Biokimyo va molekulyar biologiya

tashqi almashinuv
ga
 
va organizm hujayralarida ozuqa 
moddalarining o‗zaro almashinuvini ta‘minlovchi 
ichki-oraliq almashinuv
ga 
ajratish mumkin. 
Organizmga kirgan oziq moddalar energik va sintetik jarayonlar uchun 
sarflanadi. Organizmda bu ikkala o‗zaro uzviy bog‗liq bo‗lgan jarayon bir vaqtning 
o‗zida yuz beradi. Ovqat mahsulotlari parchalanganda energiya ajraladi, u 
organizmning maxsus birikmalari sintezi uchun sarflanadi.
Karbonsuvlar, yog‗lar, yoki oqsillar va ularning parchalanish mahsulotlari 
to‗g‗ridan-to‗g‗ri hujayralardagi hayotiy jarayonlar uchun ―yoqilg‗i‖ bo‗lib xizmat 
qila olmaydi. To‗qimalarning nafas olishi, achish va glikoliz kabi moddalar 
almashinuvi bo‗yicha markaziy hisoblangan jarayonlar natijasida murakkab 

---

154 
organik birikmalar molekulalarida mujassam bo‗lgan energiyaning asta-sekin 
ajralishi va akkumulatsiyalanishi yuz beradi. Modda almashinuvini o‗rganishning 
asosiy usuli oganizmga kirib kelgan va ajratib chiqarilayotgan moddalar 
muvozanatini hamda ularning energetik qiymatini aniqlashga asoslangan. 
8.2. Biologik oksidlanish haqidagi ta‘limot 
Biologik oksidlanish nazariyasini rivojlantirishda rus olimlari A.N.Bax (1897) 
va V.I.Palladin (1907)larning ishlari katta ahamiyatga ega. Kimyoviy nuqtayi 
nazardan, nafas olish asta-sekin yuz beradigan oksidlanishdir. Vodorod yoki 
elektronlar donor DH
2
dan akseptor Aga o‗tadi: 
DH
+
2
+A=D+AH
2
 
Bunda donor oksidlanadi va akseptor qaytariladi. Oksidlovchi-qaytaruvchi 
reaksiyalarning oxirida vodorod kislorod bilan birikadi:
Н
2
+1/2О
2
 → Н
2
О 
A.N.Bax 
o‗zining 
nazariyasida 
molekulyar 
kislorodning 
organik 
moddalarning oksidlovchisi sifatidagi ta‘siri faqat faollashib, uning molekulasidagi 
bog‗lardan birini uzilishidan keyin yuz beradi, degan fikrga asoslangan. Faollashuv 
muhitda oson oksidlanadigan birikma mavjudligida sodir bo‗ladi va bunda 
peroksidlar hosil bo‗ladi:
yoki 
Keyin peroksidlar boshqa molekulalarni oksidlaydi. Shu yo‗sinda peroksidlar 
sifatidagi oraliq mahsulotlarning hosil bo‗lishi yo‗li bilan oksidlanish bo‗lib o‗tadi: 
Umuman olganda, A.N.Baxning bu g‗oyasi