B. E. Turayev, X. Isayev, G. O. Akbarova tabiiy fanlarning

1.2. Tabiatshunoslikning ilmiy asoslari
Tabiatshunoslikda ilmiy tadqiqot natijalari nazariyalar, qonunlar, 
modellar, gipotezalar, empirik umumlashtirishlar va tamoyillar (prin- 
siplar) vositasida ifodalanadi. Ana shu ilmiy tadqiqot yakunlarining 
barcha majmuasi tabiatshunoslik konsepsiyasi deb yuritiladi.
“Tabiiy fanlarning zamonaviy konsepsiyasi” kursini o ‘qitishda 
talabalar o ‘zlarining dunyoqarashini tabiiy fanlami o ‘rganish bilan 
mustahkamlash va kelajakda o ‘z ixtisosliklarini chuqur egallashda 
va muhim masalalarini yechishda q o ‘llashlari kerak. Tabiat ilmining 
zamonaviy konsepsiyasi fani asosida olam evolyutsiyasi va uni tabiiy, 
iqtisodiy, sotsial va boshqa gumanitar fanlar ta’sirida sivilizatsion dun- 
yoga munosabatlar va haqiqiy tabiat qonunlarini bilishga qaratilgan 
kursdir. Bu fanning vazifasi talabalarga, y a’ni yosh avlodga yangi 
m a’lumotlar berish, m a’naviy va moddiy imtiyozlar yaratishga, jam i- 
yatni rivojlantirishga, yagona umuminsoniy madaniyat yaratishga 
xizm at qilishdir.
Shu o ‘rinda “konsepsiya” atamasining mazmuni bilan tanishib 
o ‘tish o ‘rinlidir. M a’lumki, ilmiy tadqiqotlaming natijalari bular naz­
ariyalar, qonunlar, modellar, gipotezalar, empirik umumlashmalar hi­
soblanadi [3]. Bu tushunchalaming barchasini “konsepsiya” so‘zi osti- 
da birlashtirish mumkin. Tabiatshunoslik deganda olamni, uni qanday
b o ‘lsa, shunday o ‘rganish, uning tabiiy 
holatini insonga bog‘lamagan holda 
tadqiq etadigan bilim sohasi nazarda 
tutiladi. Hozirgi zamon tabiatshunos- 
ligiga XX asrda yuzaga kelgan kon- 
sepsiyalar tegishlidir 
(rasmda natural
filosofiya matematik tuzilishining kitob-
dagi titul varag'i).
Fan tez su r’atlar 
bilan rivojlanmoqda, ilmiy kashfiyot- 
lar bizning ko‘z oldimizda yangilanib, 
takomillashib, shu bilan birga mukam- 
mallashib bormoqda.
6

---

Shuni ta ’kidlash joizki, ilmiy hodisalaming o ‘zi hozirgi zamonni 
ifodalab qolmaydi, balki bu tushuncha hozirgi fanlar suyanadigan 
barcha tayanchlami ham nazarda tutadi. Hozirgi zamon tabiatshu- 
nosligi konsepsiyalari ahamiyati va tuzilmasini ta saw u r etish uchun 
aw alam bor, fanning o ‘zini, uning tarixi, strukturasi va dinamikasi 
masalalarini tadqiq etish zarur.