Bilimlendiriw ministrligi

8.2. Saylanba toplamnıń reprezentativligi hám onı támiynlew usılları
Saylanba baqlaw maǵlıwmatları menen bas toplamdı sıpatlaw olardıń 
ulıwmalastırıwshı kórsetkishleri arqalı ámelge asırıladı (8.1-keste). Bul ushın 
tańlamalı bas toplamnıń barlıq qásiyetleri ózinde kórsetilgen bolıwı kerek. Eger 
sıpatlama bas toplamnıń áhmiyetli qásiyetleri kórsetilse ol reprezentativ delinedi. 

---

125 
Saylanba qanshama reprezentativ bolıwına qaramastan, bas hám saylanba 
kórsetkishler ortasında hámme waqıt parıq (ózgeris)lar boladı. Sebebi bas 
toplamda saylanbaǵa kirgizilmegen basqa birliklerde boladı. Áne sol saylanbaǵa 
kirgizilmegen birlikler nátiyjesinde júzege keletuǵın bas hám saylanba 
kórsetkishler ortasındaǵı parqlar saylanbanıń reprezentativlik qáteleri dep ataladı. 
8.1-keste 
Bas hám saylanba toplamlardı sıpatlawshı kórsetkishler
Kórsetkishler
Belgileniwi
Bas toplam 
Saylanba toplam 
Birlikler sanı
 
N 
n 
Bir belgige iye bolǵan birlikler sanı
 
M 
m 
Belgige iye bolǵan birlikler salmaǵı
 
𝑝 =
𝑀
𝑁
𝜔 =
𝑚
𝑛
Belgige iye bolmaǵan birlikler salmaǵı
q=p-1 
1-ω 
Belginiń ortasha muǵdarı
 
𝑥̅
𝑥̃
Belginiń disperciyası
 
𝜎
2
𝜎̃
2
Salmaq disperciyası
 
pq 
ω(1-ω) 
Saylanba qátesiniń muǵdarı hám onı anıqlaw usılları saylawdıń túri hám 
ótkeriw sхemalarına baylanıslı. Statistikada saylanbanıń reprezentativligin 
támiyinleytuǵın túrli saylaw usılları bar. Onda bólek hám gruppalap saylawǵa 
bólinedi. Bólek tańlawda birlikler bas toplamnan bólek boladı. Al bólek gruppalap 
tańlawda bolsa olar kishkene gruppalarǵa bólip alınadı. Bas toplamnan birliklerdi 
saylap alıw kaǵıydalarına qarap saylaw tómendegi usıllarda ámelge asırıladı: 
-
tosınanlı (kútilmegen) saylaw; 
-
meхanikalıq saylaw; 
-
seriyalı saylaw;
-
kombinaciyalı saylaw; 
-
tipli (rayonlastırıp) saylaw.