Bakıdakı Facebook nəsli
Yüklə 0,58 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- B. İnqilabı necə etmə(mə)li
|
2. YENİ NƏSİL
Millətin yaranışı
Adnan Hacızadənin Bakı ziyalılarının ailəsində doğulduğu 1983-cü ildə Azərbaycan 15 Sovet Sosialist Respublikaları İttiffaqına (SSRİ) daxil idi. Adnanın valideyinləri, hər ikisi Bakıdan olan Bahar və Hikmət Hacızadələr Moskvada təhsil alarkən tanış olmuşdular. Bakının bir çox orta təbəqədən olan ailələrində olduğu kimi, bu evdə də rus dilində danışılırdı və Adnan iki dili eyni zamanda öyrənmişdi. Onun atası Hikmət Hacızadə 1983-cü ildə fizika elmləri doktoru adını almışdır. SSRİ-yə uzun müddətdən bəri rəhbərlik edən Leonid Brejnev vəfat etmiş və daha dinamik lider, keçmiş MTK rəsmisi onu Kommunist Partiyasının baş katibi kimi əvəz etmişdi. 25
19
Arzu Qeybullayevanın bloqu, “Detailed account of the events of 10 May and prior”, 12 May 2009. http://flyingcarpetsandbrokenpipelines.blogspot.com/2009/05/was-it-really-worth-it.html .
20
Sülh və Demokratiya İnstitutnun hesabatı, “Tələbə etirazının yatırılmasının Azərbaycanda sədası”, 15 May 2009, http://www.unhcr.org/refworld/docid/4a125930c.html . 21
Əli Novruzovun bloqu In Mutatione Fortitudo, “Holiday of Flowers: 10 May Saga”, ibid. 22
of 10 May and prior”), ibid. 23
Əli Novruzovun bloqu In Mutatione Fortitudo, “Güllərin Bayramı: 10 May Xronikası” (“Holiday of Flowers: 10 May Saga”) 24
Nigar Fətəlinin bloqu, Fighting Windmills? Take a Pill, “Həbslərdən iki gün sonra”( “Two Days after Arrests”), 12 May 2009, http://fatalin.blogspot.com/2009/05/two-days-after-our-arrest-1.html . 25 Yuri Andropov, həm də Heydər Əliyevi Politbüroya gətirən şəxs idi. Keçmiş MTK lideri olaraq o ciddi problemləri olan sistemin islahatlara ehtiyacı olduğunu düşünürdü, lakin bunu mərkəzi hakimiyyəti gücləndirməklə etmək lazım olduğuna inanırdı. Iki illik hakimiyyətdən sonra, o, 1984-cü ildə gözlənilməz şəkildə vəfat etdi.
www.esiweb.org 5 Sovet İttifaqının parçalanmağa doğru getməsinin və yaxud iki nüvə supergücü arasındakı Soyuq müharibənin sona yetməsinin heç bir əlaməti görünmürdü.
Ümumilikdə Azərbaycanda isə gələcək təhlükənin əlamətləri görünməyə başlamışdı . Nasist
Almaniyasına qarşı müharibənin başlanğıcında Sovet İttifaqında istehsal olunan neftin 75%-ni təmin edən Azərbaycanın neft sənayesi tənəzzülünü yaşamaqda idi. Ardıcıl olaraq bu sahəyə qoyulan sərmayənin azalması (İkinci Dünya Müharibısindən sonra sərmayə qoyuluşu Rusiyadakı neft sahələrinə yönəldilmişdi) və dənizdə istismara dair texniki biliklərin çatışmazlığı məhsuldarlığın səviyyəsinin aşağı düşməsi ilə nəticələndi. 26 Neft Daşları adlanan və bir zamanlar Sovet neft sənayesinin fəxri sayılan Xəzər dənizində quraşdırılmış qazma qurğuları yarı həcmdən də az məhsul verirdi. Köhnə və paslanmış neft mədənləri, borular və yaşayış mənzilləri, yollar dənizin üzərində yerləşmişdir. Ölkədə ətraf mühitin vəziyyəti, xüsusilə Bakının yaxınlığında yerləşən sənaye şəhəri Sumqayıtda acınacaqlı idi. 1984-cü ildə, Adnan Hacızadənin dünyaya gəlməsindən bir il sonra, Azərbaycan hökuməti məcburi ət və yağ talonları tətbiq etməyə başladı. 27
Adnan beş yaşına çatdığı vaxt bütün SSRİ məkanı və Sovet Azərbaycanı laxlamağa başladı. 1988-ci ildə Baltikyanı ölkələrin xalq cəbhələri kütləvi etirazlar keçirdilər. 1988-ci ilin əvvəlində Azərbaycanın daxilində yerləşən Dağlıq Qarabağ ərazisində yaşayan ermənilər bu regionun qonşu Ermənistanla birləşdiyini elan etdilər. Bir həftə sonra baş vermiş qanlı anti-erməni hadisələri onlarla insanın öldürülməsi və minlərlə erməni mənşəli sakinin burdan köçməsi ilə nəticələndi. Vəziyyət gərginləşdikcə və qarşıdurmalar artdıqca azərbaycanlıların Ermənistandan, ermənilərin isə Azərbaycandan kütləvi şəkildə köçürülməsi başlandı.
İdealist Azərbaycan millətçisi Əbülfəz Elçibəy sovetlərə qarşı yönəlmiş milli hərəkatın lideri kimi meydana çıxmışdı. O, Tulunilər – IX əsrdə Misirdə bir türk məmuru tərəfindən yaradılmış dövlət haqqında doktorluq dissertasiyası yazmışdı. Elçibəy Sovetlər əleyhinə göstərdiyi fəaliyyətinə görə 1970-ci illərdə həbs edilmişdi. 80-ci illərin sonuna yaxın Elçibəy Adnanın atası Hikmət Hacızadə ilə birgə Elmlər Akademiyasında işləyirdi. 1988-ci ildə Elçibəy, Hacızadə və digər intellektuallar - tarixçilər, yazıçılar, şərqşünaslar - Azərbaycan Xalq Cəbhəsinin əsasını qoydular. Hikmət Hacızadə Cəbhənin qəzeti olan Azadlıq/Svoboda qəzetinin baş redaktoru və Estoniya Xalq Cəbhəsindən ilhamlanaraq yazılmış nizamnamənin müəlliflərindən biri idi. 28
1988-ci ilin noyabrında Bakıda kütləvi etiraz aksiyaları başlamışdı. Balaca Adnan Hacızadənin o vaxt bundan xəbəri olmasa da, atasının işinə tamaşa edərək müstəqil Azərbaycan dövlətinin cəfalar hesabına yarandığını görürdü. Bir qədər sonra xatırladığı kimi,
“Yeni Azərbaycan dövləti sözün əsl mənasında bizim qonaq otağında qurulmuşdu. Elçibəy, mənim atam və başqaları bura yığışaraq saatlarla siqaret çəkərək söhbət edərdilər… Mənim onda beş yaşım vardı və men tez tez otağa girib çıxırdım. 1988-ci ildə atam mənim əlimdən tutaraq Xalq Cəbhəsinin böyük toplantısına gətirdi və mən başlanğıcdan bəri hər şeyin şahidi oldum.”
29
26
Tomas de Vaal, Qafqaz: GiriĢ (The Caucasus: An Introduction), Oxford University Press, 2010, səh. 170. De Vaal qeyd edir ki, “Sovetlər dağılan zaman Azərbaycan Sovet neftinin cəmi 3 faizini istehsal edirdi” 27
Odrey Altştad, Azərbaycan Türkləri: Güc və Rusiyanın hökmranlığı altında qalan kimlik (The Azerbaijani Turks: Power and Identity under Russian Rule), Hoover Institution Press Publication 410, April 1992, səh. 183. Azərbaycanda Sibirdəki neft sahələrini lazımi avadanlıqla təmin etməkdən imtina edilməsi ilə bağlı da çoxsaylı tətillər keçirilmişdi (Altştad 192). 28
Hikmət Hacızadə ilə ESI-ın müsahibəsi , 1 Dekabr 2010.
29 Adnan Hacızadə ilə ESI-ın müsahibəsi, Bakı, Dekabr 2010. www.esiweb.org 6 1989-cu il iyulun 16-da keçirilən ilk Konqressi zamanı Azərbaycan Xalq Cəbhəsi “Azərbaycanın müstəqilliyini təmin etmək” və “ Azərbaycanda azad və demokratik dəyərləri bərqərar etmək” üçün öhdəlik götürdüyünü elan etdi. 30 1990-cı ilin yanvarında, Sovet rəhbərliyi “İslam fundamentalizmi”nin ehtimal olunan hədəsi və ictimai asayişin pozulmasının, zorakılığın qarşısını almaq zərurətinin olduğunu əsas gətirərək xalq hərəkatını dağıtmaq üçün Bakıya qoşun yeritdi. Nəticədə 200-dən çox Azərbaycanlı həlak oldu və Elçibəy də daxil olmaqla Xalq Cəbhəsinin bir çox lideri həbs edildi. 1990-cı ilin yanvar hadisələri Sovet hakimiyyətinin olan- qalan legitimliyini də dağıtdı. “Qara Yanvar”dan bir il yarım və Prezident Qorbaçova qarşı uğursuz çevrilişdən sonra bir neçə Sovet Respublikası öz müstəqilliyini elan etdi. Azərbaycanın Ali Soveti də 1991-ci il avqustun 10-da eyni addımı atdı. 1992-ci ilin mayında Xalq Cəbhəsinin tərəfdarlarından ibarət kütlə parlament binasına hücum edərək Azərbaycanın sonuncu kommunist idarəçisini hakimiyyətdən getməyə məcbur etdi. 1992-ci ilin iyununda demokratik şəkildə keçirilən prezident seçkilərində Əbülfəz Elçibəy 55 faiz səs çoxluğunu qazanaraq qalib gəldi. Andiçmə mərasimində Elçibəy tərəfdarları 1918-ci ildən 1920-ci ilə qədər mövcud olmuş müstəqil Azərbaycan dövləti olan Azərbaycan Demokratik Respublikasının milli himnini oxudular. Onların yanaqlarından yaş süzülürdü.
Elçibəy prezident olanda və atasını 1992-ci ildə müstəqil Azərbaycanın Moskvadakı ilk səfiri təyin edəndə Adnanın doqquz yaşı vardı. Bir il sonra, Elçibəy hakimiyyətdən ayrıldıqdan və Heydər Aliyev hakimiyyətə qayıtdıqdan sonra Adnanın atası Bakıya döndü. Əliyev hakimiyyətinin bir neçə çevriliş cəhdi və artan iqtisadi xaosla müşaiyət olunan qarışıq ilk illərində Adnan atası ilə birgə fəaliyyət göstərən anti-kommunist fəallarının özlərinə harda səhv etdikləri ilə bağlı sual verdiklərinin şahidi olurdu. Hikmət Hacızadənin 1996-cı ildə yazdığı kimi müstəqilliyin ilk illəri ümumilikdə “milli ideya”nın axtarışına sərf edilmişdi, belə ki, bu cür debatlar bütün keçmiş SSRİ məkanında aparılırdı: 31
“Xalq sadə sualların cavabını axtarmağa başlamışdı: Biz kimik? Hansı yeni dəyərləri qəbul etməliyik? Bundan sonra nə edəcəyik?” 32
Cavablarını axtaran belə suallar çox idi. Etnosentrik türk millətçiliyi ənənəsinə malik olan Xalq Cəbhəsi diqqətini mədəniyyət və kimlik məsələlərinə yönəltmişdi. Elçibəyin yolunu davam etdirən bəzi insanlar Cənubi Azərbaycanda yaşayan azərbaycanlılar da daxil olmaqla bütün etnik azərbaycanlıların birləşdirilməsi məqsədini prioritet sayırdılar. 33 Heydər Əliyev tərəfindən idarə olunan Yeni Azərbaycan Partiyası (YAP) güclü liderlik və ən əsası stabillik prinsipinə əsaslanaraq azərbaycançılığı qabardan iddialı bir ideologiya ortaya qoydu. 34 Heydər Əliyev və onun oğlu və davamçısı olan İlham Əliyevin dövründə prezident administrasiyasının güclü rəhbəri Ramiz Mehdiyev sonralar da azərbaycançılıq ideyasının Putin Rusiyasındakı “suveren
30 Azərbaycan Xalq Cəbhəsi və Əbülfəz Elçibəy nihalatsiz.com. 31 Hikmət Hacızadə, “2006-cı ilə sözardı: Güclərin real balansı haqqında”, “Qafqaz və Mərkəzi Asiyada təhlükəsizlik və əməkdaşlıq” konfransı üçün hazırlanmış hesabat, Gürcüstan Universiteti, 24 May 1998, səh. 5. http://www.kitabxana.org/site/?name=view&page=1&id=605 . 32
http://www.zerbaijan.com/azeri/hhz7.htm
33 Dağılan dövlət və iqtisadiyyatın fonunda Elçibəyin ilk qərarlarından biri Azərbaycanın rəsmi dilinin “Türk dili ” adlandırılması ilə bağlı idi. (1918-1936 cı illərdə olduğu kimi). Dəyişiklik 1992-ci ilin Dekabrında qıbul edilmiş qanunla təsbit edildi. Heydər Əliyev dönəmində dilin adı yenidən “Azərbaycan dili”nə dəyişdirildi. Jacob M. Landau and Barbara Kellner-Heinkele, Politics of Language the Ex-Soviet Muslim States, Hurst, 2001, səh. 151. 34 Ceylan Tokluoglu, “post-Sovet Azərbaycanında 1990-cı illərdə milli kimlik, milliyyətçilik və etnikliyin tərifi” (“Definitions of national identity, nationalism and ethnicity in post-Soviet Azerbaijan in the 1990s”), Ethnic and Racial Studies, vol. 28, no. 4 İyul 2005, səh. 728, http://intersci.ss.uci.edu/wiki/eBooks/Articles/National%20Identity%20in%20Postco%20AZ%20Tokluoglu.pdf
www.esiweb.org 7 demokratiya” modelinə uyğun güclü prezidentlik sisteminə malik “məsuliyyətli demokratiya”nı ehtiva etməsi fikrini irəli sürürdü.
Buna baxmayaraq, bəzi liberallar demokratiyanın əhəmiyyətini güclü şəkildə vurğulayırdılar. 1995-ci ildə Musavat partiyasının proqramının layihəsini hazırlayan Hikmət Hacızadə 90-cı illərdə plüralizmi müdafiə edənlər arasında ən məşhur insanlardan biri idi. 35 Onun 1996-cı ildə yazdığı kimi,
“Qanunun aliliyi prinsipi əsasında qurulan müstəqil dövlətçiliyə gedən yol vətəndaş cəmiyyətinin inkişafından keçir. Bizim məqsədimiz yeni bir diktatura deyil, insan hüquqları və insan ləyaqətinin prioritet hesab edildiyi demokratik bir dövlətin qurulmasıdır. İnsan hüquqları sinfi hüquqlar, dini və milli maraqlardan da üstündür.” 36
Atasının bu yazısından 3 il sonra, 16 yaşlı Adnan Hacızadə ABŞ hökumətinin FLEX təqaüdçüsü kimi bir il orta məktəbdə təhsil almaq üçün ABŞ-a yola düşdü. Digər bir təqaüdü qazanması hesabına isə Riçmond Universitetine daxil olaraq, 2005-ci ildə siyasi elmlər üzrə məzun oldu.
Məzun olduqdan sonra Adnan Azərbaycana qayıtdı. Bakı dəyişmişdi: sıçrayışlı neft və qaz gəlirləri hesabına şəhər tikinti bumu yaşayırdı. Xəzər dənizində neft istehsal edən yeni mədənləri və 2006-cı ilin mayında tikilmiş, Tiflisə və Türkiyənin Aralıq dənizi sahillərinə qədər uzanan 1776 km-lik borunu görmək olardı. 37 Bakı eyni zamanda Adnan kimi daha çox insanı cəlb etməkdə idi: bunlar 20 yaşlarında, dağılmaqda olan kommunist imperiyasında doğulmuş, mürəkkəb keçid dövründə yaşayaraq xaricdə təhsil almaq və səyahət etmək kimi yeni imkanlardan yararlanan və geri döndükdən sonra beynəlxalq təşkilatlar, xarici şirkətlər və yaxud Azərbaycanın yerli təşkilatlarında çalışmaq imkanı əldə edən gənclər idi. Adnan Azərbaycanın enerji sektorunda ən böyük beynəlxalq səhmdarlardan biri olan British Petroleumda daxili əlaqələr üzrə məsul şəxs kimi işə başladı. Xaricdən ölkəyə qayıdan gənclər xaricdə öyrəndikləri hüquq və azadlıqların səviyyəsi ilə öz ölkələrində rast gəldikləri avtoritar rejim arasındakı kontrastdan narahat olmayınca onların karyerası üçün ümidverici cığır açılırdı. Bu isə onların yeni zənginliklərin içərisində artan qeyri-bərabərliyə göz yumması hesabına başa gəlirdi.
B. İnqilabı necə etmə(mə)li
Adnanın Azərbaycana döndüyü 2005-ci il Mərkəzi Avropa və Baltikyanı ölkələrin yolu ilə gedən fərqli bir Azərbaycanı görməyə ümid edənlər üçün gözlənti ili idi. Parlament seçkiləri - Azərbaycanın 2001-ci ildə Avropa Şurasına daxil olandan və İlham Əliyevin 2003-cü ildə hakimiyyətə gəlməsindən sonra keçirilən ilk seçkilər -noyabr ayına təyin olunmuşdu.
1992-ci il prezident seçkilərindən bəri Azərbaycanda keçirilən heç bir seçki demokratik standartlara uyğun olmamışdır. İlham Əliyevin 77 faiz, digər namizəd İsa Qəmbərin isə 14 faiz səs topladığı 2003-cü il seçkiləri isə xüsusilə pis keçmişdi. “Nepotizm” və “tayfa quruculuğu” kimi kəlmələr Qərb mətbuatında tez tez işlədilməyə başladı. Seçki gecəsi və növbəti gün polis
35 Azərbaycanın hazırki Musavat partiyası 1918-1920-ci illərdə Azərbaycan Demokratik Respublikasının hakim partiyasının davamçısı olaraq 1992-ci ildə yaradılmışdır. Partiya yarandığı gündən onun sədri olan İsa Qəmbər Xalq Hərəkatının liderlərindən biri idi. 1993-cü ildən bəri Musavat aparıcı müxalifət partiyasıdır. 36 Hikmət Hacızadə/ FAR Centre, “Azərbaycan: Milli İdeya Axtarışında”, FAR Centre, 1996. http://www.zerbaijan.com/azeri/hhz7.htm . 37 Boru 2006-cı ilin Mayında işə düşdü . www.esiweb.org 8 və daxili təhlükəsizlik qüvvələri tərəfindən törədilən ciddi pozuntular qeydə alındı. Ölkənin paytaxtında müxalifətin keçirdiyi icazəsiz mitinqlər nəticəsində polis bir neçə insanın ölümü, daha çox insanın yaralanması və seçki kommissiyası üzvləri də daxil olmaqla 600-dən çox insanın həbs edilməsi ilə nəticələnən sərt tədbirlərə əl atdı. Hökumətyönlü mətbuatın dövlət çevrilişi üçün konspirativ plan hazırlamaqda günhalandırdığı İsa Qəmbər 25 gün ev dustaqlığına məhkum edildi. 38 ATƏT-in müşahidə missiyasının yekun hesabatında yazıldığına görə seçkilər “ATƏT tərəfindən qoyulan öhdəliklərə və demokratik standartlara cavab verməmişdir”. 39
2005-ci ildə hadisələrin fərqli olacağı gözlənilirdi. 2005-ci il may ayının 10-da, Gürcüstan Qızılgül İnqilabından iki il sonra ABŞ prezidenti Corc Buş Tbilisiyə gəldi. Sevincli kütlənin önündə çıxış edərkən Gürcüstanın qonşularına da ismarıc yolladı:
“Biz azadlığın Qara Dənizdən Xəzərə, Fars körfəzi və daha uzaqlara qədər yayıldığı tarixi bir zaman kəsiyində yaşayırıq. Burada olduğu kimi dünyanın hər yerində insanlar meydanlara toplaşaraq, bayraqlarını dalğalandırır və Allah tərəfindən onlara bəxş edilmiş azadlıqlarını tələb edirlər və siz bununla fəxr edə bilərsiniz: Onlar sizin misalınızdan ilham alaraq sizin uğurunuzdan ümidləniblər… Sizin Gürcüstanda əkdiyiniz azadlıq toxumları dünyanın hər tərəfində çiçəklənməkdədir.” 40
Ümidli olan yalnız Buş deyildi. 2005-ci ilin iyununda The Economist jurnalında “Qarpız İnqilabı: Azərbaycan və Demokratiya-Azərbaycan demokratik inqilablar növbəsində növbəti ola bilərmi?” başlıqlı məqalə çap olundu. 41
2005-ci ilin mayında Azərbaycan müxalifəti Musavat (İsa Qəmbər), Azərbaycan Xalq Cəbhəsi (Əli Kərimli) və bir az daha kiçik olan Demokrat Partiyasından ibarət Azadlıq blokunu yaratdı. Azadlıq blokunun strategiyası 2004-cü ildə Ukraynada baş verən seçki saxtakarlıqlarına baxmayaraq qalib çıxan liderlər və iştirakçıları olan Narıncı İnqilabdan ruhlanaraq qurulmuşdu. Əliyev rejimini “korrupsiyalaşmış diktatura” kimi hədəfə alan koalisiya narıncı rəngi öz simvolu olaraq qəbul etmişdi. 42 Bəzi müxalifət liderləri seçkilərdə yaxşı nəticələr əldə edəcəklərini gözləyirdilər; digərləri isə seçki qutularında manipulyasiyalar gözləsələr də, bu dəfə seçici etirazının Serbiyada (2000), Gürcüstan (2003) və Ukraynada (2004) olduğu kimi qeyri-zorakı inqilab üçün tətik rolunu oynayacağına ümid edirdilər.
Həm Gürcüstandakı Qızılgül İnqilabı, həm də Ukraynada baş vermiş Narıncı İnqilab zamanı seçkilərin saxta rəsmi nəticələrinə etiraz etməkdə əsas rolu Gürcüstanın Kmara (Kifayətdir) və Ukraynanın Pora (Artıq vaxtdır) hərəkatları oynamışdır. Hər iki təşkilat Serbiyada Slobodan Milosevici devirmiş Otpor təşkilatının təcrübəsindən bəhrələnmişdir. Gənc Azərbaycanlılar da bunu nəzərə aldılar. 43 2004-cü ilin aprelində Xalq Cəbhəsi Partiyası özünün gənclər təşkilatını, 38
Sabina Frayzer, “Azərbaycanda nəsil və demokratiya” (“Dynasty and Democracy in Azerbaijan”), Open Democracy, 5 Dekabr 2003. http://www.opendemocracy.net/democracy-caucasus/article_1626.jsp . 39
ATƏT/DİİHB, “Azərbaycan: Prezident Seçkiləri 15 Oktyabr 2003”, Seki Müşahidə Missiyasının Hesabatıt, Varşava 12 Noyabr 2003, səh. 1. http://www.osce.org/odihr/elections/azerbaijan/13467 .
40
BBC; “Mətn: Buşun Gürcüstandakı çıxışı” (“Text: Bush‟s speech in Georgia”), 10 May 2005. http://news.bbc.co.uk/2/hi/europe/4534267.stm . 41
“Qarpız İnqilabı: Azərbaycan və Demokratiya-Azərbaycan növbəti demokratik inqilabın ünvanı ola bilərmi?” (“A Watermelon Revolution: Azerbaijan and Democracy – Might Azerbaijan be next in line for a democratic revolution?”), Economist, 4 İyun 2005. 42
Anar Vəliyev, “Azərbaycan Parlament Seçkiləri, Uğursuz İnqilab”, Problems of Post-Communism, vol. 53, no. 3, May/İyun 2006, səh. 22. 43
seçkilərindən bəhs edən “İnqilabı necə etməli” adlı sənədli filmdə müsahibə vermişlər. İnqilabı necə etməli (How to plan a revolution) , http://video.google.com/videoplay?docid=-6283659946022683358# .
www.esiweb.org 9 Yeni Fikri yaratdı. 26 yaşlı Ruslan Bəşirlinin rəhbərlik etidyi hərəkat azad və ədalətli seçkini təbliğ etməyə başladı. 2005-ci ilin əvvəlində digər bir gənclər hərəkatı –Məqam fəaliyyətə başladı. 2003-cü ildə prezident seçkilərini işıqlandıran (və bu zaman döyülən) Emin Hüseynovun rəhbərlik etdiyi, təxminən 200 üzvü olan qrup gələcək seçkilərin yaxşı keçirilməsi üçün ictimai marağın artırılması istiqamətində işləyirdi. 44 Yeni qurulmuş başqa bir təşkilat – “Yox!” da tezliklə fraksiyaya qoşuldu. Təşkilatın şüarları “Qeyri demokratik addımlara Yox! Zorakılığa Yox! Diktator rejiminə Yox!” idi. Bu qrupun rəhbəri, Razi Nurullayev seçkilərdə müstəqil namizəd olaraq iştirak edirdi. O deyirdi: “Saxta seçkilərin tətik rolu oynadığı və bununla da Gürcüstan, Ukrayna və Qırğızıstanda korrupsioner liderlərin devrilməsi ilə nəticələnən bu inqilablar Azərbaycana doğru irəliləyir.” 45
Seçki inqilablarının sehrli formulunun tapıldığını düşünmək gənc fəallar üçün çox cazibədar bir fikir idi. Serbiyadan Ukraynaya qədər bütün gənc fəallar Cen Şarpın qeyri-zorakı etirazların təşkil edilməsi haqqında Diktaturadan Demokratiyaya doğru: Azadlıq üçün konseptual çərçivə kitabını oxumuşdular. Əslində Birma fəallarına dəstək olaraq yazılmış bu kitab dünyanın 30 dilinə, o cümlədən Azərbaycan dilinə də tərcümə olunmuşdu. 46 Avropalı fəallar da 2002-ci ildə çəkilmiş, serbiyalı Slobodan Miloşeviçin devrilməsindən bəhs edən “Diktatorun Devrilməsi” filmini izləmişdilər. Filmin rejissoru Stiv Yorkun fikrincə Sebiyanın Otpor gənclər hərəkatının təcrübəsini digər ölkələrdə də istifadə etmək mümkündür. O, deyirdi: “Virtual olaraq Otpor tərəfindən işlədilmiş bütün silahlar etirazçılar və müxalif hərəkatlar tərəfindən dünyanın başqa ölkələrində də birbaşa olaraq və ya tədricən qəbul edilə bilər. Bu artıq baş verir.” 47
Azərbaycanın demokratiya tərəfdarı olan fəalları Ukrayna və Gürcüstanın gənclər qrupları ilə əlaqələr axtarmağa başladılar. London İqtisad Universitetindən məzun olaraq Azadlıq blokunun sözçüsü olmaq üçün Bakıya qayıdan Murad Həsənli Kmara Gənclər hərəkatının nümayəndələri ilə görüşmək məqsədilə Gürcüstana səfər etdi. 2005-ci ildə BBC tərəfindən Azərbaycandakı seçkilər barədə çəkilən sənədli filmdə öz azərbaycanlı həmkarlarına konfidensial məsləhətlər (“Aydın bir zəncirvari komandanlığın olması” və “seçkilərin nəticələrini gözləmədən seçkilər bitən kimi qələbəni qeyd etmək” kimi) verən Kmara fəallarını görmək olar. 48 Yeni Fikrin 27 yaşlı lideri Ruslan Bəşirli də demokratiya fəalları ilə görüşmək üçün 2005-ci ilin iyulunda Tiflisə səfər etdi. Yeni Fikir üzvləri də Ukraynanın Pora təşkilatı ilə əlaqələr qurdular. 49
Bundan narahat olan Azərbaycan hökuməti Ukrayna fəallarının ölkəyə daxil olmasına qadağa qoydu. 2005-ci il avqustun 3-də Ruslan Bəşirli “Erməni kəşfiyyatının təşviqi ilə” dövlət çevrilişində ittiham edilərək Azərbaycan polisi tərəfindən həbs edildi. 50 İttiham maksimum cəza kimi ömürlük həbs tələb edirdi. Daha sonra Bəşirli Vaşinqtonda yerləşən Milli Demokratiya
44
Məqam Gənclər Hərəkatı, ABŞ prezidenti Corc Buşa açıq məktub, “Sizin Sözlərinizə arxalanaraq. Azərbaycan gəncliyindən Prezident Corc Buşa çağırış”, 27 Aprel 2006, http://www.idee.org/Azerbaijan%20Youth%20Appeal%202006.html .
45
Anar Vəliyev, “Azərbaycan Parlament Seçkiləri, Uğursuz İnqilab”, Problems of Post-Communism, vol. 53, no. 3, May/İyun 2006, səh. 17-35. 46
Albert Eynşteyn İnstitutu, Cin Şarp, DĠKTATURADAN DEMOKRATĠYAYA DOĞRU: Azadlıq üçün Konseptual Çərçivə, Fevral
2005 Yox
Azərbaycan Hərəkatı tərəfindən çap edilmişdir, http://www.aeinstein.org/organizations1aef.html . 47
Stiv York- Diktatorun Devrilməsi filminin müəllifi ilə sual cavab http://www.aforcemorepowerful.org/films/bdd/producer.php . 48
Sənədli film-“ İnqilabı necə etməli”, http://video.google.com/videoplay?docid=-6283659946022683358# . 49
Anar Vəliyev, “Azərbaycan Parlament Seçkiləri, Uğursuz İnqilab”, Problems of Post-Communism, vol. 53, no. 3, May/İyun 2006, səh. 24-25. 50
Liz Fuller, “Azərbaycan: Bakı Ermənistan kəşfiyyatını dövlət çevrilişində ittiham edir” (“Azerbaijan: Baku Implicates Armenian Intelligence In Alleged Coup Bid”), Azadlıq Radiosu, 5 Avqust 2005, http://www.rferl.org/content/article/1060460.html .
www.esiweb.org 10
İnstitutunun istəyi ilə hərəkət etdiyini “etiraf etdi”. 51 Dövlət televiziyası təkrar-təkrar onun Azərbaycan kəşfiyyatının erməni agenti olduğunu iddia edən bir adamdan $2,000 pul aldığını göstərən videonu nümayiş etdirirdi. Bəzi mətbuat nümunələri də Bəşirlinin, belə qarayaxma kampaniyalarının digər hədəfi olan Xalq Cəbhəsinin lideri Əli Kərimli ilə homoseksual cinsi münasibətlərdə olduğunu yazırdılar. 52 Sentyabrın 12 və 16-da Yeni Fikrin iki sədr müavini Ramin Tağıyev çevriliş ssenarisində iştirakına, Səid Nuri isə Polşada Milli Demokratiya İnstitutu tərəfindən mailliyələşdirilən (yenə də) bir tədbirdə iştirakı zamanı hökumət eleyhinə aldığı instruksiyalarla konspirasiyada günahlandırılaraq həbs edildilər. 2006-cı ildə Bəşirli 7, Ramin Tağıyev 4, Səid Nuri isə 5 illik həbs cəzasına məhkum edildilər. 53
Seçkilər dövrü yaxınlaşdıqca hökumət haqqında tənqidi fikirlər səsləndirən jurnalistlər də hədəfə alınırdı. 2005-ci il fevralın 24-də Azadlıq qəzetinin redaktoru Qənimət Zahid və qəzetin texniki direktoru Azər Əhmədov, qaçırılaraq Bakıdakı bir restorana gətirilmişdilər. Onlar soyundurulmuş və fahişə olduqları güman edilən qadınlarla kompromat şəkillər çəkdirməyə məcbur edilmişdilər. Onlar döyülmüş və Prezident Əliyev haqqında tənqidi materiallar çap etdiklərinə görə hədələnmişdilər. İki gün sonra hər ikisi azadlığa buraxılmışdı. 54 Tezliklə bu hadisədən sonra, hökumətyönlü mətbuat müxalifətin “mənəviyyatsızlığı”nın nümunəsi kimi Zahid və Əhmədovun bu fotolarını yaydı. 55 2 mart 2005-ci ildə Monitor jurnalının baş redaktoru Elmar Hüseynov evinin qarşısında güllələnərək öldürüldü. Ölümündən əvvəl isə illər ərzində prezident və müdafiə naziri də daxil olmaqla, Hüseynov yüksək rütbəli məmurlar tərəfindən ardıcıl olaraq “böhtan və defamasiya”ya görə ağır cərimələr ödəməyə məcbur edilirdi. 2001-ci ildə Bakı meri Hacıbala Abutalıbova hörmətsizliyə görə 6 ay həbsə məhkum edilmişdi. 10.000-ə yaxın insan Bakıda Hüseynovun dəfnində iştirak etmişdir. Onun qatilləri tapılmamışdır.
Seçkilərə hazırlıq dövründə təhlükəsizlik məsələləri bəhanə gətirilərək görə müxalifət partiyalarının Bakının mərkəzində aksiya keçirmələrinə icazə verilmədi. Bu qadağa qərarını müdafiə edən prezident administrasiyasının ictimai-siyasi şöbəsinin müdiri Əli Həsənov bunu belə izah edirdi “Azərbaycanda stabilliyin olması ölkənin beynəlxalq imicindən daha vacibdir. Əgər biz sabitlik və asayişi qoruyub saxlaya bilmiriksə bu imic bizim nəyimizə lazımdır,” 56
mərkəzində aksiyalar keçirən zaman polis zorkaılığı ilə üzləşdi. Prezident Əliyevin BBC-yə bildirdiyinə görə etirazçıların məqsədi “ döyülmək və sonra beynəlxalq TV və qəzetlərdə görünərək Azərbaycan hökumətinin yanlış imicini yaratmaq üçün özlərini qurban kimi göstərməkdir” 57
Ən nəhayət, hökumət elitanın daxilindəki opponentlərinə güclü bir siqnal göndərdi. Oktyabrın 17-də keçmiş mailiyyə naziri Fikrət Yusifov guya Azərbaycan dissidentlərinə pul ötürülməsində
51
“Azərbaycanda İnqilab Avqustun 21-də başlaya bilər t”, 18 Avqust 2005, www.axisglobe.org . 52
Azadlıq Radiosu, “15: Həbs edilmiş fəalın atası Azərbaycan Hökumətinin təqiblərini təsdiq”, RFE/RL Newsline, 9 Avqust 2005, http://www.hri.org/news/balkans/rferl/2005/05-08-09.rferl.html . Yüklə 0,58 Mb. Dostları ilə paylaş:
|