Bilal Həsənli Nazilə Abdullazadə
Yüklə 2,8 Kb. Pdf görüntüsü
|
|
289 Dil, nitq və söz haqqında müdrik fikirlər 1 Bəndələrinə dе: «Dаnışdıqlаrı zаmаn gözəl sözlər söyləsinlər. Şеytаn оnlаrın аrаsınа fitnə-fəsаd sаlа bilər». Qurani-Kərim, əl-İsra surəsi, аyə 53. Başının salamat olmasını istəyən gərək dilini qorusun. Məhəmməd Peyğəmbər. İnsan öz dilinin altında gizlənmişdir. Hz. Əli Dil insanı dəyərləndirmək üçün vasitədir. Hz. Əli Söz gözəl olursa-olsun nə qədər, Pis əda o sözü tamam məhv edər. Nizami Dilin bəlasıdır uzunçu olmaq Ariflər işidir sükuta dalmaq. Nizami Gərək söz meydanı gen olsun, müdam, Atını dördnala səyirtsin ilham. Nizami Nitqi çox bəzəsən, məqsəddən uzaq düşərsən. Mövlana Hər bir xalqın milliliyini, mənəvi dəyərlərini yaşadan, inkişaf etdirən onun dilidir. Heydər Əliyev Hər bir xalq öz dili ilə yaranır. Ancaq xalqın dilini yaşatmaq, inkişaf etdirmək və dünya mədəniyyəti səviyyəsinə qaldırmaq xalqın qabaqcıl adamlarının, elm, bilik xadimlərinin fəaliyyəti nəticəsində mümkün olur. Heydər Əliyev 1 Bölmədə “Aforizmlər: seçilmişlərdən seçilmişlər.” (Prof. Dr. Səlahəddin Xəlilovun təqdimatında, Bakı: Çaşıoğlu, 2012.) kitabındakı müdrik sözlərdən də istifadə olunmuşdur. 290 Öz ana dilini bilməyənlər şikəst adamlardır! Heydər Əliyev Danış ki, səni görüm. Sokrat Birinə elə bir söz söylə ki,ya yaşat, ya da öldür; amma əsla yaralı buraxma. Şəms Təbrizi İnsanlar danışmağı öyrənirlər, halbuki əsas elm nə vaxt və necə susmaq elmidir. L.N.Tolstoy Poeziya qafiyəyə, ahəngə, ritmə salınmış sözlərdən daha çox, sözlərlə ifadə olunmuş ritm və ya ahəngdir. Hətta belə demək mümkündürsə, sözlərlə çəkilmiş tablo və ya sözlərlə ritmlənmiş musiqidir. Əbu Turxan Dil xalqın ruhunun təzahürüdür; dil onun ruhu, ruh isə onun dilidir. Humboldt Yaxşı danışmağı yaxşı yazan müəllifləri oxumaqla öyrənmək olar. Volter Bütün böyük sənətkarlar əslində həmişə eyni sualları qoyurlar; lakin hərə öz dövrünün dilində. Əbu Turxan İnsan dünyası üç təməl üzərində qərar tutur: söz, zəka və əməl. Əbu Turxan Dil mədəniyyətlə birgə boy atır. А.N.Tolstoy Bir millətin lisanı mövcudiyyətinin ən parlaq bürhanıdır. Cavid Yаlnız sözdə dеyil, həm də işdə hikmət sаhibi оl! Nəsirəddin Tusi Аbi-həyаt kimi sözüm həyаt vеrər insаnlаrа, Аrif оlаn fеyz аpаrаr, nаdаn isə dоdаq büzər. Məsləksizə hikmət dərsi, nаdаnlаrа öyüd nеylər, Ulаğın dа qаbаğınа Gövhər töksən, mаt-mаt süzər. Nəsimi 291 Kim özgə dili ilə tanış deyilsə, öz dili haqqında da heç nə bilmir. Höte Nəqli cümlə yer hadisələrini, əqli cümlə göy hadisələrini ifadə edir. Əbu Turxan Şifahi nitq dönməzdir, – bu onun qismətidir. Rolan Bart Dil o zaman inkişaf edir ki, çağdaş düşüncə mövcud dil qəlibinə sığmır. Dil fikri o zaman daha yaxşı ifadə edə bilir ki, onu öz ahənginə uyğunlaşdıra bilir. Əbu Turxan Dil nə qədər böyük meydan aça bilsə, fikir də özünü o qədər azad hiss edər. Əbu Turxan Sözlər yarpaqlara bənzəyir; çoxlu yarpağı olan ağac az bəhrə verir. Aleksandr Pop Sözün formasına aludə olanda məna kölgədə qalır. Əbu Turxan Sözün şeriyyəti fikrin şeriyyətinə xidmət etməlidir. Əbu Turxan Gözəl ifadələr gözəl fikri bəzəyir və qoruyub saxlayır. Hüqo Fikrin aydınlığı ilə ifadənin aydınlığı adətən bir yerdə olur. T.Makoley Deyilişin bənzərliyi fikrin də bənzərliyinə dəlalət etmir. Əbu Turxan Sözlərdə ehtiyatlı olmaq bəlağətli nitqdən daha üstündür. F.Bekon Dolaşıq danışmağı hamı, aydın danışmağı isə çox az adam bacarır. Qaliley Gözəl sözlərin arxasında çox çirkin əməllər, əzəmətli görkəmin arxasında miskin bir qəlb gizlənə bilər. Ezop 292 Ən gözəl fikir də pis ifadə edildikdə qiymətini itirir. Volter Gözəl danışan natiqin çox danışdığı hiss olunmur. J.Renar Natiqliyin əsas şərti nitqi vaxtında və nida ilə bitirməkdir. Əbu Turxan Təzə bir söz demək artıq deyilmiş sözləri bir-biri ilə uzlaşdırmaqdan daha asandır. Vovenarq Dil təfəkkürün qəlibidir. Əbu Turxan Dilin imkanları məhdud olanda təfəkkürə də çəpər çəkir. Əbu Turxan Dil də torpaq kimidir;münbit olmasa, fikir cücərməz. Əbu Turxan Sözlər fikirlərimizin qiyafətləridir. El hikməti Müxtəlif dilləri ortaq məxrəcə gətirən məntiqdir.Böyük fəlsəfələr ancaq böyük dillərin çanağında yoğrulub yapıla bilər. Əbu Turxan Ən mahir müəllif də yetkin olmayan bir dildə yetkin əsər yaza bilməz. Əbu Turxan Yaxşı yorumçu bəzən müəllifin demək istədiklərindən daha dərin mənalar üzə çıxara bilir. Əbu Turxan Hər kəs yalnız başa düşdüyünü eşidir. Plavt Dediklərin ancaq qarşıdakının anlaya bildiyi qədərdir. Mövlana Başqalarının sözlərini təkrar etmək hələ onların mənasını bilmək deyil. Mövlana 293 Pozğun qulaqla eşidiləndə ən gözəl sözlər də masqara ilə qarşılanır. Höte Kar könlündəkini anlayar. Atalar sözü Sözü kütlənin səviyyəsinə endirənlər daha tez populyarlaşırlar. Əbu Turxan Dahi insanların dili təbiətin özünün dili qədər sadədir. Vovenarq Tək özün danışsan həmişə haqlı olacaqsan. Balzak Elə danış ki, başa düşməyə bilməsinlər. Kvintilian Bəzən sükut – güclü haraydan daha təsirlidir. Siseron Çox danışana ancaq lal həsəd aparır. Cübran Başqasını anlamaq istəyirsənsə, onun nə dediyini yox, nə demədiyini eşit. Cübran Ağıllı danışmaq çətindir, ağılla susmaq isə ondan da çətindir. Kristian Bouvi Ucadan danışmaq lazımdır ki, səni eşitsinlər, astadan danışmaq lazımdır ki, sənə qulaq assınlar. Pol Klodel Az bilib çox danışan bədxərclik edən yoxsula oxşayır. Napoleon Yerində danışmaq və yerində susmaq böyük qabiliyyət tələb edir. Sokrat Deməyə sözü olmayan hamıdan çox danışar. L.N.Tolstoy 294 Heç vaxt demə ki, bilirsən,amma nə danışdığını həmişə bil. Klavdiy Heç vaxt fikirləşmədən danışma. Protaqor Fani sözlərlə əbədi şeyləri ifadə et! Lukretsi Dil oddan da pis yandırır. Kont Hikmətin kökü qəlbdə, meyvəsi dildədir. Ptolemey Ən gözəl nitq ən qısa nitqdir. Əbu Turxan Susmaq dözülməsi çox ağır olan bir cavabdır. Çesterton Ləyaqətli adamla danışmamaq adamı, ləyaqətsiz adamla danışmaq isə sözləri itirməkdir. Konfutsi Yersiz danışmaq axmaqlıq olduğu kimi, yeri gələndə danışmamaq da axmaqlıqdır. Sədi Şirazi Düşünmədən danışanın cəzası sonradan düşünməyə məhkum olmaqdır. Əbdülhaq Şinasi Hisar İdrak edə bilən üçün bu yerlərin-göylərin hamısı sözdür. Mövlana Ağıl əmr edəni dil bəyan edər. Xaqani Ürək hislərlə dolu olanda söhbət də maraqlı olur. Vovenarq Söz gücsüz olduğu yerdə musiqi başlayır. Vaqner 295 Az danış, düz danış. Atalar sözü Söz vaxtına çəkər. Atalar sözü Söz danışıqdan keçər. Atalar sözü Söz vermək asandır, yerinə yetirmək çətin. Atalar sözü Dünyada ən acı və ən şirin şey dildir. Atalar sözü İnsan başqaları ilə az, özü ilə çox danışmalıdır. Danimarka atalar sözü Söz götürənin, yer oturanındır. Atalar sözü Məftun olanların ürəyini şirin dillə əsir etmək olar. Q.Təbrizi Nitqin gücü az sözlə çox şey demək bacarığındadır. Plutarx Fəsadlı dillərdən gələn bəlalar, Nizə zərbəsindən amansız olar. Ə.Nəvai Dilin bəlasıdır uzunçu olmaq, Ariflər işidir sükuta dalmaq Nizami Cəbhədə qılınca, məclisdə gözəl nitqə malik olanlar qəhrəmandır. M.S.Ordubadi Açılmamış dəfinədir hər bir canın xəzinəsi, İnci saçan dilindədir hər insanın xəzinəsi. M.Füzuli Bəzən dil sıyrılmış qılınca bənzər, Sərvaxt ol, başını bədəndən üzər Ə.Xaqani. 296 Dil gülünc etməsin deyə insanı, İnsan ağzı olmuş dilin zindanı. Ə.Xaqani Nitq ilə sövtəm, əzəldən ta əbəd həm güvvətəm. Nəsimi Dəmi-İsa kimi nitqin dirildir cansız əşyanı. Nəsimi Kəmalı, nitqi, ləfzi xoş, üzü xəndan, Qiyami-qaməti sərvi-rəvan ölmək nə müşküldür. Vidadi Danışanda ölülər cana gəlir nitqindən, Sənin hər bir sözünə çeşmeyi-heyvan dedilər. Yüklə 2,8 Kb. Dostları ilə paylaş:
|