Babayeva d. R

3. 
Bolalar nutqini o‘stirish va savodga tayyorgarlik. 
Nutq 
о‘stirish va savodga tayyorlash mini muhitiga M. Montessori va 
boshqalaming nutq o‘stirish bo‘yicha mashg‘ulotlar o‘tkazishning 
turli uslublarini qo‘yish mumkin. Hozir maktabgacha yoshdagi bo­
lalarni o‘qishga o‘rgatish to‘g‘risida munozaralar o‘tkazishayapti. 
Amaliyot shuni ko‘rsatadiki, tarbiyachi metodik jihatdan ishni to‘g‘ri 
tashkil etishi lozim. To‘g‘ri tashkil etilgan o‘yin faoliyati orqali bo-
302

---

lalar harflar bilan o‘ynashadi, o‘qishga o‘rganishadi, so‘zlar yozilgan 
turli tuman kartochkalardan, yirik bosma shriftlar, chiroyli rasmlar- 
dan foydalanishadi.
M.Montessorining shiori - «Menga o‘zim bajarishim uchun 
yordam ber, men o‘zim bajaraman». Tarbiyachi doim mehribon, 
sabr-toqatli, bolani to‘g‘ri yo‘lga yo‘naltirishi, o‘zining shaxsiy 
namunasi bilan nima qilish va qanday qilish lozimligini ko‘rsatishi 
lozim. U bu yerda ustoz emas, balki voqealaming qatnashchisi si- 
fatida ishtirok etadi: faqat bolalarni qiziqtira olishi lozim. 0 ‘zaro 
bir-birini tushunish, anglash va muhabbat tuyg‘usi asosida mulo­
qot olib boriladi. Tabassum, imo-ishora bilan kichkintoyni qo‘llab- 
quwatlab turadi, ko‘proq uni maqtaydi. Tarbiyachining ichki dunyosi 
bilan kichkintoyning ichki tuyg‘usi o‘rtasida mustahkam o ‘zaro 
bog‘liqlik mavjud, tarbiyachining madaniyat darajasi qanchalik 
yuqori bo‘Isa, bolaning madaniyat darajasi shunchalik yuqori 
bo‘ladi. Bunday jarayon davrida tarbiyachi ham, bola ham shakl­
lanadi, bu esa hamma uchun hissiy qulaylik yaratadi, shuningdek, 
ota-onalarni ham ijod qilishga yo‘naltiradi. Ijodiy rivojlantiruvchi 
muhitning samarasi kichkintoyning umumiy taraqqiyotiga, ijodiy 
tafakkuriga, mustaqilligiga ta’sir ko‘rsatuvchi shart-sharoitgagina 
bog‘liq emas, balki tarbiyachining bola bilan bo‘ladigan muloqoti- 
ga, vaziyatga, beriladigan topshiriqlarga, ulami berish usullariga 
ham bog‘liq. Bolalarga ta’lim-tarbiya berish bir tartibda o‘tmaydi. 
Tarbiyachi bolalaming taraqqiy etish dinamikasini kuzatib borishi, 
lozim bo‘lsa, yordam ko‘rsatishi lozim. Ammo bunda bolaning 
psixikasiga nisbatan yutuqlari darajasi dastur talablari bilan so- 
lishtirilmaydi. Tajribalar shuni ko‘rsatadiki, yuqorida ko‘rsatilgan 
shart-sharoitlarda psixikasi sog‘lom bola sezilarli darajada 
an’anaviy davlat ta’lim standartlaridan o ‘zib ketadi, rivojlanishida 
nuqsoni bo‘lgan bolalar esa o‘z yoshlariga mos yetarlicha bilim 
va malakalar oladilar. Yuqori darajada olinadigan bilimlar darajasi 
har bir bolaning individual imkoniyatlariga bog‘liq. Ijodiy-rivoj- 
lantiruvchi muhitni to‘g‘ri tashkil etish bola shaxsining har to­
monlama yetukligi: mustaqil, maqsadga intiluvchan, ishni to ‘g ‘ri 
rejalashtira olish qobiliyatlarini takomillashtiradi. Bunday vaziyat
303

---

bolani to ‘g ‘ri anglab harakat qilishga o‘rgatadi. Tarbiyachilar bo­
lalaming o‘xshamaydigan xislatlarini qadrlashlari, o‘ziga xos in­
dividual bo‘lishlarini hurmat qilishlari lozim.
Tarbiyachilar! Bolani majburlamang, bolaning erkin faoliyat yuri- 
tishi uchun imkoniyat yaratib bering. Eng asosiysi, hamma narsa bola 
uchun qiziqarli bo‘lishi lozim.