167
5. Ковалевский Н. И. Биологическая химия. Москва. Академия
2008.
6. Yusifov N. M., Daşdəmirov K. Ş. Biokimyadan xülasə. – Gəncə.
Araz, 2010.
Biokimyadan mühazirələr.
MƏRUZƏÇİ: prof. Yusifov Nazim Məhəmməd oğlu
MÖVZU 14. MİNERAL MADDƏLƏR MÜBADİLƏSİ. SUYUN VƏ DUZUN
MÜBADİLƏSİ. MAKRO VƏ MİKROELEMENTLƏR
P L A N
1. Mineral maddələr mübadiləsi haqqında
ümumi məlumat
2. Suyun mübadiləsi və orqanizmdə rolu
3. Duzların mübadiləsi və bioloji rolu. Makroelementlər
4. Mikroelementlər mübadiləsi
və bioloji rolu
downloaded from KitabYurdu.org
168
1. Mineral maddələr mübadiləsi haqqında ümumi məlumat: İnsan və heyvanların
bədənində mineral maddələrdən su və duzlar olur. Bunlar da molekul və ionlar
şəklində, həm də başqa maddələrlə (zülallar, karbohidratlat, turşular və s.)
birləşmiş halda təsadüf edilir.
Duzlara molekul halında əsas sümük toxumasında
və qismən hüceyrələrin
tərkibində rast gəlinir. Onlar birləşmiş halda, yaxud
ionlar şəklində hüceyrə və
toxumaların əmələ gəlməsində və s. (molekulların formalaşmasında da ) iştirak
edirlər.
Su toxumalarda zülallarla, lipidlərlə, karbohidratlarla birləşmiş haldadır. Bu
da onlardakı funksional qruplarla (karboksil, hidroksil, keton, aldehid qrupları və
s.), su ilə onun dissosiasiya məhsullarının: hidrogen və hidroksil ionlarının
xassələri ilə əlaqədardır. Su birləşmiş halda sərbəst formaya nisbətən çox az olur.
Əzələlərdə suyun birləşmiş forması onun maksimum
1%-ni təşkil edir.
Mineral maddələrdən çoxluğu təşkil edən sudur. O, polifunksional maddədir.
Su polyarlıq xassəsinə və hidrogen rabitəsi yaratmaq
qabiliyyətinə malik
olduğundan orqanizmdə həlledici rolunu oynayır. O, bədəndə temperaturun
nizamlanmasında iştirak edir. Bu da istilik tutumunun çoxluğu ilə izah olunur.
Su bioloji mayelərin (qan, sidik, öd, həzm şirəsi və s.) əsasını təşkil edərək,
bədəndə onların hərəkətinə də şərait yaradır. O, ifrazatda da iştirak edir. Maddələr
mübadiləsi nəticəsində əmələ gələn son məhsullar sulu
məhlullar şəklində ifrazat
orqanlarına aparılır və bədəndən xaric olunur. Buna sidik, tər və s. misal göstərilə
bilər.
Su mübadilə proseslərində də qida maddələrinin parçalanmasında, yeni
maddələrin biosintezində də iştirak edir. Su mexaniki funksya da daşıyır: oynaqları
hərəkət zamanı sürtünmə ilə zədələnmədən qoruyur. Bütün bu göstərilənlərlə
əlaqədar olaraq, insan və heyvan 20%-dən çox su itirdikdə ölür.
Mineral maddələr miqdarına görə 2 qrupa: makroelementlərə və
mikroelementlərə bölünür.
Makroelementlərin orqanizmdə miqdarı 0,001%-ə qədərdir.
Bu miqdardan
az, yəni 10
-3
─10
-12
% arasında olan elementlərə isə m i k r o e l e m e n t l ə r
downloaded from KitabYurdu.org
169
deyilir. Makroelementlərə: kalsium,
maqnezium, natrium, kalium, xlor, kükürd,
fosfor və s. mikroelementlərə: mis, yod, kobalt, sink, manqan, molibden və
başqaları aidddir.
Makroelementlərə orqanizmdə əsas qeyri-üzvi birləşmələr: sulfat, fosfat,
karbonat, xlorid, flüorid turşularının duzları şəklində təsadüf olunur.
Bu duzlar
osmos təzyiqinin yaranmasında, buferli məhlulların əmələ gəlməsində, turşu-qələvi
müvazinətində də iştirak edir.
Mikroelementlər əsasən üzvi birləşmələrin: zülalların, fermentlərin, vitamin-
lərin və hormonların tərkibində olur. Məsələn, zülallardan hemoqlobində dəmir,
vitaminlərdən siankobalamində kobalt, fermentlərdən ksantinoksidazada molibden,
karboanhidrazada sink, hormonlardan tiroksində yod vardır.
Dostları ilə paylaş: