Biokimyo va molekulyar biologiya

to‗yinmagan
yog‗ kislotalari (90 %gacha) 
uchraydi, to‗yingan yog‗ kislotalaridan esa, asosan, 
palmetin
kislotasi (10-15 
%gacha) bo‗ladi. Hayvon yog‗lari xilma-xil triglitseridlarning aralashmasidan 
tashkil topadi, bunda 
oddiy yog‗lar 
(triglitseridlar), ya‘ni bir xil kislota 
qoldiqlaridan tashkil topganlar kam, har xil triglitseridlar -
murakkab yog‗lar
, 
ya‘ni harxil kislota qoldiqlaridan tashkil topganlari ko‗p bo‗ladi. Ular orasida 
ko‗pincha uglerod soni 20 dan 24 gacha bo‗lgan yog‗ kislotalari bo‗ladi. Cho‗chqa 
yog‗i tarkibidagi yog‗larni 1 % tripalmetin, 3 % triolein bo‗lib, qolgan yog‗lar 
aralash yog‗lar yoki murakkab yog‗lar hisoblanadi, ular orasida asosiy qism 
palmitodiolein (53 %), palmitostearinoolein (27 %)lar hisobiga to‗g‗ri keladi.
Yog‗larning 
fizik xossalari
ularning tarkibidagi yog‗ kislotalarning tavsifiga 
bog‗liq. Ayniqsa, bu narsa triglitseridlarning suyuqlanish darajalarini ko‗rib 
chiqqanda ko‗zga yaqqol tashlanadi: agar yog‗larning tarkibida to‗yingan kislotalar 
ko‗proq bo‗lsa, triglitserid qattiq, aksincha bo‗lganda esa suyuq, ya‘ni oddiy 
sharoit(uy harorati)da ikkinchi xildagi yog‗lar suyuq bo‗ladi. Qo‗y yog‗ini erish 
darajasi cho‗chqa yog‗iga nisbatan 10
0 
C ga yuqori bo‗ladi, chunki ularning 
tarkibidagi 
dipalmitoolein
ning miqdori kam (o‗zaro mos holda 46 % va 53 %) va 
oleinodipalmetin
niki esa ko‗proq (o‗zaro mos holda 13 va 15 %) bo‗ladi. Odam 
yog‗i 15
0 
C da eriydi (tana haroratida u suyuq bo‗ladi) va uning tarkibidagi 
oleinning miqdori 70 % ni tashkil qiladi. O‗simlik yog‗lari tarkibidagi yog‗ 
kislotalari asosan to‗yinmagan kislotalardan tashkil topgani uchun bu yog‗lar 
oddiy sharoitda suyuq bo‗ladi. Masalan, kungaboqar yog‗i tarkibi 39 % olein, 46 
% linol kislotalardan tashkil topgan va erish darajasi = 21
o 
C bo‗ladi. Dukkaklilar 
yog‗larining erish darajasi 30-34° C ga teng bo‗lib, ularning tarkibida 35 % 
palmetin va 40 % stearin kislotalar bo‗ladi. Triglitseridlar optik va geometrik 

---

175 
izomerlar hosil qiladi, chunki ular glitserinda bitta yoki kislota qoldiqlarining 
qo‗sh bog‗li radikallarida bir necha asimmetrik karbon atomlari bo‗lishi mumkin. 
Shu narsa alohida tavsifga loyiqki, triglitseridlar tarkibidagi yuqori molekulalar 
to‗yinmagan yog‗ kislotalari sis-konfiguratsiyaga ega, bu narsa molekulaning 
ko‗rinishida o‗z aksini topadi. Yog‗lar tarkibidagi kislota qoldiqlarining