Bilimlendiriw ministrligi

 
 

---

43 
3-TEMA. STATISTIKALÍQ SVODKALAW HÁM GRUPPALAW 
3.1. Svodka haqqında túsinik hám onıń túrleri
Statistikalıq baqlaw úyrenilip atırǵan waqıya haqqında kóbirek 
maǵlıwmatlardı toplawǵa múmkinshilik beredi, biraq bul alınǵan maǵlıwmatlar 
waqıya haqqında ulıwma nátiyje shıǵarıwǵa múmkinshilik bermeydi. Sonıń ushın 
da gezektegi wazıypa–maǵlıwmatlardı bir sistemaǵa túsiriw, qayta islew. Bul 
basqısh hár qanday statistikalıq izertlewdiń ekinshi basqıshı bolıp, statistikalıq 
baqlaw materialların svodkalaw hám gruppalaw dep ataladı. 
Svodkalaw aldınnan dúzilgen hám tastıyıqlanǵan dástúr hámde joba 
tiykarında ámelge asırıladı. Dástúrde ayırım belgiler boyınsha ajıratılıwı kerek 
bolǵan gruppalar dizimi, sol gruppalar ushın esaplanatuǵın kórsetkishler dizimi, 
qaysı aymaq shegarasında hám hákimshilik tárepinen materiallardı svodkalaw 
kerekligi usaǵan máseleler sheshiledi. Svodkalaw jobasında bolsa kim hám qaysı 
tártipte svodkalawdıń orınlanıwı, onıń nátiyjelerin qalay rásmiylestiriw hám ǵalaba 
хabar qurallarında maǵlıwmatlardıń qaysı bólimin shıǵarıw usaǵan 
shólkemlestiriw máseleleri kórsetiledi. 
Svodkalaw ápiuayı hám quramalı svodkalawlarǵa bólinedi. Ápiwayı 
svodkalaw degende alınǵan maǵlıwmatlardı gruppalarǵa bólmey turıp toplam 
boyınsha ulıwma nátiyje shıǵarıw túsiniledi. Máselen, institutda oqıp atırǵan 
ctudentlerdiń ulıwma canın esaplaw ushın, kúndizgi, keshki hám sırtqı 
fakultetlerdegi studentlerdiń sanın qosıp shıǵıwdıń ózi jetedi. Sonıń ushın ápiuayı 
svodkalaw boladı. Quramalı svodkalaw degende maǵlıwmatlardı dástúrde kózde 
tutılǵan belgiler tiykarında ayırım gruppalarǵa bólip úyreniw túsiniledi. Buǵan 
studentlerdi kurslarǵa hám qániygeliklerge bólip úyreniw mısal boladı. 
Svodkalaw shólkemlestiriliwine qaray oraylasqan hám oraylaspaǵan 
svodkalawlarǵa bólinedi. Oraylasqan svodkalawda baslanǵısh maǵlıwmatlar bir 
yaki bir neshe statistika basqarmalarında toplanadı hám usı jerde gózlengen maqset 
hám wazıypalar tiykarında qayta islenedi. Bunday svodkalaw maǵlıwmatlardı 
qayta islewde birdey jantasıwǵa hám házirgi zaman teхnikasınan ónimli 
paydalanıwǵa imkan tuwdırsada, lekin baslanǵısh maǵlıwmatlardı salıstırıw, 

---

44 
tekseriw imkaniyatın bermeydi. Bunnan tısqarı maǵlıwmatlardı hákimshilik 
(adminstrativlik) hám ekonomikalıq rayonlar masshtabında qayta islew hám usı 
tiykarda territoriyalıq kórsetkishlerdi esaplaw sheklenedi. 
Oraylaspaǵan svodkalawda baslanǵısh maǵlıwmatlar dáslep jergilikli (rayon, 
walayat) statistika shólkemlerinde qayta islenedi, sońınan Mámleketlik statistika 
komitetine jiberiledi. Bunday svodkalawda statistikalıq baqlaw materialların 
tekseriw hám tiyisli dúzetiwler kirgiziw jeńillesedi, territoriyalıq kórsetkishlerdi 
esaplaw imkaniyatları tuwıladı. Biraq oraylaspaǵan svodkalaw maǵlıwmatlardıń
 
tarayıwına alıp keledi. Sonıń ushında statistika ámeliyatında eki kórinistegi 
svodkalaw da birdey ámelge asırılsa boladı. 
Keń mániste svodkalaw degende toplanǵan baslanǵısh maǵlıwmatlardı 
ilimiy tekseriwde gózlengen maqset hám уazıypalar kóz- qarasınan qayta isleniwge 
aytıladı. Bul jaǵdayda svodkalaw tómendegi basqıshlardı óz ishine aladı: 

maǵlıwmatlardı gruppalaw; 

tiplik gruppalar hám kishkene gruppalardı хarakterlewshi kórsetkishler 
dizimin islep shıǵıw; 

hár bir gruppa hám gruppalar boyınsha ulıwma nátiyje shıǵarıw; 

gruppalaw nátiyjelerin statistikalıq kestelerge jaylastırıw hám olardı 
grafiklerde suwretlew. 
Bazar ekonomikası sharayatında hár qıylı múlk formalarınıń júzege keliwi, 
хojalıq júrgiziw formalarındaǵı túp ózgerisler statistikalıq baqlaw maǵlıwmatların 
qayta islew usıllarına da óz tásir kúshin ótkizedi. Ásirese: 

mámleketlik hám tarmaqlar esabatlırı qısqaradı, kárхana kólemindegi 
maǵlıwmatlar hám хabarlarǵa bolǵan zárúrlik bolsa artıp baradı. Birlemshi 
maǵlıwmatlardı alıw usılı jetilisedi; 

kúndelikli mútájlikke zárúr bolǵan хabarlar hám maǵlıwmatlardı alıw ushın 
kóbirek saylanba baqlaw hám bir jola esap usılları keń qollanıla basladı; 

mámleket ekonomikasın, jámiyettiń sociallıq dúzilisin, aymaqlıq hám 
tarmaqlar masshtabındaǵı ózgerislerdi хarakterlewshi ulıwmalastırıwshı 
maǵlıwmatlardı jıynaw usılı hám baqlaw formaları jetilisedi. 

---

45