Babayeva d. R

197

---

1. Tevarak-atrof bilan tanishtirish jarayonida bolalar nutqini
rivojlantirish uchun nimalarga ahamiyat berish lozim?
2. Tevarak-atrofni bilishda bolalar nutqini rivojlantirishda ya-
qindan yordam beradigan qanday mashg ‘ulollarni bilasiz?
3. Bolalaming bo g ‘lanishli nutqini rivojlantirishda, ayniqsa,
lug at boyligini faollashtirish uchun mavzu rejasiga qanday
mavzularni kiritish maqsadga muvofiq?
4. Qanday о ‘yinlar bolalaming nafasyo ‘llarini rivojlantirishgayor­
dam berish bilan birga, lug'at boyligini oshirib, faollashtiradi?
5. Maxsus tayyorlangan suhbatlar qanday tuziladi?
6. Muloqot mashg ‘uloti qanday qism va xulosadan iborat bo ‘ladi.
Mavzu yuzcisidan savol va topshiriqlar
198

---

22-23-§. Tovushlarning to‘g‘ri talaffuzi yuzasidan olib
boriladigan ishlar mazmuni
Reja:
1. Bolalarni to ‘g ‘ri talaffuzga о ‘rgatishning mazmuni va mohiyati.
2. Talaffuzga о ‘rgatishning asosiy bosqichlari.
3. Bolalarni to ‘g ‘ri talaffuzga о ‘rgatish asosiy vazifalari.
4. Tovush hosil qilishda ishtirok etadigan turli organlarning
ahamiyati.
Tayanch tushunchalar: 
to 'g ‘ri talaffuz, tovush, tovush apparati,
generator, energetik, rezonator, tembr, diapazon, tovush jarangdor-
ligi, tovush egiluvchanligi, tovush harakatchanligi, xattaxta, pauza-
temp, ritmika, diksiya.
Bolalarni to‘g‘ri talaffuzga o‘rgatishning mazmuni va mo­
hiyati. 
Tarbiyachi u yoki bu tovush tarkibida turli nutq organlari: 
lablar, tishlar va til ishtirok etayotganini ko‘rsatadi hamda tushuntirib 
beradi. Bolalaming tovushlami ifoda etishda nutq organlari holatini 
ko‘rib olishlari ulaming to‘g‘ri talaffuzni o‘zlashtirib olishlarida 
yordam beradi. Bu boradagi ish tajribasi shuni ko‘rsatmoqdaki, ushbu 
yo‘nalishdagi mashqlar ijobiy natijalarga olib keladi. Amaliyotda bu 
metodik usultar ko‘pincha birgalikda qo‘llaniladi va ular doimo bir- 
birini to‘ldiradilar.
«I» qattiq tovushining to‘g‘ri talaffuzini shakllantirish. 
Tarbiyachi tovush artikulatsiyasini namoyish etadi va bolalarga 
tilning talaffuz chog‘idagi holatini ko‘rishni taklif qiladi. So‘ngra 
u tovushni bir necha bor talaffuz qiladi, keyin esa bolalar uni 
takrorlaydilar. Agar bolalar so‘zlardagi tovushni to‘g‘ri talaffuz 
eta olsalar, yangi gaplarga va to ‘rt qatorli kichik-kichik she’rlarni 
yod olishga o‘tish mumkin. Ravon nutqni rivojlantirish asosida 
turli aloqa vositalaridan (so‘zlar, gaplar, matn qismlari o‘rtasida) 
foydalanish, turli toifadagi matnlar - tasvirlash, bayon qilish, mu- 
lohaza yuritish tuzilmasi haqidagi tasavvurlami shakllantirish qo- 
biliyatini о‘rgatish yotadi.