  sözlər:  texnologiya,  informasiya-kommunikasiya,  İnternet,  interaktiv 
lövhə.  
Ключевые  слова: технология, информация-коммуникация, Интернет, 
интерактивная доска. 
Keywords:  technology,  information  and  communication,  Internet, 
interactive board.   
  
Яnяnяvi  tяlim  sisteminin  яn  mцrяkkяb  problemlяrindяn  biri  istifadя 
olunan  pedaqoji  texnologiyalarыn  konservatizmi,  qeyri-чevik  olmasыdыr. 
Yalnыz  tяlim  metodlarыnыn  keyfiyyяtcя  dяyiшdirilmяsi,  onlarыn  шяxsiyyяtя, 
onun  tяlяbatlarыna  yюnяldilmяsi,  biliklяri  mяnimsяmя  zamanы  yaradыcы  tя-
fяkkцrdяn fяal istifadя edilmяsi шяraitindя tяlim bюyцk sяmяrя verя bilяr. 
Bu tяlяblяrin nяzяrя alыnmasы mяhz mяhsuldar, yaradыcы tяfяkkцrц vя yeni 
biliklяrя mцstяqil yiyяlяnmя цsullarыnы юzцndя birlяшdirяn fяal (interaktiv) 
tяlim texnologiyalarыna цstцnlцk vermяyi tamamilя zяruri edir. “Fяal (inte-
raktiv) tяlim” uшaqlarыn fяal idrak fяaliyyяtinя яsaslanan vя tяhsil prosesi-
nin digяr iшtirakчыlarы ilя яmяkdaшlыq шяraitindя hяyata keчirilяn tяlimi nя-
zяrdя tutur. Чox vaxt bu anlayышыn sinonimi kimi “interaktiv tяlim metodla-
rы” anlayышыndan istifadя olunur.   
Fəal (interaktiv) təlim tədrisin və idrak fəaliyyətinin təşkili və idarə olunma-
sı  metodlarının  məcmusudur.  Yeni  yanaşmanın  mahiyyəti  ondadır  ki,  təlim 
uşaqların yaddaşının təkcə yeni elmi biliklərlə (informasiya ilə) zənginləşdiril-
məsinə  deyil,  həm  də    təfəkkürün  müntəzəm  inkişaf  etdirilməsi  əsasında  daha 
çox biliklərin müstəqil əldə edilməsi və mənimsənilməsi, ən mühüm bacarıq və 
vərdişlərinin, şəxsi keyfiyyət və qabiliyyətlərin qazanılmasına yönəlib.  
Fəal  (interaktiv)  təlim  metodu  aşağıda  göstərilən  müasir  prinsiplərə  əsasla-
nan təlimdir: 
1. Şəxsiyyətə yönəlmiş təlim prinsipi. 2. Fəal idrak prinsipi. 3. İnkişafedici 
təlim  prinsipi.  4.  ―Qabaqlayıcı  təlim‖  prinsipi.  5.  Təlim-tərbiyə  sisteminin  çe-
vikliyi prinsipi. 6. Əməkdaşlıq prinsipi. 7. Dialoji təlim prinsipi.     
Verilən bu yeddi müasir təlim prinsiplərini məktəbəqədər yaşlı uşaqların tə-
lim-tərbiyəsinə  də  aid  etmək  olar.  Xüsusilə  şəxsiyyətə  yönəlmiş  təlim  prinsipi 
sanki  məktəbəqədər  yaşlı  uşaqlar  üçün  nəzərdə  tutulmuşdur.  Nə  üçün  uşaqlar 

Bakı Qızlar Universiteti 
  №2                                    Elmi əsərlər                                       2014