Yer ekvatorunda parallaks maksimal qiymət alır və üfüqi ekvatorial parallaks adlanır.
Şəkil 5.2-dən asanlıqla görmək olar ki, günlük parallaks atmosfer refraksiyasının əksinə olaraq göy cisimlərinin ekva-torial koordinatlarını (a və 5-nı) azaldır.
Göy cisimlərinin parallaksı çox kiçik bucaqdır. Ay ən bö-yük parallaksa malikdir. Ayın günlük parallaksı p(= 57', Gü-
nəşinki isə p© = 8''.8 - dir.
§ 5.6. Göy cisimlərinin doğma və batma anlarının təyini
Məlum olduğu kimi M göy cisminə görə təyin olunan ul-duz vaxtı
s = ам+tM (5.14)
olar. Göy cisimlərinin düz doğuşu gün ərzində dəyişmədiyin-dən (a ulduz kataloqlarından götürülür) onların doğma və batma anlarını təyin etmək üçün onların saat bucaqlarını bil-mək lazımdır.
Verilmiş ixtiyari göy cisminin saat bucağı ikinci fəslin (2.26) düsturundan təyin oluna bilər. Bu düsturdan
cosz - sin^sin^ ,e л
cost= . (5.15)
COS#?COs£
Doğma və batma anlarında göy cisimlərinin görünən ze-nit məsafəsi z =90o olduğundan, refraksiyanı və günlük paral
laksı nəzərə almaqla onun həqiqi zenit məsafəsi üçün yaza bi-lərik'
Ay və Günəş disk şəklində müşahidə olunduğundan on-ların doğma və batması diskin yuxarı kənarına görə təyin olu-nur. Ona görə diskin bucaq radiusunu da nəzərə almaqla hə-qiqi zenit məsafəsi üçün yaza bilərik:
z= 90° +pz=9QO-p + r, (5.17)
harada ki, r-diskin bucaq radiusudur.
Onda (5.17)-ni (5.15)-də nəzərə alaraq yaza bilərik:
Günəş üçün r®=16', p®= 8."8 və üfüqdə refraksiyanın 35' olduğunu bilərək (5.18)-dən alarıq:
(5.19)
cos t @=
cos90°50'5r-sin#>sin S@
cos (p cos Se
Ay üçün rc =16' və pc =57' olduğunu bilərək alırıq ki,
cos89o54'00"-sin
U — ~ ( j.zUJ
COS COS 0
cos t=
(5.21)
Ulduzlar, planetlər və digər göy cisimləri üçün günlük pa-rallaks çox kiçik olduğundan və bucaq radiusları sıfır oldu-ğundan (5.18)-dən yaza bilərik:
sin ф sin 8
-tg9tg5
- cosфcos 8
Aydındır ki, cos cüt funksiya olduğundan (5.19), (5.20) və (5.21) düsturlarının hər birinin həllindən saat bucağı t üçün iki qiymət alınır.
Saat bucağının müsbət qiyməti göy cisimlərinin batma anına, mənfi qiyməti isə doğma anına aiddir. Onda (5.14) -dən doğma və batma anları üçün yaza bilərik ki, s (doğma) =a - t ; s (batma) = a + t ; Analoji olaraq Günəşin həqiqi və orta vaxtla doğma və batma anları üçün
T0(doğma) = 12h - t0 ;
T0(batma) = 12h + t0 ;
Tm (doğma) = 12h- t0 + h ;
Tm (batma) = 12h + t0+ h ;
Burada r| - vaxt tənliyidir.
Beləliklə, astronomiya hərilliyindən Ay və Günəşin düz doğuşunu və meylini, eləcə də vaxt düzəlişini götürərək onla-rın doğma və batma anlarını təyin etmək olar.
Məsələn, Bakıda (j =40o23, l' =3h19m24s, n=3h) 22 iyunda yay günəşduruşu günü Günəşin doğub-batma anlarını hesab-layaq.
Günəşin saat bucağını təyin edən (5.19) düsturuna əsa-sən 50= +23o26',5 olduğunu bilərək asanlıqla tapırıq ki,
t0 = 7h31m52s.
Astronomik hərillikdən həmin gün üçün vaxt tənliyinin h =+01m olduğunu nəzərə alaraq Bakıda Günəşin doğma və batma anları üçün yaza bilərik
Tm(doğma) = 12h - t0 + h = 04h29m08s;
Tm(batma) = 12h + t0 + h = 19h32m52s;
Dilim vaxtı ilə bu anlar
Td(doğma) = Tm(doğma) - 1h+nh = 06h 09m44s; Td(batma) = Tm(batma) - 1h+nh= 19h 13m28s; olar. Fərman və yay vaxtları ilə bu anlar
Tf (doğma) = Td (doğma) + 1h = 07h 09m44s; Tf (batma) = Td (batma) + 1h = 20h 13m28s; Ty (doğma) = Tf (doğma) + 1h = 08h 09m44s; Ty (batma) = Tf (batma) + 1h = 21h 13m28s; olar.
Dostları ilə paylaş: |