Bank-moliya xizmatlari

Jadval. O‘zbekiston Respublikasi Markaziy bankining majburiy

zaxira stavkalari. 

Majburiy zaxira stavkasi,% 

Tijorat banklari

depozitlari 

2009y. 1 

sentyabrgacha 

2009y.1 

sentyabrdan 
Bir yilgacha muddatga jalb qilingan 
13,0
15,0

Bir yildan uch yilgacha muddatga jalb

qilingan 
15,0
12,0

Uch yildan ortiq muddatga jalb qilingan

depozitlar 
15,0
10,5

Markaziy bankning majburiy zahira stavkalarini tabaqalashtirish uchun asos 

– O‘zbekiston Respublikasi Prezidentining 2009 yil 28 iyuldagi PQ-1166-sonli
“Tijorat banklarining investitsiya loyihalarini moliyalashtirishga yo‘naltirilgan 

---

uzoq muddatli kreditlari ulushini ko‘paytirishni rag‘batlantirish borasidagi

qo‘shimcha chora-tadbirlar to‘g‘risida” gi Qarori hisoblanadi.* 
Xalqaro amaliyotda pul bazasi asosan quyidagi elementlardan tashkil topadi:
Markaziy bank tomonidan emissiya qilingan naqd pullar; tijorat banklarining 
Markaziy bankning balansida ochilgan “Nostro” vakillik hisobraqamlaridagi pul
mablag‘lari; tijorat banklarining Markaziy bankka o‘tkazilgan majburiy zahira 
ajratmalari.
Respublikamizda pul massasining o‘sish sur’atlari va multiplikativ 
kengayishining barqarorligini ta’minlash maqsadida majburiy zaxira siyosatining
moslashuvchanlik darajasini oshirish, tijorat banklari aktivlari va resurslari 
o‘rtasidagi nomutanosiblikning yuzaga kelishiga yo‘l qo‘ymaslik orqali muddatli
depozitlarning brutto depozitlar hajmidagi salmog‘ini oshirish lozim. 
2008 yilda boshlangan jahon moliyaviy inqirozi taraqqiy etgan
mamlakatlarda Markaziy banklarning ochiq bozor ob’ektlari sonini oshirish 
zaruriyatini yuzaga keltirdi. Bir qator korporativ qimmatli qog‘ozlar, ipoteka
obligatsiyalari ochiq bozor operatsiyalarining ob’ekti sifatida oldi-sotdi ob’ektiga 
aylandi.
Taraqqiy etgan mamlakatlarning bank amaliyotida ochiq bozor 
operatsiyalaridan bank tizimining likvidligiga ta’sir maqsadida foydalanish keng
tarqalgan. AQSH Federal zaxira tizimida ham, Yevropa Markaziy bankining 
faoliyatida ham ochiq bozor operatsiyalaridan bank tizimining likvidligiga ta’sir
etish maqsadida foydalanilayotganini kuzatish mumkin. 
Pullar taklifini tartibga solishda Markaziy bankning qayta moliyalash
siyosati muhim o‘rin tutadi. Taraqqiy etgan mamlakatlarda Markaziy banklar 
tijorat banklarini trattalarni qayta hisobga olish yo‘li bilan kreditlash usulidan keng
foydalanadi. Ammo ko‘pchilik o‘tish iqtisodiyoti mamlakatlarida trattalar 
muomalasi mavjud bo‘lmaganligi sababli, Markaziy banklar trattalarni qayta
hisobga olishga asoslangan diskontli kreditlar berish imkoniyatiga ega emas. 

---

Aytish kerakki, trattalarni Markaziy bankda qayta hisobga olish har bir

tijorat bankiga beriladigan qayta hisobga olish limiti asosida amalga oshiriladi. 
Bund har bir tijorat banki uchun qayta hisobga olish limitini belgilashda qayta
hisobga olish kontingenti mamlakat tijorat banklarining soniga bo‘linadi. Limit 
belgilashning umumiy tenglik asosida amalga oshirilishi, banklararo raqobat
muhitiga ijobiy ta’sir ko‘rsatadi. Chunki, tijorat banklariga nisbatan limitning 
ularning umumiy kapitali yoki birinchi darajali kapitaliga qarab belgilanishi kapital
miqdori katta bo‘lgan tijorat banklariga nisbatan barobar bo‘lmagan raqobat 
muhitini ta’minlaydi.
Pullar taklifini tartibga solishning dolzarb masalalaridan biri – inflyatsiyani 
jilovlash hisoblanadi. Masalaning dolzarbliligi shundaki, pullar taklifining
ko‘payishi inflyatsiya darajasining oshishiga sabab bo‘lishi mumkin. Bunday 
sharoitda pul massasining o‘sishini cheklashga qaratilgan restriksion pul-kredit
siyosatining amalga oshirilishi makroiqtisodiy o‘sish sur’atlarining sekinlashishiga 
olib kelishi mumkin. Shu sababli, pul massasini tartibga solish maqsadida amalga
oishirilayotgan tadbirlarning makroiqtisodiy o‘sish sur’atlariga ta’siri Markaziy 
banklar uchun doimiy tahlil va monitoring ob’ekti bo‘lib qolmoqda.
Ahamiyatli jihati shundaki, respublikamizda inflyatsiyaning belgilangan 
prognoz ko‘rsatkichlari doirasida jilovlashga muvaffaq bo‘linmoqda. 2011 yil
uchun inflyatsiyaning yillik prognoz ko‘rsatkichi 7-9 foiz qilib belgilangani holda, 
uning amaldagi darajasi 7,6 foizni tashkil etdi.
Respublikamiz iqtisodiyotiga investitsiyalarni keng ko‘lamda jalb 
qilinayotganligi inflyatsiya va devalvatsiya sur’atlarining yo‘l qo‘ymaslikni
dolzarb masalaga aylantiradi. Buning sababi shundaki, inflyatsiya va devalvatsiya 
sur’atlarining yuqori bo‘lishi investitsiya loyihalarini moliyalashtirish jarayoniga
salbiy ta’sir ko‘rsatadi. Pullar taklifini tartibga solish tizimining samaradorligini 
ta’minlash bevosita Markaziy bankning monetar siyosati instrumentlaridan
foydalanish amaliyotining takomillashganligiga bog‘liqdir. 

---