Biologik faol moddalar olish texnologiyasi

Nazorat uchun savollar 
1.
Tuxumdan sanoatda qanday maqsadlarda foydalanialdi? 
2.
Tuxum qanday tuzilishga ega? 
3.
Tuxum sifatini qaysi texnologiya bilan baholash mumkin? 
4.
Tuxumlarni qanday saqlash mumkin? 
5.
Tuxumning kimyoviy tarkibi nimalardan iborat? 
Mavzu: Bakterial o`g`itlar ishlab chiqarish texnologiyasi 
 
Bakterial o‘g‘itlar  
ishlab chiqarish texnologiyasi
 
Tuproqlarda mavjud bo‘lgan 
mikroflora uning unumdorligiga bevosita o‘z ta’sirini ko‘rsatadi va demak qishloq xo‘jalik 
ekinlarining hosildorligiga ham ta’sir ko‘rsatadi. Tuproq mikroorganizmlari o‘sish va rivojlan
ish jarayonlarida tuproqning strukturasini yaxshilashda, oziqa moddalarini to‘planishida, har 
xil organik va anorganik birikmalarning mineralizatsiyalanishida faol ishtirok etadi. Xususan, 
azot va fosfor birikmalarini almashinishida faol ishtirok etib, ularni o‘simlik
tomonidan osongina 
o‘zlashtiriladigan 
oziqa 
komponentiga 
aylantiradi. 
 
Tuproq 
 
mikroflorasini stimullash maqsadida har xil bakterial o‘g‘itlardan
foydalaniladi, ular
o‘simlik 
rizosferasini 
foydali
mikroorganizmlar 
bilan 
boyitadi.
Qishloq xo‘jalik amaliyotida qo‘llaniladigan bakterial o‘g‘itlar jumlasiga 
nitragin, 
azotobakterin va fosforobakterinlarni kiritish mumkin bo‘ladi.

Quruq nitraginni ajratib olish texnologiyasi. 
Nitragin 
Rhizobium
avlodiga mansub 
bo‘lgan tuganak bakteriyalarning hayotiy faoliyati asosida tayyorlanadigan bakterial o‘g‘it 
hisoblanadi va no‘xat, loviya, soya, yem-oziqa dukkaklilari, yo‘ng‘ichka kabi dukkakli 
o‘simliklarini hosildorligini oshirishda qo‘llaniladi.
Rhizobium
avlodi bakteriyalari dukkakli 
o‘simliklar bilan simbioz yashab atmosferadagi erkin azotni o‘simlik tomonidan yengil 
o‘zlash- tiriladigan birikmaga aylantiradi. Bu bakteriyalar qat’iy ravishda aerob bakteriyalar 
hisoblanadi. Bu avlod vakillari orasida faol, 
kam faol va 
nofaol xillari mavjud. Atmosfera 
azotini fiksatsiyalash faqat dukkakli o‘simliklarning ildiz tizimi tuganaklarida yuz berishi 
mumkin. Tuganaklarning 
hosil 
bo‘lishi 
dukkakli 
o‘simliklarning 
ildiz 
tizimini 
Rhizobium
avlodi vakillari tomonidan infisirlanishi tufayli sodir bo‘ladi. Ildiz tizimini 
zararlanishi 
faqat 
yosh 
ildiz 
tuklari 
orqali 
bo‘lib 
o‘tadi, 
bak-
teriya unga kirib olganidan keyin uning o‘zagigacha infeksion ip tarzida cho‘ziladi. 
Cho‘zilgan 
ipchalar 
epidermis 
devorlari 
orqali 
ildizning
po‘stigacha
etib borib tarmoqlanadi va po‘st hujayralari bo‘ylab taqsimlanadi. 
Bunda 
xo‘jayinning 
hujayralarini bo‘linishi va to‘qimalarning o‘sishi indusirlanadi. Xo‘jayin-o‘simlikning ildizini 
bakteriyalar lokali-zasiyalangan joyida tuganaklar hosil bo‘ladi, u yerda ular juda 
tez ko‘payadi va alohida-alohida tarzda yoki guruh-guruh bo‘lib o‘simlik hujayrasini 
protoplazmasida 
joylashadi. 
Bakterial 
hujayralarning 
o‘zlari hajm jihatidan 10-

---

12 marta kattalashadi va shaklini o‘zgartiradi. Agar buxildagi tuganaklar tarkibida legoglobin 
pigmenti (hayvonlarning qonini gemoglobinini analogi) ning mavjudligi tufayli qizg‘ich 
yoki 
gulobi 
rangli 
bo‘lsa, 
ular 
molekulyar 
azotni 
fiksatsiyalash 
qobiliyatiga 
ega bo‘ladi. Bo‘yalmagan («puch») yoki yashilroq bo‘yoqli tuganaklar azotni 
fiksatsiyalay 
olmaydi. 
Tuganak 
ichida 
joylashgan 
bakteriyalar 
nitro-
genaza faolligiga ega bo‘lgan ferment tizimini sintezlaydi, u molekulyar azotni ammiakgacha 
qaytarish qobiliyatiga ega bo‘ladi. Ammiak asosan qator fermentativ almashinuvlar yo‘li 
bilan keyinchalik oqsillar biosintezi uchun sarflanadigan glutamin va glutamin kislotaga 
assimilyatsi-yalanadi. Tuganakli bakteriyalarni tavsiflashda ularning faolligidan tash-qari 
virulentlik ko‘rsatkichini ham e’tiborga olinadi. Bu narsa mikroorganizmning dukkakli 
o‘simlik bilan simbioz munosabatga kirishishi, ya’ni ildizning tuklari ichiga kirib olib, 
tuganak 
hosil 
qilishini 
tavsif
laydi.
Bu 
xilda 
bakteriyaning
ildiz tuklari
ichiga kirib borishining tezligi muhim ahamiyatga ega. O‘sim lik