Biolog 10 indd

 
esa
 
organizmlar urchishining normal kechishi bilan bog‘liq. Moslanishning bu 
uch komponenti o‘zaro bog‘liq bo‘lib, tabiiy tanlanish orqali tarkib topgan 
evolutsion natija hisoblanadi. Tashqi muhit sharoitlari turli-tuman bo‘lganligi 
sababli, organizmlardagi moslanish belgilari ham xilma-xil bo‘ladi. 
Morfologik moslanishlar. 
Tashqi muhit omillari ta’siri natijasida orga nizm lar 
tana tuzilishida shu muhitga mos xususiyatlar paydo bo‘ladi. Masalan, qushlarda 
tana shakli havo muhitida, baliqlarning tana shakli suv muhitida yashashga yordam 
beradi. Hayvonlardagi morfologik moslanishlarga himoya rangi, maskirovka, 
mimikriya, ogohlantiruvchi rang, chalg‘ituvchi rang misol bo‘ladi.
Himoya rangi.
 
Ko‘pchilik hollarda hayvonlarning tashqi rangi o‘zi ya-
sha yot gan muhit rangiga mos bo‘lgani uchun ko‘zga kam tashlanadi (99-rasm). 
Odatda cho‘lda yashaydigan toshbaqa, kaltakesak, ilonlar qum rangida, 
shimoliy o‘lka hayvonlari – ayiq, kuropatka, tulkilar oq rangda, kvaksha, be-
shik tervatar, ninachilar yashil barglar orasida yashagani, karam kapalagi qurti 
uning barglari bilan oziqlangani sababli yashil rangda bo‘ladi. Agar muhit 
rangi fasllarga qarab o‘zgarsa, u holda hayvonlar rangi ham o‘zgaradi.

---

185
Masalan, Yevropaning o‘rta mintaqasida yashovchi tulki, tovushqon, 
kuropatka, gornostay qishda bir, yozda ikkinchi xil rangda bo‘ladi.
Maskirovka.
Ayrim hollarda hayvonning tana shakli va rangi atrofi dagi 
barg, novda, kurtak, o‘simliklarga o‘xshash bo‘ladi. Chunonchi, chupchik 
degan hasharot rangi va shakli ingichka novdani, ninabaliq suvo‘tlarini, 
99-rasm.
Hayvonlarda 
himoya rangi: 
1 – yashil chigirtka; 
2 – odimchi qurt; 
3 – kvaksha baqasi; 
4 – kuropatkaning
yozgi qiyofasi; 
5 – kuropatkaning 
qishki qiyofasi; 
6 – tentakqush; 
7 – gornostayning 
yozgi qiyofasi; 
8 – qishki qiyofasi.
dengiz paxmoq otchasi deb ataluvchi ba liq suv o‘simliklarini eslatadi 
(100-rasm). Ayrim ikki pallali molluskalar shakli suv o‘sim liklarining kurtak-
lariga o‘xshash bo‘ladi. Malayada tarqalgan kallima kapalagining qanotlari 
shakli, naqsh va tomirlari bargga o‘xshash bo‘ladi.