Biokimyadan mühazirələr. MƏRuzəÇİ: prof. Yusifov Nazim Məhəmməd oğlu

6. Ali yağ turşularının biosintezi: Yağ turşularının biosintezi hüceyrələrin 
sitoplazmasında törənir. Bu məqsədlə ikikarbonlu birləşmələr (sirkə turşusu və s.) 
sıxlaşmaqla iriləşir müvafiq doymuş yağ turşularını əmələ gətirir.
COOH
H
C
C
C
C
C
C
C
C
31
15
14
6
4
2
2
2
2













 
 
Palmitin turşusu 1 molekul asetil-KoA-nın və 7 molekul malonil KoA-nın 
sıxlaşmasından əmələ gəlir. Bu prosesi ümumiləşdirilmiş şəkildə palmitin 
turşusunun əmələ gəlməsi misalında aşağıdakı kimi təsəvvür etmək olar. 
Bu proses üçün asetil-KoA karbohidratların və yağ turşularının aralıq 
məhsulundan alınır, ondan başqa ATF, NADFH bikarbonat və Mg2
+
ionları 
olmalıdır. Göstərilən reaksiyada karbon qazı deyil onun aktiv forması iştirak edir. 
Malonil – KoA əmələ gəlməsi asetil-KoA ATF-in və aktiv CO
2
-nın asetil-KoA 
karboksilaza fermentinin katalitik təsiri ilə baş verir.
 
Müəyyən edilmişdir ki, malonil-KoA hüceyrələrin sitoplazmasında onun 
sintezinə sərf olunan asetil KoA isə mitoxondrilərdə əmələ gəlir. Asetil-KoA-nın 
mitoxondriyalardan sitoplazmaya keçməsinə (irimolekullu birləşmələr mitoxondri-
lərdən keçə bilmir) oksalat sirkə turşusu ilə birləşərək keçir. Bu prosesə 1 mol ATF 
sərf olunur.
Malonil KoA alifatik turşuların biosintezində mərkəzi rol oynayır. Malonil 
KoA yağ turşularının sintezində birbaşa asetil KoA ilə reaksiyaya girmir. Əvvəlcə 
asetil malonil KoA asildaşıyıcı zülal (ADZ) ilə əvəzetmə reaksiyalarına girirlər 
aktivləşirlər. ADZ (acil carrier protein) heyvan hüceyrələrinin protoplazmasında və 
O
Asetil-KoA-
CH
3
−C~S−KoA + CO
2
+ ATF
karboksilaza
O 
HOOC−CH
2
−C~S−KoA + ADF + H
3
PO
4
Malonil-KoA 
Asetil-KoA + 7 Malonil-KoA + 14NADFN + 14H
+
→ 
→ CH
3
(CH
2
)
14
COOH + 7CO
2
+ 8HS−KoA + 14NADF
+
+ 6H
2
O 
downloaded from KitabYurdu.org

---

163 
mikroorqanizmlərdə aşkar edilmişdir. O molekul sonluğunda aktiv sulfihidril 
(─SH) qrupları daxil olan maddədir. Onun quruluşu aşağıdakı kimidir.
Asetil Ko-A –nın ADZ ilə reaksiyasına asetiltransasilaza, malonil Ko A-nın 
müvafiq reaksiyasına isə malonil transasilaza fermentləri kataliz edirlər. 
Doymamış ali yağ turşuları doymuş ali yağ turşuları kimi karbon zəncirinin 
ikiləşərək çoxalma yolu ilə sintez olunurlar. Çünki onları kataliz edən fermentlər 
məməli heyvanlarda və insan orqanizmində mövcud deyildir. Doymamış yağ 
turşuları yalnız doymuş yağ turşularının dehidrogensizləşməsi yolu ilə əmələ 
gəlirlər. Lakin məməlilərin orqanizmində üzvi turşuların molekul zəncirində sıra 
nömrəsi 9-a qədər olan karbon atomlarını hidrogensizləşdirən (dehidrogenləş-
dirən) fermentlər vardır. Onların istirakı ilə palmitilolein və olein turşuları sintez 
edilə bilər. Deməli məməlilərin toxumalarında yalnız nonoentərkibli doymamış ali 
yağ turşuları sintez edilə bilər. Palmitilolein və olein turşularının stearin və palmi-
tin turşularından dehidrogenləşmə (hidrogensizləşmə) yolu ilə biosintezində iştirak 
edən fermentlərə qaraciyərin və piy toxuması hüceyrələrinin mikrosomlarında 
təsadüf edilir.
Doymamış yağ turşularının dehidrogenləşmə yolu ilə əmələ gəlməsi və 
karbon zəncirinin uzanması aşağıdakı sxemdə aydın görmək olar. 
O O 
CH
3
(CH
2
)
16
−C−KoA CH
3
(CH
2
)
7
CH=CH(CH
2
)
7
−C−S−KoA 
NADF + H
+
; O
2 
Stearolil-S-KoA Oleil-S-KoA 
(dehidrogenləşmənin sxemi) 
(genişləndrilmiş sxem) Malonil-S-KoA 
NADF + H
+ 
O O 
CH
3
(CH
2
)
14
−C−S−KoA CH
3
(CH
2
)
5
CH=CH(CH
2
)
7
−C−S−KoA 
NADF + H
+
; O
2
Palmitoil-S-KoA Palmitoolenil-S-KoA 
(dehidrogenləşmənin sxemi) 
Malonil-S-KoA 
(genişləndrilmiş sxem)
NADFN + H
+
O 
CH
3
(CH
2
)
5
CH=CH(CH
2
)
9
−C−S−KoA 
Sis-vaksenoil-S-KoA 
CO O CH
3 
H O O 
CH−CH
2
−O−P−O−CH
2
−C−−C−C−NH−CH
2
−CH
2
−C−NH−CH
2
−CH
2
−SH 
NH OH CH
3
OH 
 
ADZ polipeptid
zənciri 
downloaded from KitabYurdu.org

---

164 
Doymamış turşularının məməlilərin orqanizmində sintez edilməsi qeyri-
mümkündür. Orqanizm linol, linolein, araxidon turşularını yalnız qida maddələ-
rinin (yalnız bitki mənşəli) tərkibində mənimsəyir. Bununla əlaqədar göstərilən 
turşularıa əvəzedilməz turşular adı verilmişdir. Son vaxtlarda sübut edilmişdir ki, 
məməli heyvanlar qida vasitəsilə (sorqo, amarant, raps və s. yem bitkiləri ilə 
qidalandıqda) kifayət qədər linol və linolein turşuları qəbul etdikdə onların 
qaraciyərində bu turşulardan eykozatrien, eyzoatetraen (araxidon) və eykozapenten 
turşuları sintez oluna bilər.
Tərkibində bir neçə ikiqat rabitə olan üzvi turşuların orqanizmdə mühüm 
vəzifə daşıması son zamanlar müəyyən olunmuşdur. Belə ki, bu turşular 
orqanizmdə xəstəliktörədici mikrobların fəaliyyətini minimuma endirir. Bioloji 
aktiv maddələrin (prostaqlandinlər, prostatsiklin, tromboksan, leykotreinlər və s.) 
məhz tərkibində bir neçə ikiqat rabitə olan ali yağ turşularında əmələ gəldiyi sübut 
olunmuşdur. Doymamış ali yağ turşularına F (essensial) vitamini də deyilir.