Bank-moliya xizmatlari



Yüklə 115,75 Kb.
səhifə14/15
tarix07.01.2024
ölçüsü115,75 Kb.
#206944
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   15
O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi s-fayllar.org

Xulosa. 
Pullarning muntazam aylanishi sharoitida diqqat-e’tibor banklar va chakana 
savdo korxonalarida yuqori shaffoflik, sifat va xavfsizlik, shuningdek naqd pul
muomalasini tashkil etishga harajatlarni sezilarli kamaytirish uchun naqd pullar 
aylanishini optimallashtirishga qaratiladi.
Pul aylanishini ikki asosiy belgiga: jami ijtimoiy mahsulot ishlab chiqarish 
va pulning funksiyalariga ko‘ra tarkibiy qismlarga bo‘lish mumkin.
Pul oboroti investitsiya bilan bog‘liq harajatlarni, sug‘urta jarayonlarini 
amalga oishirishni, mulkni, hayotni, transport vositalarni, bog‘larni va boshqa
buyumlarni sug‘urta qilish va uni to‘lashni o‘z ichiga oladi. 
Pul aylanishi aholi tomonidan uy-joy, kommunal xizmatlar, gaz elektr
energiyasi, aloqa xizmatlari uchun to‘lovlar, madaniy-maishiy xizmat ko‘rsatish 
korxonalariga to‘lovlar, transport uchun va boshqa to‘lovlarni, a’zolik badallari va
paylarni to‘lashni o‘z ichiga oladi. Shunday qilib, pulning ayrim yo‘nalishlardagi 
harakatlarini ko‘rib chiqqan xolda, pul aylanishining mohiyatini quyidagicha
ta’riflash mumkin. Pul aylanishi, bu naqd pullik va pul o‘tkazish yo‘li bilan olib 
boriladigan hisob-kitoblarning yig‘indisidir.
Pul aylanish tezligi uning pul muomala vositasi va to‘lov vositasi sifatida 
amal qilgandagi harakat ko‘rsatkichidir. Uning miqdorini hisoblash qiyin, shuning
uchun uni hisob-kitob qilishda bilvosita ma’lumotlardan foydalaniladi. Sanoati 
rivojlangan mamlakatlarda pul aylanish tezligi quyidagi ko‘rsatkichlarga bog‘liq
bo‘ladi: 
-daromadlarning aylanishida tutgan o‘rni. Bu ko‘rsatkich pul muomalasi va
iqtisodiy rivojlanish jarayoni orasidagi o‘zaro aloqadorlikni ko‘rsatadi.
-to‘lov aylanishida pulning aylanuvchanlik ko‘rsatkichi. Bu ko‘rsatkich joriy
bank schyotlari bo‘yicha o‘tkazilgan mablag‘lar yig‘indisining pul massasi 
o‘rtacha qiymatiga nisbati sifatida aniqlanadi.


Pulning aylanish tezligining o‘zgarishi umumiqtisodiy hamda to‘la monetar


omillariga bog‘liq. Pul qadrsizlangan hollarda iste’molchilar pullarining to‘lov 
qobiliyatlarini saqlab qolish uchun ko‘proq tovarlar harid qiladilar. Bu esa pul
aylanishini tezlashtiradi. Boshqa ko‘rsatkichlar o‘zgarmas bo‘lganida pul 
aylanishining tezlashishi pul massasi oshishini bildiradi va inflyatsiyaga olib
keluvchi bir omil sifatida maydonga chiqadi. 
Iqtisodiyotdagi ahvolga qarab Markaziy bank o‘zining pul-kredit sohasidagi
strategiyasini aniqlaydi. Bundan tashqari mamlakatdagi pul muomalasi hukumat 
tomonidan chiqarilgan qaror va farmoyish bilan ham boshqariladi. Bunga misol
qilib korxona va tashkilotlarning kassa tushumi rejasining bajarilishi ustidan qattiq 
nazorat o‘rnatish, barcha savdo shahobchalarini inkassatsiyaga tortish, aholini o‘z
daromadini davlat banklarida saqlashga targ‘ib qilish va ishontirish, qimmatli 
qog‘ozlar bozorini kengaytirish, hisob cheklaridan keng foydalanish, bank tizimini
takomillashtirish, ya’ni plastik kartochkalarni joriy etish va boshqalar bularning 
hammasi muomaladagi pul massasining kamayishiga, emissiya miqdorining
qisqarishiga olib kelishi mumkin. 
Chet el iqtisodchilarining tadqiqotlarini olib qaraydigan bo‘lsak,
yuqoridagidek pul aylanishini ikkiga bo‘lib o‘rganish yo‘q. Buning asosiy sababi, 
iqtisodiy jihatdan rivojlangan mamlakatlarda hisob-kitoblar asosan naqd pulsiz olib
boriladi. Hisob-kitoblarni bu turlarda olib borish qulay va sharoitga mos keladi. 
Lekin, hali rivojlangan iqtisodga ega bo‘lmasdan turib, biz xorijiy davlatlarning
hozirgi hisob-kitoblarning mavqei bilan o‘z hisob-kitob tizimimizni tenglashtira 
olmaymiz. Undan tashqari bozor iqtisodiga bosqichma-bosqich o‘tish, millshiy pul
birligini barqarorlashtirish, muomaladagi pul massasini va pul emissiyasini 
kamaytirish masalalari dolzarb turgan bir sharoitda pul aylanishini naqd pullik va
naqd pulsiz aylanishlarga bo‘lib o‘rganishimiz, ularning tarkibini 
takomillashtirishimiz, samarali yo‘llarni qo‘llab jamiyatimizda to‘laqonli pul
aylanishini yaratishimiz va uni jamiyat rivojlanishi uchun xizmat qildirishimiz 
zarur. Mana shu sharoitgina rivojlangan xorijiy davlatlarga o‘xshab pul aylanishini


tarkibiy qismlarga bo‘lmasdan tahlil qilishimiz mumkin. Shuni ta’kidlash kerakki,


pul aylanishining ikki qismi bir-biri bilan uzviy bog‘liq, chunki pul naqd pul 
aylanishidan naqd pulsiz aylanishga o‘tadi va aksincha aylanib doimiy harakatda
bo‘lib, umumiy pul aylanishini yuzaga keltiradi.
Iqtisodiy kategoriyaga amal qiluvchi har bir mamlakat rivojlanishining
asosiy vositalaridan biri pul bo‘lib, bozor iqtisodiga o‘tish va unda ish yuritishda 
uning o‘rni va ahamiyati yanada oshib boradi. Pul – “bozor tili” deb bejiz
aytilmagan. Har bir iqtisodiy axborot, tovarlar va xizmatlar bahosi, to‘lovlar, 
daromadu harajatlar, moliyaviy talablar va majburiyatlar, iqtisodiy aloqalar makro
va mikro darajada faqat pulda ifoda qilinadi. 
Bozor munosabatlariga o‘tish iqtisodiy kategori sifatida pulning, kreditning,
foiz, soliq va boshqa kategoriyalarning mohichti va ahamiyatiga boshqacha 
yondashish zarurligini taqozo etadi.





Yüklə 115,75 Kb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   7   8   9   10   11   12   13   14   15




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin