B. B. Berkinov, Ye. A. Yarmolik, Q. Q. Quvnoqov
Indikativ rejalashtirishni tashkil etish
Yüklə 2,02 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 5.1. Indikativ rejalashtirishni tashkil etish
|
5.1. Indikativ rejalashtirishni tashkil etish.
5.2. Indikativ rejalashtirishda iqtisodchilarning funksiyalari va majburiyatlari . 5.3. Iqtisodiyot ko’rsatkichlarini indikativ rejalashtirishda axborot texnologiyalarining ustunliklari. 5.1. Indikativ rejalashtirishni tashkil etish Indikativ rejalashtirishni tashkil etishda uning tarkibiy unsurlari sifatida quyidagilar ishtirok etadi: • rejani ishlab chiqish tartibi va izchilligi; • axborot tizimi; • ijrochilar. Rejalashtirishni a) davlat (mamlakat, mintaqa, tarmoq) darajasida; 6) firma miqyosida tashkil etish turlari mavjud. O’zbekiston rejalashtirish davlat tizimining vujudga kelishi va rivojlanishi ko’p jihatdan rejalashtirishni korxonalar darajasida tashkil etish amaliyoti bilan belgilanadi. Korxona miqyosida rejalashtirish xo’jalik yuritish obyektini boshqarish tizimining tarkibiy qismi hisoblanadi. Korxona iqtisodiyotning boshlang’ich bo’g’ini sifatida o’z rejalarini ishlab chiqishda to’liq mustaqildir. Biz yuqorida aytib o’tgan rejalashtirishni tashkil etish unsuri – rejani ishlab chiqish tartibi va izchilligi – bir necha bosqichlarda amalga oshiriladi: 1) faoliyat maqsadini asoslash; 2) axborotni yig’ish; 3) iqtisodiy tahlilni o’tkazish; 4) prognozlarni tuzish; 5) rejalarni tuzish; 6) rejalarni tasdiqlash va ijrochilarga etkazish: 7) ijrochilar tomonidan rejaning bajarilishi; 8) reja monitoringi. Rejani ishlab chiqishning yuqorida keltirilgan izchilligi taxminiy 89 hisoblanadi. Rejalashtirish rivojlanishdagi ustuvor yo’nalishlarni tanlashdan boshlanadi. Tanlov to’lig’icha kelajak uchun faoliyatning asosiy maqsadlarini belgilab beruvchi yuqori rahbariyatning qaroriga bog’liq. Rejalashtirishda axborot yig’ish ishlari ko’p jihatdan prognozlashtirishni tashkil etishdagi huddi shunday bosqichga o’xshab ketadi. Bunda uning farqi ko’proq xo’jalik yuritish ichki muhitining axborotidan foydalanishdan iborat. Iqtisodiy tahlil o’tmish va hozirgi davr to’g’risidagi axborotni baholash sifatida iqtisodiy ishning mustaqil unsuri sifatida ko’rib chiqiladi. Ushbu jarayon iqtisodiy shaxs faoliyatining bo’lajak shart- sharoitlari va natijalarini baholash maqsadida o’tmishdagi va hozirdagi iqtisodiy, tijorat, kadrlar sohasidagi va boshqa holatlar haqidagi ma’lumotlarni o’rganishga asoslangan. Tahlil rejalashtirishning majburiy boshlang’ich bosqichi hisoblanadi va quyidagilarni o’z ichiga oladi: iqtisodiy hisob-kitoblar; faoliyatdagi ijobiy jihatlarni aniqlash; faoliyatdagi salbiy jihatlarni aniqlash, shu jumladan uning paydo bo’lishi sabablarini o’rganish; faoliyatni baholash; faoliyatni yaxshilashga doir tavsiyalar ishlab chiqish. Rejalashtirishni tashkil etishning navbatdagi bosqichi – rejalarni tuzish. U ko’p sonli hisob-kitoblarni o’z ichiga oladi. Reja ko’rsatkichlarini tasdiqlash jarayoni reja loyihasining dastavval manfaatdor tuzilmaviy bo’g’inlar tomonidan, so’ngra esa yuqori rahbariyat tomonidan muhokama etilishini nazarda tutadi. Rasmiy rejalarning tasdiqlanishi bayonnoma, buyruq yoki farmoyish bilan qayd etiladi. Tasdiqlanganidan keyin rejalar ijrochilarga, ya’ni: tarkibiy bo’linmalar, bo’limlar, xizmatlar va alohida xodimlarga etkaziladi . Rejalarni bajarish ishlari boshlanadi va bunda menejerlar katta rol o’ynaydi. Rejalarni bajarish jarayoni , birinchidan, mablag’larning sarflanshiga qarab, ikkinchidan, bajarish vaqtiga qarab, uchinchidan, iqtisodiy samara nuqtai nazaridan nazorat qilinadi. Rasmiy rejalardan tashqari ko’proq boshqaruv qarorlarini eslatuvchi ko’plab rejalar qo’llaniladi. Ko’pincha ular taktik xususiyatga ega bo’ladi. Tadbirkorlar, menejerlar va boshqa mutaxassislar har kuni belgilangan maqsadlarga erishishga yo’naltirilgan ko’plab muayyan qarorlarni qabul qilishadi. Kundalik harakatlarni rejalashtirish ham rejalashtirishning umumiy metodologiyasiga asoslanadi. Qaror qabul qilish jarayoni cheklangan imkoniyatlar va belgilangan maqsadlarni hisobga olgan holda barcha mavjud muqobil variantlar ichidan birini tanlash zarurligiga 90 asoslanadi. Rejaning mosligi va barqarorligi talablarini qarama-qarshi qo’yish rejalashtirish nazariyasidagi murakkab dilemma hisoblanadi. Bir tomondan, rejani ishlab chiqish uni firma faoliyatining o’zgaruvchan sharoitlarga uzluksiz moslashtirib turishga yo’naltirilishi lozim, lekin, ikkinchi tomondan, reja haqiqatdan ham ishdagi mo’ljal sifatida xizmat qilish uchun hech bo’lmaganda ma’lum muddatga barqaror bo’lishi kerak. Bunday holatni real joriy etish quyidagi yo’llar bilan murosa yo’lini topishdan iborat: 1) Rejaga tuzatishlar kiritish (unga kiritiladigan tezkor o’zgartirishlarning to’planishiga qarab doimiy ravishda yoki vaqti-vaqti bilan). Lekin dastlabki reja ham, tuzatishlar kiritilgan reja ham faoliyatning yakuniy maqsadlariga erishish darajasini baholash imkonini beruvchi o’zgarmas parametrlarga, mezonlarga ega bo’lishi kerak; 2) Faoliyatning yakuniy maqsadlariga yoki oraliq natijalarga erishganlik uchun xodimlar mehnatini rag’batlantirish tizimini yaratish. Shu munosabat bilan sobiq ittifoq davridagi ma’muriy-buyruqbozlik iqtisodiyotida qo’llanilgan reja ko’rsatkichlarini o’zgartirish amaliyotini ta’kidlash mumkin. Xodimlar rejalarni bajarish yuzasidan o’z vazifalarini anglab etishi va zarur harakatlarni amalga oshirishni o’ylab ko’rishi uchun rejalarni ijrochilar hukmiga reja davri boshlangunga qadar kamida 10 kun oldin havola etish zarur deb hisoblanardi. Rejaga o’zgartirishlarni reja davri tugashiga kamida 20 kun qolganida va bunga etarlicha asoslar mavjud bo’lan taqdirda kiritish mumkin edi. Rejalarning tez-tez o’zgartirilishiga yo’l qo’yilmas edi, chunki bu xodimlarni o’z ishining haqiqiy vazifalarini bajarishdan chalg’itishi mumkin edi. Rejalashtirishning hozirgi amaliyoti ham rejalarni ijrochilarga etkazish va ularga o’zgartirishlar kiritishning o’z qoidalarini ishlab chiqishi kerak. Yüklə 2,02 Mb. Dostları ilə paylaş:
|