Bilal Həsənli Nazilə Abdullazadə

İfadəli oxu şagirdin estetik hislərini zənginləşdirməklə,
yanaşı, sənətkarın hiss və düşüncələrini, məramını başa düş-
məyi, yaradıcı əməyin məhsulu olan bədii mətnə dəyər verməyi, 
oradakı gözəlliyi görməyi, qiymətləndirməyi öyrədir. 
Məlumdur ki, bədii ədəbiyyat məktəblilərin estetik tərbiyəsinin 
mühüm vasitəsidir. Təlim prosesində bədii əsərin ideya-məzmunu, 
sənətkarlıq xüsusiyyətləri barədə ilkin təsəvvür oxu - səslənən söz 
vasitəsilə yaradılır. Bu baxımdan əsərin təhlilindən sonra aparılan 
ifadəli oxu şagirdlərin mənəvi-estetik inkişafının mühüm amili kimi 
çıxış edir.
İfadəli oxu, obrazlı söz şagirdlərin estetik zövqünü, bədii 
duyumunu inkişaf etdirir. Ədəbiyyat dərslərində səslənən obrazlı-
emosional söz vasitəsilə fərdin fəallığına zəmin yaradan estetik 
tələbatlar, hislər formalaşır. Mexaniki, kortəbii əzbərləmə əvəzinə, 
estetik qavramanın fəallaşdırılması vasitəsilə məktəblilərin bədii 
inkişafının əsas şərti olan əsərin yaradıcı şəkildə mənimsənilməsi, 
onun dil, üslub, kompozisiya xüsusiyyətlərinin dərindən öyrənil-
məsi təmin edilir.
Müəllimin təlim prosesində ifadəli oxuya lazımınca diqqət 
yetirməməsi isə şagirdlərin emosional, estetik inkişafında ciddi 
çatışmazlıqlara gətirib çıxarır. “Təbii ki, bədii məzmun bədiiliyi 
təmin edən elementlərin təhlili ilə açılmalıdır. Bu halda əsərin bədii 
keyfiyyəti, estetik məziyyəti aşkar olur, bu halda əsər oxucu-mək-
təblinin yalnız yaddaşına yox, həm də duyğularına hopur; duyu-
laraq, yaşana-yaşana dərk olunan əsər ya gec unudulur, ya da heç 
unudulmur. Bu da məlum məsələdir ki, bədii detalların şərhi mək-
təbliyə bədii zövq aşılayır, onda yüksək estetik səviyyə hazırlayır.”
1
Əsərdə təsvir olunan təsirli səhnələr, hadisələr, obrazlar ifadəli 
oxu zamanı oxucunun şüurunda dərin iz buraxır, unudulmaz 
təəssürat yaradır. H.Arifin “Təbiət düşünür” şeirini səssiz, “ürə-
yində” oxuyan şagird təsvir olunan əsrarəngiz təbiət mənzərəsini 
ifadəli oxu zamanı olduğu kimi göz önündə canlandıra bilməz: 
1
Hacıyev T.Yazıçı dili və ideya-bədii təhlil.Bakı: Maarif, 1979, s.3. (130)

---

34 
Gəl çıxaq seyrinə uca dağların, 
Çəmən olan yerdə xalça nə lazım? 
Gözündən su içək buz bulaqların. 
Lilpar olan yerdə dolça nə lazım? 
Nə qaval götürək, nə tar, nə kaman, 
Orda nəğmə də var, nəğməkar da var, 
Yarıb buludları dinəndə qartal 
O səsə bərabər bir səs harda var?! 
Lakin estetik hislər yalnız həyatdakı, bədii əsərdəki gözəlliyin 
qavranılması ilə yaranmır. Bədii ədəbiyyat təkcə həyatdakı gözəlliyi 
deyil, həyatı bütün rəngləri, çalarları, xeyiri, şəri ilə təsvir edir. 
Sənətkar bədii əsərdə həyatdakı eybəcərlikdən, mənfi tiplərdən də 
söz açır. Bu zaman o, eybəcərliklə mübarizədə gözəlliyi, öz estetik 
idealını təsdiqləyir. C.Məmmədquluzadə, M.Ə.Sabir həyatın 
dibində yaşayan insanların faciələrini əks etdirməklə, bu faciələrin 
baiskarlarının – Xudayar bəyin, Şeyx Nəsrullahın, fəhləni insan 
saymayan zavod, mədən sahibinin, əkinçini dilənçi kökünə salan 
mülkədarın iç üzünü göstərib həyatın sərt, acı həqiqətlərini 
aşkarlamaqla əslində öz estetik ideallarından, həyatda gözəlliyin 
qələbəsinin zəruriliyindən söz açmışlar.