Биология ва экология соҳасидаги инновациялар

Tel: [phone]
Annotatsiya: mazkur maqolada odam organizmida kalsiyning ahamiyati, uning miqdorini 
ko’paytirish yo’llari, kalsiy yetishmovchiligi tufayli kelib chiqadigan kasalliklar, odam tanasiga 
kalsiyning foydali jihatlari, iste’mol qilinadigan mahsulotlardagi kalsiy haqida muhim ma’lumotlar 
berilgan.
Kalit so’zlar: kalsiy, organizm faoliyati, biogen elementlar, mikroelementlar, makroelementlar, 
pishloq, tuxum pochog’i, bodom, talvasa, xotira pasayishi.
tabiatdagi tirik organizmlar tanasining tarkibiy qismiga mendeleyev davriy jadvalidagi 70 ga 
yaqin elementlar kiradi, ular biogen elementlar deyiladi. Ular organizmdagi miqdoriga ko’ra 2 
guruhga bo’linadi. 1- guruh: mikro (juda oz miqdordagi) elementlar, 2-guruh: makro(nisbatan 
ko’proq miqdordagi) elementlar. Biogen elementlar organizm hayoti uchun juda muhim vazifalarni 
bajaradi. makroelementlardan biri kalsiy (Ca) bo’lib, uning odam organizmi uchun nechog’lik 
ahamiyatga ega ekanligi bilan tanishamiz.
inson tanasida ca suyaklarning normal rivojlanishi, xotiraning yaxshi bo’lishligi, tirnoq 
va sochlarning baquvvat holda bo’lishi, tomirlar qisqarishi va kengayishi, nerv impulslarining 
o’tkazilishi, mushaklar qisqarishi, gormonlar sekretsiya (ajralishi) si, bolalarda o’sish va 
rivojlanishini yaxshi bo’lishligini ta’minlaydi. agar Ca yetishmasligining belgilaridan xabardor 
bo’lsak uning tanamizga qanchalik darajada kerakligini bilib olamiz. Ca ni organizmda 
kamayishining belgilari: tirnoq va sochlar sinuvchan bo’ladi, suyaklarda lat yeyish holati ko’p 
kuzatiladi, xotira pasayadi, parishonxotir bo’lishi, gallyutsinatsiyalar (ko’zga har xil narsalarning 
ko’rinishligi), tomirlar tortishishi, tez charchash, muddatidan avval soch oqarishi, umurtqa 
pog’onasida: bo’yin va beldagi og’riqlar.
bolalarda kalsiy yetishmasligining belgilari:
bolalarda sut tishlarning chiqishi kechikadi, Juda ko‘p terlash, ayniqsa boshning tepa qismi-
da; boshning yostiqqa ko’p tegib turadigan qismidagi sohalarida soch to‘kilishi; tremor (tirish-
ish) holati – yig‘laganda iyak sohasi; baland shovqinlar eshitganda bezovtalanish va yig‘lash. 
umurtqalarda patologik qiyshiqliklar va egriliklar kelib chiqadi, suyaklar sinuvchanligining os-
hishi, tirnoqlarning ko‘chib tushishi, og‘iz burchagida yorilishlar anemiyalar bo‘g‘imlarning de-
formatsiyalari ko‘zga tashlanadi, tez asabiylashadigan bo’lib qoladi, qonning yaxshi ivimasligi, 
bolalarda sudorgi (talvasa) holatlari kuzatiladi.
Tibbiyot xodimlari fikriga ko‘ra, inson kuniga 1 000 mg kalsiy qabul qilishi kerak, 60 yoshdan 
oshgan keksalar esa — kuniga 1 200 mg. Biroq bu moddani qabul qilish va o‘zlashtirish bir 
xil ish emas. Kalsiy metabolizmi boshqa oziq moddalari ishtirokida sodir bo‘ladi: oqsil va d 
vitamini. Ularsiz kalsiy yetishmovchiligidan aziyat chekishingiz mumkin. shu holatlarni oldini 
olish uchun qanday yo’l tutiladi? birinchi navbatda organizmga ca ning so’rilishiga to’sqinlik 
qiladigan omillarni yo’q qilish, so’ngra yetishmayotgan ca ning o’rnini to’ldirish kerak, buning 
uchun: gazlangan ichimliklar ichishni to’xtatish (ular suyaklardagi kalsiyni suyultiradi), qahvani 
meyoridan ortiqcha ichmaslik (u suyaklar faoliyatiga gazli suv kabi ta’sir ko‘rsatadi), ko’proq 
harakat qilish (harakatsiz hayot tarzi suyak skeletining eng asosiy tarkibiy qismlarini yo‘qotilishiga 
sababdir), yog‘li ovqatlarni kamroq istemol qilish (ular kalsiyning so‘rilishini sekinlashtiradi) 
tamaki mahsulotlarni chekishni to’xtatish (suyak yemirilishiga olib keladi) kabi tavsiyalarga amal 
qilish kerak.
Yuqoridagi tavsiyalarga amal qilgandandan so’ng, kalsiyga boy bo’lgan mahsulotlarni iste’mol 
qilish lozim. Tarkibida nisbatan Ca ko’p bo’lgan mahsulotlarga quyidagilar kiradi:
1. Tuxum po‘chog‘i-Bitta tuxum po‘chog‘ida 2 g kalsiy mavjud. U taxminan 5 g og‘irlikda 
bo‘ladi va maydalangan holatda bir choy qoshig‘i sig‘imida bo‘ladi.
Yarim choy qoshiq maydalangan tuxum po‘chog‘i dietik kalsiyning kunlik ehtiyojini qondiradi 
(ya’ni oziq-ovqat bilan qabul qilinuvchi miqdori). solishtirish uchun: shuncha kalsiy qabul qilib 
olish uchun 1,2 kg tvorog yeyish kerak. Kukun tayyorlash uchun po‘choqni yaxshilab yuving. 

---

17
22
so‘ng ehtimoliy bakteriyalarni yo‘q qilish uchun 5 daqiqa davomida uni qaynatib olib, quriting 
va qahva maydalagichda un holiga kelguncha maydalang. Kuniga yarim choy qoshig‘i miqdorida 
qabul qiling, masalan tayyor ovqatga qo‘shsa bo‘ladi. 2. Parmezan va pishloqning boshqa turlari. 
3. Kunjut- o‘simliklar orasida kalsiyga boy tarkibi bilan mutloq yetakchi manba hisoblanadi. 4. 
yog‘dagi sardina. Konservalangan sardinalar qiltanoqlari bilan iste’mol qilinadi, shuning uchun 
ular kalsiyga boy: 100 g mahsulotda 382 mg. 5. Bodom. 6. sarimsoq. 7. Petrushka. 8. sut. 9. 
funduk yong‘og‘i. 10. soya.
Xususan, ushbu holatda lasos va sardina baliqlarini iste’mol qilish tavsiya etiladi. sut va sutli 
mahsulotlar: tvorog, qatiq, qaymoq, sitrus mevalar: apelsin, limon; mavsumiy meva-sabzavotlar: 
karam, rezavor mevalarda Ca ning miqdori ko’p hisoblanadi.
tarkibida kalsiy moddasi mavjud mahsulotlar qancha yog‘li bo‘lsa, ulardagi kalsiy miqdori 
ham shuncha kam bo‘lishini bilishimiz kerak. Kundalik ozuqa tarkibida albatta sut mahsulotlari, 
mevalar, sabzovotlarni bo’lishi kerak. siz o’zingiz yoki oila a’zolaringizdan biron kishida Ca ye-
tishmovchiligini sezsangiz, albatta shifokor maslahati bilan kerakli ko’rsatmasi bo’yicha ish olib 
boring. hech qachon o’zingiz bilgancha Ca ni miqdorini ko’paytirishga harakat qilmang, chunki 
organizmga kirgan ortiqcha kalsiy ham insonga zararli ta’sir etishi mumkin.
foydalanilgan adabiyotlar
1. Umumta’lim maktablari biologiya fani darsliklari.
2. aripova.g.sh, salixova.K.yu, “shaxsning fiziologik rivojlanishi” o’quv-uslubiy majmua. 
toshkent 2020-y
3. daminov T. a, Xalmatova B. T, Boboyeva U. r “ Bolalar kasalliklari” darsligi. Toshkent. 
2012-y 
4. www.google.com

---

18