Biolog 10 indd

38-§. K. LINNEY, J.B. LAMARKNING ILMIY ISHLARI,
J. KYUVENING EVOLUTSION G‘OYALARI
XV asr yarmiga kelib, Yevropa mamlakatlarida feodalizm o‘rniga 
burjuaziya hokimiyati o‘rnatildi. Natijada sanoat markazlari, yirik shaharlar 
bunyod etildi, fan, texnika birmuncha rivojlandi. Boshqa yerlardan Yevropaga 
ko‘pgina o‘simlik va hayvon turlari keltirildi. Bularning hammasi o‘simlik va 
hayvonlarni o‘rganishga katta qiziqish uyg‘otdi. 
Buning oqibatida kishilarning o‘simlik va hayvonlar to‘g‘risidagi bilimlari 
antik dunyoga nisbatan bir necha marta ortdi. Botanika, zoologiya fanlarini 
yanada rivojlantirish uchun, avvalo, ma’lum bo‘lgan o‘simlik va hayvon turlarini 
guruhlash ehtiyoji tug‘ildi. Bu masala bilan mashhur shved olimi 
Karl Linney
(1707–1778) shug‘ullandi (85-rasm). 
U 10 mingdan ortiq hayvon turlarini tavsifl ab beradi. 
Turlarni avlodlarga, avlodlarni esa oilalarga, oilalarni 
turkumlarga, turkumlarni sinfl arga birlash tiradi. Sizlar 
botanika, zoologiya fanlarini o‘qiganin gizda suvo‘tlari, 
sporali o‘simliklar, ochiq va yopiq urug‘lilar, umurtqali 
va umurtqasiz hayvonlar ning bir qancha sistematik 
guruhlari bilan tanishgansiz. 
K. Linney zamonida esa biologiyaning juda ko‘p 
sohalari hali rivoj lanmagan edi. Shu sababli K. Lin-
ney o‘simlik va hayvonlarning ayrim belgi larigagina asoslangan holda sun’iy 
sistema tuzishga muvoff aq bo‘ldi. U barcha o‘simliklarni changdonlari 
soniga, changli iplarning uzun-qisqaligiga va birla shishiga qarab 24 sinfga, 
hayvonlarni tuzilishiga ko‘ra 6 sinfga bo‘ldi. Buning oqibatida kelib chiqishi, 
qon-qardoshligi yaqin bo‘lgan organizmlar boshqa-boshqa sinfl arga, aksincha, 
kelib chiqishi, qon-qardoshligi har xil organizmlar bir sinfga birlashtirildi. 
K.Linney o‘simlik va hayvon turlari o‘zgarmaydi, degan fi kr bildirgan. Uning 
tomonidan tuzilgan sistema sun’iy bo‘lsa-da, biroq mazkur faoliyat keyinchalik 
organik olamni atrofl icha o‘rganishga imkon berdi. K. Linney ishlaridan so‘ng 
botanika, zoologiya fanlari tez sur’atlar bilan rivojlandi.
85-rasm.
K. Linney. 
6 – Biologiya 10

---

162
Organik olam evolutsiyasi haqidagi naza riyani 
birinchi marta fransuz tabiatshunosi