B.Ə. Bağırov Neft-qaz mədən geologiyası bakı-2010 Bağırov Bağır Əli oğlu, geologiya-mineralogiya elmləri doktoru, professor Bağır Əli oğlu Bağırov Neft-qaz mədən geologiyası bakı-2010

PARAMETRİK KRİTERİYALAR.
STYUDENT KRİTERİYASI. Bu amil iki seçmə çoxluğun orta qiymətlərin bu və ya digər çoxluğa mənsub olması hipotezini yoxlamağa imkan verir.

Styüdent paylanmasının böhran qiymətləri

k sərbəstlik dərəcələri sayı	=0.01 dəqiqlik səviyyəsi( ikitərəfli böhran sahəsi)
	0.10	0.05	0.02	0.01	0.002	0.001
	6.31	12.7	31.82	63.7	318.3	637.0
	2.92	4.30	6.97	9.92	22.33	31.6
	2.35	3.18	4.54	5.84	10.22	12.9
	2.13	2.78	3.75	4.60	7.17	8.61
	2.01	2.57	3.37	4.03	5.89	6.86
	1.94	2.45	3.14	3.71	5.21	5.96
	1.89	2.36	3.0	3.50	4.79	5.50
	1.86	2.31	2.90	3.36	4.50	5.04
	1.83	2.26	2.82	3.25	4.30	4.78
	1.81	2.23	2.76	3.17	4.14	4.59
	1.80	2.20	2.72	3.11	4.03	4.44
	1.78	2.18	2.68	3.05	3.93	4.32
	1.77	2.16	2.65	3.01	3.85	4.22
	1.76	2.14	2.62	2.98	3.79	4.14
	1.75	2.13	2.60	2.95	3.73	4.07
	1.75	2.12	2.58	2.92	3.69	4.01
	1.74	2.11	2.57	2.90	3.65	3.96
	1.73	2.10	2.55	2.88	3.61	3.92
	1.73	2.09	2.54	2.86	3.58	3.88
	1.73	2.09	2.53	2.85	3.55	3.85
	1.72	2.08	2.52	2.83	3.53	3.82
	1.72	2.07	2.51	2.82	3.51	3.79
	1.71	2.07	2.50	2.81	3.49	3.77
	1.71	2.06	2.49	2.80	3.47	3.74
	1.71	2.06	2.49	2.79	3.45	3.72
	1.71	2.06	2.48	2.78	3.44	3.71
	1.71	2.05	2.47	2.77	3.42	3.69
	1.70	2.05	2.46	2.76	3.40	3.66
	1.70	2.05	2.46	2.76	3.40	3.66
	1.70	2.04	2.46	2.75	3.39	3.65
………	….	…..	…..	…..	……	……
40.	1.68	2.02	2.42	2.70	3.31	3.55
60.	1.67	2.00	2.39	2.66	3.23	3.46
120.	1.66	1.98	2.36	2.62	3.17	3.37
	1.64	1.96	2.33	2.58	3.09	3.29
	0.05	0.025	0.01	0.005	0.001	0.0005
	 dəqiqlik səviyyəsi( birtərəfli böhran sahəsi)

Üsulun tətbiqi zamanı ilkin məlumatların normal paylanma qanununa tabe olması zəruri şərt kimi qəbul edilir. Styudent kriteriyasının təyini üçün aşağıdakı düsturdan istifadə edilir:

Burada n₁, n₂-seçimlərdə parametrlərin sayları; , seçimlərdə parametrlərin orta qiymətləridir.
Parametrlər arasında orta qiymətlərə görə oxşarlıq və ya müxtəlifliyi müəyyən etmək üçün xüsusi cədvəldən istifadə edilir. Bu cədvəldə t böhran qiymətləri gətirilmişdir. Əgər t_hes. > t_cəd. olsa, müqayisə olunan parametrlər arasında fərqlər kəskin və t_hes. ≤ t_cəd. olduqda isə həmin parametrlərin arasında statistik oxşarlıq mövcuddur və əslində onları eyni seçimə daxil etmək mümkündür.
FİŞER KRİTERİYASI. İki seçimlərdə parametrlərin müxtəliflik dərəcələrini (dispersiyalarını) müqayisə etmək üçün Fişer kriteriyasından istifadə edilir.

Burada S₁² və S₂² müvafiq olaraq seçimlərdə böyük və kiçik dispersiyaların qiymətləridir.
Hesablama nəticəsində əgər müəyyən olunarsa ki, F_hes > F_cəd. müqayisə olunan seçimlərdə parametrlər dispersiyaların qiymətlərinə görə kəskin fərqlənir, F_hes ≤ F_cəd. olduqda isə, əksinə, həmin parametrlər arasında oxşarlıq aşkar olunur (F_cəd. qiymətləri xüsusi cədvəldə verilir).
BARTLET KRITERIYASI. İkidən artıq eyniadlı seçimləri bir-biri ilə müqayisə etmək üçün Bartlet kriteriyasından istifadə edilir.

kəmiyyəti k-1 sərbəstlik dərəcəsində ² kimi paylanacaqdır.


yəni, s² kəmiyyəti yoxlanılan hipotezin doğruluğu fərziyyəsində hesablanmış dispersiyanın ümumiləşdirilmiş qiyməti kimi özünü göstərir.
Beləliklə, əgər hesablanmış V qiyməti q əhəmiyyətlik və k-1 sərbəstlik dərəcəsinə uyğun olan Pirson kriteriyasının x_q², k-1 böhran qiymətindən az olarsa (V < x_q², k-1), onda H_o hipotezi qəbul edilir. Alınan nəticənin geoloji interpretasiyası o deməkdir ki, müqayisə olunan bütün seçimlər arasında fərqlər çox cuzidir və deməli onlara bir obyekt kimi baxılmasının kifayət qədər əsası vardır. Əksinə olduqda isə H₀ hipotezi qəbul edilmir: əgər V > x_q² , k-1, onda H₁ alternativi qəbul edilir. Belə olduqda isə baxılan seçimlər arasında kəskin fərqlər mövcuddur və bu səbəbdən də onlar ayrılıqda tədqiq olunmalıdır.
² paylanmanın böhran qiymətləri

k sərbəstlik dərəcələri sayı	 dəqiqliyin səviyyəsi
	0.01	0.025	0.05	0.95	0.975	0.99
	6.6	5.0	3.8	0.0039	0.00098	0.00016
	9.2	7.4	6.0	0.103	0.051	0.020
	11.3	9.4	7.8	0.352	0.216	0.115
	13.3	11.1	9.5	0.715	0.484	0.297
	15.1	12.8	11.1	1.15	0.831	0.554
	16.8	14.4	12.6	1.64	1.24	0.872
	18.5	16.0	14.1	2.17	1.69	1.24
	20.1	17.5	15.5	2.73	2.18	1.65
	21.7	19.0	16.9	3.33	2.70	2.09
	23.2	20.5	18.3	3.94	3.25	2.56
	24.7	21.9	19.7	4.57	3.82	3.05
	26.2	23.3	21.0	5.23	4.40	3.57
	27.7	24.7	22.4	5.89	5.01	4.11
	29.1	26.1	23.7	6.57	5.63	4.66
	30.6	27.5	25.0	7.26	6.26	5.23
	32.0	28.8	26.3	7.96	6.91	5.81
	33.4	30.2	27.6	8.67	7.56	6.41
	34.8	31.5	28.9	9.39	8.23	7.01
	36.2	32.9	30.1	10.1	8.91	7.63
	37.6	34.2	31.4	10.9	9.59	8.26
	38.9	35.5	32.7	11.6	10.3	8.90
	40.3	36.8	33.9	12.3	11.0	9.54
	41.6	38.1	35.2	13.1	11.7	10.2
	43.0	39.4	36.4	13.8	12.4	10.9
	44.3	40.6	37.7	14.6	13.1	11.5
	45.6	41.9	38.9	15.4	13.8	12.2
	47.0	43.2	40.1	16.2	14.6	12.9
	48.3	44.5	41.3	16.9	15.3	13.6
	49.6	45.7	42.6	17.7	16.0	14.0
	50.9	47.0	43.8	18.5	16.8	15.0

Mәlum olduğu kimi, yuxarıda göstərilən və hesablanan Fişer, Styudent və Bartlet kriteriyaları parametrik kriteriyalardır. Onların tətbiqi isə lay parametrlərinin paylanması normal qanuna tabe olduqda düzgün nəticələr verir.