ƏDƏBİYYAT
1. Xəlilov Q. B. Heyvan biokimyasının əsasları. Bakı. 1987.
Maarif.
2. Həsənov Ə. C., Rzayev N. A., İslamzadə F. Q., Əfəndiyev A. M.
Bioloji kimya. Bakı 1989.
3. Кольман Я., Рем К. Г. Наглядное биохимия –Москва. Мир,
2000.
4. Северин Е. С., Алейникова Т. Л., Осипов Е. В. Биохимия. -
Москва. Медицина. 2003.
5. Ковалевский Н. И. Биологическая химия. Москва. Академия
2008.
6. Yusifov N. M., Daşdəmirov K. Ş. Biokimyadan xülasə. – Gəncə.
Araz, 2010.
Biokimyadan mühazirələr.
MƏRUZƏÇİ: prof. Yusifov Nazim Məhəmməd oğlu
MÖVZU 3. LİPİDLƏR, TƏSNİFATI. NEYTRAL YAĞLAR. MÜRƏKKƏB
LİPİDLƏR, TƏRKİBİ, YAYILMASI, BİOLOJİ ROLU
P L A N
1. Lipidlər, təsnifatı, biokimyəvi xüsusiyyətləri
downloaded from KitabYurdu.org
19
2. Neytral yağlar, tərkibi, bioloji rolu
3. Sabunlaşma və yod ədədi, mahiyyəti
4. Mumlar, sterinlər, tərkibi, bioloji rolu
5. Fosfolipidlər (xolinfosfatidlər, kolaminfosfatidlər, serinfosfatidlər, inozitfos-
fatidlər, asetalfosfatidlər, sfinqofosfatidlər), tərkibi, bioloji rolu
6. Qlikolipidlər və qanqliozidlər, tərkibi və bioloji rolu
1. Lipidlər, təsnifatı, biokimyəvi xüsusiyyətləri: Lipidlər-ali yağ
turşularının, spirtlərin, aldehidlərin təbii üzvi törəmələridir. Lipidlərə yağlar və
yağabənzər maddələr aiddir. Lipidlər energetik maddələrdir. Onlar insan və
heyvanlarda ehtiyat qida maddəsi kimi toplanır. Bitkilərdə ən çox pambıqda,
soyada, günəbaxanda, xaşxaşda və s.-də olur. İnsan və heyvanda yağlar xüsusi yağ
hüceyrələrində, dərialtı qatda, daxili üzvlərin pərdəsində və s.-də toplanır. Onlar
oksidləşdikdə karbohidrat və zülallardan iki dəfə çox enerji verir. Ancaq hüceyrə
protoplazma-sının tərkibində olan (protoplazmatik yağlar) yağların miqdarı sabit
qalır, hətta aclıq və piylənmə hallarında da heç bir dəyişirikliyə uğramır. Lipidlər
suda həll olmurlar, əsasən zülal və karbohidratlarla birlikdə biokimyəvi
komplekslər şəklində hüceyrə membranının quru maddənin 60 %-ə qədərini təşkil
edirlər. Lipidlərin kompleks birləşmələri orqanizmin böyüməsi, əzələ və sinir
fəaliyyəti həmçinin laktasiya üçün mühüm rol oynayır. Lipidlər suda həll olmayan
( A, D, E və K) vitaminləri həll edərək onları orqanizm tərəfindən mənimsənilə
downloaded from KitabYurdu.org
20
bilən şəkilə salaraq, vitaminlərin orqanizmin müxtəlif toxumalarına keçirilməsini
təmin edir. Lipidlər mexaniki funksya da yerinə yetirir. Yağlar istiliyi pis
keçirdiyindən orqanizmi soyuqdan qoruyur, həmçinin elastiklik xassəsi xarici
zərbəni azaldır. Lipidlər iki qrupa: sadə və mürəkkəb lipidlərə bölünür. Sadə
lipidlərə neytral yağlar, mumlar və steridlər aiddir. Lipidlərin hidrofob xassələri-
tərkibində olan yağ turşularının, spirtlərin, aldehidlərin miqdarından və
quruluşundan asılıdır.
Cədvəl 4.
Təbii lipidlərin hidrofob komponentləri
Karbon
atomları-
nın sayı
Adı
Formulu
Doymuş normal yağ turşuları
4
Butan turşusu (yağ turşusu)
CH
3
(CH
2
)
2
COOH
6
Heksan turşusu (kapron turşusu)
CH
3
(CH
2
)
4
COOH
8
Oktan turşusu (kaprin turşusu)
CH
3
(CH
2
)
6
COOH
10
Dekan turşusu (kapril turşusu)
CH
3
(CH
2
)
8
COOH
12
Dodekan turşusu (laurin turşusu)
CH
3
(CH
2
)
10
COOH
14
Tetradekan turşusu (miristin turşusu)
CH
3
(CH
2
)
12
COOH
16
Heksadekan turşusu (palmitin turşusu)
CH
3
(CH
2
)
14
COOH
18
Oktadekan turşusu (stearin turşusu)
CH
3
(CH
2
)
16
COOH
20
Eykozan turşusu (araxın turşusu)
CH
3
(CH
2
)
18
COOH
22
Dokozan turşusu (bekon turşusu)
CH
3
(CH
2
)
20
COOH
24
Tetrakozan turşusu (liqnoserin turşusu)
CH
3
(CH
2
)
22
COOH
26
Heksakozan turşusu
CH
3
(CH
2
)
24
COOH
28
Oktakozan turşusu
CH
3
(CH
2
)
26
COOH
30
Triakontan turşusu (melisin turşusu)
CH
3
(CH
2
)
28
COOH
Doymamış yağ turşuları
4
2-buten turşusu (karton turşusu)
CH
3
─CH═CH─COOH
16
9-Heksadekan turşusu (palmiton-olein
turşusu)
CH
3
─(CH
2
)
5
─CH═CH─
─(CH
2
)
7
─COOH
18
9-Oktadekan turşusu (olein turşusu)
C
17
H
33
COOH
22
13-Dokozan turşusu (eruk turşusu)
C
21
H
41
COOH
24
15-Tetrakozan turşusu (nervon turşusu)
C
23
H
45
COOH
18
6,9-Oktadekadien turşusu (linol turşusu)
C
17
H
31
COOH
20
8,11-Eykozadien turşusu
C
19
H
33
COOH
18
6,9,12-Oktadekatrien (lionolein turşusu)
C
17
H
29
COOH
18
9,12,15-Oktadekatrien turşusu (linolein
turşusu)
C
17
H
29
COOH
downloaded from KitabYurdu.org
21
20
5,8,11,14 Eykozatetraen turşusu (jaraxi-
don)
C
19
H
29
COOH
18
6,9.12,15 Oktatetraen turşusu (rasinal
turşusu)
C
17
H
27
COOH
20
8,11,14,17 Eykozatetraen turşusu
(araxidon turşusu)
C
19
H
29
COOH
22
4,7,10,13,16,19 Dokozahek-saen turşusu C
21
H
31
COOH
Doymuş ali spirtlər
10
Dekanol-1
C
10
H
21
OH
12
Dodekanol-1 (laurin spirti)
C
12
H
25
OH
14
Tetradekanol-1 (miristin spirti)
C
14
H
27
OH
16
Heksadekanol-1 (setil spirti)
C
16
H
33
OH
18
Oktadekanol-1 (stearin spirti)
C
18
H
37
OH
20
Eykozanol-1
C
20
H
41
OH
26
Heksakozanol-1
C
26
H
33
OH
30
Triakontanol-1
C
30
H
61
OH
Doymamış ali spirtlər
14
Sis-9-Tetrasen 1-ol (miristil-olein spirti)
C
14
H
27
OH
16
Sis-9-Heksasen 1-ol (palmi-tilolein
spirti)
C
46
H
31
OH
18
Sis-9-Oktadesen 1-ol (olein spirti)
C
18
H
35
OH
22
Sis-13-Dokozen 1-ol (eruk spirti)
C
22
H
43
OH
24
Sis-15-Tetrakozen 1-ol (nervon spirti)
C
24
H
47
OH
10
Dekanol (kapril aldehidi)
C
10
H
20
O
12
Dodekanol (laurin aldehidi)
C
12
H
24
O
14
Tetradekanol (meristil aldehidi)
C
14
H
28
O
16
Heksadekanol (palmitil aldehidi)
C
16
H
32
O
18
Oktadekanol (stearin aldehidi)
C
18
H
36
O
20
Eykozonal (Araxin aldehidi)
C
20
H
40
O
22
Dokozonal (Begen aldehidi)
C
22
H
44
O
Doymamış ali yağ aldehidlər
14
Sis-9-Tetradesen 1-al (miris-tilolein
aldehidi)
C
14
H
27
O
16
Sis-9-Heksadesen 1-al (pal-mitilolein
aldehidi)
C
16
H
31
O
18
Sis-9-Oktadesen 1-al (olein aldehidi)
C
18
H
35
O
22
Sis-13-Dokozen 1-al (Eruk aldehidi)
C
22
H
43
O
24
Sis-15-Tetrakozan 1-al (Navon aldehidi) C
24
H
47
O
Dostları ilə paylaş: |