- Dinə münasibətiniz? - İnsan dinsiz-imansız, inamsız yaşaya bilməz. Əqli,
şüuru yerində olan hər kəsdə tutduğu mövqeyindən,
təhsilindən, soykökündən asılı olmayaraq yuxanda gös
tərdiyim keyfiyyətlər olmalıdır. Ümumiyyətlə, vicdan
azadlığıdır. Dinə münasibətdə heç bir məhdudiyyət yox
dur. Ancaq dinlə mövhumatı, fanatikliyi qarışdırmaq
düz deyil. Hər deyilən söz-söhbətə inanmaq olmaz.
Deyiləni ağıl süzgəcindən keçirmək lazımdır. Bir də
Məhəmməd Peyğəmbər səlavatullah başda olmaqla aqil
lər bu fikirdə olub ki, əsl ibadət xalqa xidmət etmək, sa
vab işlər görməkdir. Əməlisalehlər hər yerdə, hər zaman
böyük hörmətə və ehtirama layiqdir.
Onu da deyim ki, islam dininə mənsub olmağımla da
fəxr edirəm. Tarixən yeni yaranmış bu dinin başqa
dinlərin fövqündə dayanır deyərdim.
Rus ədəbiyyatının güzgüsü adlandırılan Lev Tolsto-
yun belə bir etirafı var: «Dövlət adamları məni inqilabçı,
provoslavlar isə iblis hesab edirlər. Etiraf edirəm ki, bu
1 5 0
mənim üçün ağırdır və buna görə xahiş edirəm mənə
xeyirxah müsəlman kimi baxasınız, onda hər şey yaxşı
olacaq.» Elə bilirəm ki, Tolstoyun fikirlərini açıqlamağa,
şərh etməyə ehtiyac duyulmaz.
Bu yöndə başqa dinə qail olan bir çox görkəmli
adamların da islam dini barədə dəyərli fikirləri vardı.
Onlardan bir neçəsinin dediklərini nəzərinizə çatdırmaq
istərdim.
Ən əvvəl Hötenin islamla bağlı fikirlərini xatırlayı
ram. O, deyir ki, hamımız müsəlmanlıqla yaşayırıq. Axı,
islamiyyət Allaha təslim olmaqdı. Demək hamımız isla
miyyətdə yaşayırıq. «Quran» böyükdür, ehtişamlıdır,
başdan-başa həqiqətdir. «Quran» öz lətafəti ilə adamı
özünə cəzb edir və gözəlliyi ilə özünə bağlayır. İsanın
sözlərindən o qədər toxam ki, artıq özü də gəlsə, başqa
kimsədən onu dinləmək istəmərəm.
Volter isə deyirdi ki, Məhəmməd peyğəmbərin qur
duğu din daha kamildir, bu din Asiyanı bütpərəstlikdən
xilas elədi, Allahın vahid olmasını öyrətdi.
Bismark isə deyirdi, mən «Quran»ın hər kəlməsində
böyük bir hikmət gördüm. Məhəmməd peyğəmbər müm-
taz bir simadır. Bundan sonra belə bir şəxsiyyəti dün
yamız görməyəcək. Mən onun məhəbbəti qarşısında
böyük ehtiramla baş əyirəm.