Babayeva d. R

2. 
Maktabgacha ta’lim muassasasida nutqni rivojlantirishga
doir ishlar tizimi. 
Maktabgacha ta’lim muassasasining asosiy vazi- 
falaridan biri bolalaming o‘z xalqining badiiy tilini o‘zlashtirib olish- 
lari natijasida ularning to‘g‘ri og‘zaki nutqini shakllantirishdan iborat- 
dir. Bu umumiy vazifa quyidagi maxsus vazifalardan iborat: nutqning 
tovush madaniyatini tarbiyalash, lug‘atni boyitish, mustahkamlash 
va faollashtirish, nutqning grammatik to‘g‘riligini takomillashtirish, 
og'zaki (dialogik) nutqni shakllantirish, ravon nutqni rivojlantirish, 
badiiy so‘zga qiziqishni tarbiyalash, savod o‘rgatishga tayyorlash.
Bolalar nutqini rivojlantirishni tegishli dastur asosida amalga 
oshirish zarur. Ushbu dasturda atrof-olam haqidagi bilimlar doirasi 
va lug‘at hajmi, har bir yosh bosqichida bolalarda shakllanishi lozim 
bo‘lgan nutqiy mahorat va ko‘nikmalar belgilangan bo‘lib, u shaxs- 
ning muayyan sifatlarini (kirishimlilik, xushmuomalalik, bosiqlik) 
tarbiyalashni ko‘zda tutishi lozim.
Nutqni rivojlantirish dasturi ilmiy asoslarga qurilgan bo‘lib, u 
butun mazmuni bilan bola shaxsini har tomonlama rivojlantirishga 
qaratilgan.
Nutqni rivojlantirish dasturi bola faoliyatining o‘quv, o‘yin, 
mehnat va maishiy kabi shakllarida amalga oshadi.
Jamoat tarbiyasi sharoitida ta’lim - bola nutqini shakllantirishning 
yetakchi vositasi hisoblanadi.
Ona tilini o‘qitish - bolalaming bilish qobiliyatini rejali, aniq 
maqsadni ko‘zlagan holda rivojlantirish, ularning atrof-olam haqidagi 
eng oddiy bilimlami va tegishli lug‘atni o‘zlashtirish, nutqiy mahorat 
va ko‘nikmalami shakllantirish jarayonidir. Maktabgacha yoshdagi 
bolalami o‘qitishning asosiy shakli - mashg‘ulotlardir.
Didaktik maqsadlar bo‘yicha quyidagi mashg‘ulotlar turlarini 
ajratib ko‘rsatish mumkin:
- yangi materialni ma’lum qilish mashg‘uloti;
- bilimlar, mahorat va ko‘nikmalami mustahkamlashga oid 
mashg‘ulotlar;
- bilimlami umumlashtirish va tizimlashtirishga oid mashg‘ulotlar;
- yakuniy mashg‘ulotlar yoki hisob-tekshimv (nazorat) mash- 
g ‘ulotlari.
222

---

1 
yoshdan3 yoshgacha bo‘lgan bolalar nutqinirivojlantirishgadoir 
mashg‘ulotlami didaktik o‘yinlar, ermak o‘yinlar, sahna ko‘rinishlari 
shaklida o‘tkazish tavsiya qilinadi. Ular nafaqat ko‘ngilochar tusga, 
balki albatta ta’lim tusiga ega bo‘lishi lozim.
3 yoshdan 5 yoshgacha bo‘lgan bolalar nutqini rivojlantirish emot- 
sional tusga ega bo‘lishi lozim. Bunda ko‘rgazmaviylik, o‘yin usul- 
lari va didaktik o‘yinlami keng qo‘llash zarur.
5 yoshdan 7 yoshgacha bo‘lgan bolalar nutqini rivojlantirishga 
doir mashg‘ulotlar muayyan vazifaga ega - ya’ni u bolalarni maktab- 
da o‘qishga tayyorlashni ko‘zda tutadi.
Mashg‘ulotlarda pedagog nutqiy vazifalardan tashqari o‘quv 
faoliyatini yo‘lga qo‘yish qobiliyatini shakllantirish (diqqat-e’tiborli 
bo‘lish, pedagog topshirig‘ini tinglash, tushunish va uni aniq bajarish, 
bolalar jamoasi oldida fikr oldira olish, tengdoshining javobiga oddiy 
baho bera olish va h.k.) vazifasini ham bajaradi.
Xulosai
Bolalarga ona tilini o‘qitishga doir :mashg‘ulotlar har bir guruhda 
bolalarning yosh imkoniyatlarini va har bir bolaning nutqiy rivojlan- 
ganlik darajasini hisobga olgan holda Amalga oshirilishi lozim. Chun- 
ki bilimlar mazmuni, ulaming tarkibi, metod va usullami tanlash, 
haftasiga o‘tkaziladigan mashg‘ulotlar soni, har bir mashg‘ulotning 
davomiyligi shunga bog‘liq bo‘ladi.