Bir göz qırpımı

qarşısında acizəm.

Uşaqlıq illərinə qayıtdıqca körpə çağlarımın xoşbəxtliyinin

külünü tapıram, onu yaşamalı və onun üçün müəyyən mə’nada ca-

vabdeh olduğumu anlayıram. Qüssə içərisində keçmiş uzun günləri

xatırlayıram; uşaqdım, qüssədən yaxa qurtarmaq istəyirdim, şən

keçirdiyim anları isə haqlı və gözəl sanırdım. Sonralar abşa

düşdüm, başa düşdüm ki, xoşbəxtlik yalnız can rahatlığı və dinc-

likdə deyil.

Bu gün də həmin fikri sınamaq istəyirəm. Məncə bu özümə,

həm də sənə e’tibarlı olmağımdım, indi mö’cüzə gözləyirəm: birt

gün yuxudan oyananda görəydim ki, xoşbəxtəm, ağrı-acı hiss et-

mirəm. Bilirəm ki, bədbəxtəm, yara almışam, bu yraa bədənimin

bir üzvünə çevrilib, bilirəm, amma istəyirəm həmin yara daha mə-

nə əzab verməsin.

İndi öz ömrümü yaşaya bilmirəm. Çox vaxt keçmişdə oluram,

bu günə hərdən, təsadüfən qayıdıram. Bu ölümdən danışarkən fi-

kirləşirdik ki, birgə ölmək daha yaxşıdır, hansımız gec ölsə daha

çox əzab çəkəcək, indi bilmirəm nə deyim, cavabım hər dəfə əhva-

289

lımdan asılı olaraq dəyişir. Elə ki, baharın nəfəsi sinəmə dolur,

uşaqlarımıza baxıram, həytan gözəlliyini duyuram, bir anlıq səni

düşünmədən (bu çox az çəkir) həyatdan zövq alıram; sonra fikirlə-

şirəm ki, sənin əzabın daha böyükdür. Amma elə ki, qüssə məni

yaxalayır, əzir, kiçildir, özüm-öüzmə deyirəm ki, biz haqlıyıqmış,

ölmək daha asandır. Tez-tez özümlə razılaşmıram. Gah səni xatır-

lamaq istəyirəm, gah da bezikirəm. Elə ki, qüssə başımdan aşır,

dərdin sonu görünmür, istəyirəm bir az sakitləşəm. Hər dəfə sən

məni rahat buraxanda, ayrılıqdan, son günlərimizin, son baxışla-

rımızın xatirələrinin pozulacağından, özümdən xəbərsiz məndə baş

qaldıran həyat eşqindən qorxuram. Fikirlərim qarışıq düşür, heç

səndələyirəm, müvazinətimi saxlaya bilmirəm.

Hələ uzun müddət belə olacaq. Razıyam. Amma hərdən elə

bərk yoruluram ki, bütün fikirləri başımdan qovmaq, azad olmaq

istəyirəm. Belə anlarda torpağa rəğbətim artır, onun içində yat-

maq istəyirəm, istər ölü olum, istər diri, çürümək fikri də məni na-

rahat etmir; qorxusuz-qadasız, acısız-ağrısız əriyəcəyimi tə-

səvvürümə gətirirəm.

Klinikdan qayıdan günün səhəri gec oyandım. Mənə dedin:

“Elə yorğunam ki!” Cavab verdim ki, başqa cür ola bilməz, bu

mərtəbələri qalxmaq sənin üçün çox ağırdır, gərək istirahət edəy-

din, yataydın. Biz çarpayıda hərəkətsiz, səssiz-səmirsiz fikrə get-

dik. Hər kəs öz fikirləri ilə məşğul idi. Mənə elə gəlirdi ki, fikirlə-

rimizi görürəm, onlar otağın içində yuxarı qalxır, papiros tüstüsü

kimi qıvrılır, başımızın üzərində hərlənir, açılıb-bükülür, bir-birinə

toxunur, lakin nə qarışırlar, nə də bir-birini tanıyırlar.

Sənin sevdiyin bir musiqiyə qulaq asırdıq. Yalnız musiqi belə

tə’sir göstərə bilər, istəsə adamı sakitləşdirər, istəsə sarsıdar, qəm-

ləndirər ya da məmnun edər. Həmin gün musiqi ilə istirahət etdim.

Musiqi ürəyimin rahatlığını geri qaytardı. Rahatlığım sən “Elə

yorğunam ki”, dediyin vaxtdan yoxa çıxmışdı.

Həyəcanlanmaq lazım deyildi bu hələ həkimin dediyi zəifliyin

əlaməti deyildi, yəqin pilləkənin yorğunluğu idi. Sənin yanaqların

yenə də qızaracaqdı, yemək istəyəcəkdin, bəlkə də çarpayının

üstündə otura biləcəkdin, həyatdan bir gün də möhlət alacaqdıq.

Fikrimi uzaqlaşdıra bilməzdim, günortadan sonranı fikirləşmək

lazım deyildi, çox uzaqlaşmaq, artıq vaxt diləmək yaramazdı.

Yox, həyata çox ərklə baxmaq da olmazdı. Bunu dinlədiyim musi-

qi təbliğ edirdi; deyirdi ki, hər şey daimidir, amma dəyişə bilər,

mehr və məhəbbət həyatdan təcrid olunmalıdır. Elə ki, azacıq da

olsa dincliyə qovuşurdum, ürəyim müqavimət göstərirdi. Axı, nə

vardı ki? Mən sağ idim, yaşayırdım, canlı idim, gələn yayı da,

uşaqlarımızın boya-başa çatmasını da görəcəkdim. Bəs görəsən

öləndə necə öləcəkdim? Sözün düzü bircə dəfə həyatım təhlükədə

olub, onda da ölümü çox dəhşətli saymamışam, doğrudur bu, kə-

dərli anlarıma uyğun bir təsadüf idi, mən oyun oynamışdım, risk

eləmişdim, başqa dözülməz bir şey yox idi. Görəsən adamın öz

məs’uliyyətini daşıması asandır, yoxsa başqasının? Bilmirəm. Əgər

bilsəydim ki, səni xilas etmək üçün kiçicik bir imkan var, biz iki-

miz məsləhətləşərdik, bütün imkanlardan istifadə edərdik, bəlkə də

qələbə çalardıq. Həkimlər “heç bir ümid yoxdur” demişdilər, mən

öyrənmişdim ki, onlar həqiqəti deyiblər. Buna inanmaq üçün tibb

təhsili alan bir tələbənin dərs kitabını açıb baxmaq kifayət edərdi.

Əgər məndən də gizləsəydilər, mən də sinin kimi xəbərsiz olsaydım

necə? Yox, yaxşı eləyiblər. Həmişə bilməyi bilməməkdən üçtün tu-

turam. İstəyirdim hər şeyi mənə açıq desinlər, özüm isə səninlə

başqa cür danışırdım. Mən bərabərliyimizi pozurdum, özüm

mühafizəkara çevrilirdim. İstəyirdim sən xoşbəxt olasan, bu hər

şeydən vacib idi, hər dəfə sən “xoşbəxtəm” deyəndə bütün yalanla-

rım bal kimi şirinləşirdi, onda mənə bəxş etdiyini ötəri təbəssüm

üçün bütün dünyanı yalan danışmağa məcbur edərdim, istərdim

həmin təbəssümü qarmalayıb götürüm, sinəmə sıxım, həmişə mə-

nimlə olsun.

Bilirdim ki, özünün gözəl və qısa ömrünü uzun, dəyərsiz bir öm-

rə dəyişməzdin, Azı bu müqayisə nəyə lazımmış. İki cür insan

olurmu, sən ulduz kimi yanıb yxa çıxanlardan idinmi?

XI

Breygelin “İkarın uçuşu” adlanan hərarətli əsəri tənhalığın

rəmzidir. Bu tənhalıq lovğalıqdan deyil, laqeydlikdən yaranır, in-

sanları bir-birindən uzaq salan laqeydlikdən. İkarım məhv olduğu

bir vaxtda cütçü öz yoluna davam edir, yəqin o haqlıdır. Gərək

həyat davam etsin, birisi ölsə də gərək məhsul toplansın, yaxud

torpağa səpilsin, yeni məhsula dönsün. Amma o öz əzizinin kö-

məyinə getsəydi yaxşı olardı. Bəlkə də mən səhv edirəm, şübhə yox

ki, bir insanın ölməsindən onun da xəbəri olmur. O da dəniz, sə-

ma, təpələr və qayalar kimi xəbərsizdir. İkar ölür, o tənhalıqdan

deyil, tanınmazlıqdan ölür. Bizim hər birimiz həmin cütçünün

günündəyik. Hər dəfə evdən çıxanda, küçədə gözəgörünməz qüssə-

nin, əzabın yanından keçirik.

İmdad diləyən baxışları, ürəklərdəki və bədənlərldəki iztirabları

duymuruq. Mən öz gələcəyimdən uzaqdayam. Əgər, doğrudan da,

ona yaxın olsaydım qətiyyən tərəddüd etmədən öz işlərimdən əl

götürüb ona tərəf gedərdim.

Biz İkar idik. Çöldə həyat davam edirdi. Pərdəni çəkib çölə ba-

xırdım, həyətimiz də, küçəmiz də həmişəki kimi idi, amma mən

onları başqa cür görürdüm. Hər şey dəyişmişdi, yeni bir mə’na al-

mışdı, səslərdən diksinirdim, elə bilirdim ilk dəfə eşidirəm, gülüş

səsləri elə bil başqa bir dünyadan gəlirdi, hər səhər zibil qabları

səkilərin üstü ilə sürünəndə çıxardıqları səs sanki kiminsə e’dam

olunmasını xəbər verirdi. Ölümə məhkum olunmuşdur hər səhər

dan söküləndə qulaq asırlar ki, həyətdə dar ağacının qurulmasın-

dan xəbərdar olsunlar. Sən səhərlər dərin yuxuda olurdun, mən isə

oyanıb ömrünün ən taqətsiz anlarını yaşayırdım, indinin, gələcəyin

dərdini çəkirdim. Nə yuxulaya bilirdim, nə də çarpayımızdan qal-

xmağa halım olurdu. Yeganə ümid yerim ağ balışın üstündə sez-

diyim sçların və yaxınlıqdakı bədənin idi. Bədəninin istisini duyur-

dum. Öldüyün günün səhəri də həmin istini duymuşdum. Sən sakit-

sakit yatırdın, xəstəlik isə son hü uma hazırlaşırıd. Otağımızın qa-

pısını örtüb çıxanda səni axırıncı dəfə görürəmmiş. Heç günorta

olmamış sənin haqqında keçmiş zamanda danışacaqlar o sevirdi,

o istəyirdi, o şləyirdi, o çəkinirdi deyəcəklər. Keçmiş zaman —

ölümün zamanıdır. Heç bilmirəm ən əvvəl kim bu zamanda danış-

dı; həikmlərmi, dostlarmı, yoxsa mən özüm. Bəlkə də mən idim:

“Bilirdim” demişdim. Hər dəfə uşaqlarımın “olmaq” fe’lini bütün

zamanlarda təsrif etdiklərini eşidəndə bir səhər keçmiş zamaın

mənim üçün nə mə’na veriyini xatırlayıram. O var idi, daha heç

vaxt olmayacaq. Vəssalam. Qurtardı. İstəyirsən başını divara döy,

bağır, keyləşib qal, guya heç nə olmayıb, əlini dişlə, yalvar, e’tiraz

elə, razılaş, heç nə dəyişə bilməzsən: o var idi, daha yoxdur. Hamı

onun haqqında fe’lin keçmiş zamanında danışa bilər və danışmalı-

dır. Keçmiş onun öz zamanıdır.

Daha səni oyatmamaq üçün astadan danışmağa ehtiyac yox

idi. Sən mövcud olmadığını göstəməyə başlamışdın. Mən tək idim.

Bəlkə də tək olmağın yox, sənsiz olmağın qorxusunu hələ anlamır-

dım. Səni klinikada, xərəyin üstündə yuxulu görəndən sonra, bütün

fikirlərimdən güclü yeni bir fikir hərəkətlərimi eyni məsədə yönəl-

tmişdi: o əzab çəkməsin, o heç nə bilməsin. Mənim rolum qurtar-

mışdı, şərəfsiz vəzifəmi yerinə yetirmişdim. Sənin saflığın ən gözəl

keyfiyyətlərindən biri idi, ölümün qarşısına sadəlövh uşaq kimi

çıxmışdın.

Sən gözəl idin. İndi də gözəlsən. Sabah belə olmayacaqsan. Bəli,

bilirdim ki, sən daha həmin bədəndə deyilsən, amma gözümü sən-

dən çəkə bilmirdim. Hələ sənə baxa bilərdim, əlini əlimə ala bilər-

dim, üz-gözünü oxşaya bilərdim. Sabah heç buna da imkanım ol-

mayacaq. Sabah tabutda olacaqsan, həmişəlik gizlənəcəksən. Mən

fikirləşirdim: özün özünlə tək qalacaqsan. İki gündən sonra ar-

xanca yol gedəcəyəm, üç kündən sonra tamam ayrılacağıq. Xoş-

bəxtliyimizin sona çatdığı vaxtdan iyirmi gündən də az keçmişdi.

Özüm-özümə deyirdim: o ölüb, o ölüb, sən ölmüsən. Gərək bu-

nu tez-tez təkrar edəydim, yoxsa boyun qaçırdardım, inanmazdım,

inkar edərdim, pis vəziyyətə düşərdim. Dərd bütün bədənimi ağrı-

acı ilə doldurmuşdu, nəfəsim də bir nalə idi.

İstəyirdim bədənim mənə əziyyət verməsin, kömək etsin. Uçu-

rumun bir kənarından tutub durmuşdum. Çalışırdım ancaq boş-

luqlara baxım. Ölüm sənin sifətində gəlmişdi, mən ona baxım, onu

görə bildim. Ölü ilə xudahafizləşmək çox ağır işdir, başına gəlməy-

ənlər bilməzlər, onu heç bir hadisə ilə müqayisə etmək olmaz. Bu

ayrılıq dəhşətli dərəcəyə çatanda insan şüurunu itirir: elə hər şey də

bu andan başlayır.

Hələ indi də həyatımızı bir-birindən ayıra bilmirəm. Sənin yox-

luğunu özümə anlatmaq istəyəndə həyatım mühüm bir səhvini,

dünyanın bütün zərif qüvvələrini lərzəyə salacaq kosmik bir bəlanı

təsəvvür edirəm. Özümə dinclik axtarıram, tapa bilmirəm.

Hərdən sənin yoxluğuna adət edirəm. Daha yuxudan ayılarkən

bədənimdə ağrılı giziltiləri, beynimdə isə yuxumun dərinliklərinə

cuman, səhərlər sənin ölüm xəbərini mənə təkrar edən qulaqbatı-

rıcı cingiltini duymuram. Hava haqda, oxuduğum kitablar haqda,

gün ərzində görəcəyim işlər haqda fikirləşməyə başlayıram. Bir

neçə ay fikirləşirdim ki, sənin haqqında yox, başqa bir mövzuda

da həvəslə söhbət edə bilsəm, fikrimi təkcə sənin əksin deyil başqa

bir əşya da cəlb etsə özümü bir növ xilas edilmiş sanacağam.

Bəlkə bu gün xilas olunmuşam? Bilmirəm. Keçmiş canıma

çöküb. İndinin haqq-hesabını onunla çəkirəm. Amma bunu bili-

rəm, istəyirəm də, məni məəttəl edən ürəyimin tənha döyünmək

istədiyi bir anda, günlərin kədər yükü altında həyata qayıtmağın

çətinliyidir. Fikrim həmişə qarışıq olur. Axşamlar evdən çıxanda

lampanı keçirmirəm. Qayıdanda pərdələrin arxasından lampanın

işığını görüb özümün xeyirsiz hiyləgərliyimə gülümsəyirəm, axı

otaq işıqlı olanda qapını açan kimi öz tənhalığımla üz-üzə duru-

ram. Şkafları açıb-bağlayıram, ətir şüşələrini silkələyirəm, kranları

açıram, amma sənin yoxluğunu andıran sükutdan başqa heç nə

eşitmirəm. Mən sükutu dinləyirəm, amam vahiməyə düşmürəm,

əksinə, valeh oluram. Bu sükutu pozmaq istəmirəm. Yuxum özü

gələcək, neçə-neçə gecəni sənin yoxluğunun sükutunu dinləyə-

dinləyə yuxulamışam.

Bə’zən sənin nə vaxtsa mövcud olduğuna da şübhə edirəm.

Həmin xoşbəxtlik, həmin gözəllik doğrudanmı var idi? Doğru-

danmı biz onlarla qidalanırdıq? Belə vaxtlarda fikrimi cəmləyə

bilmirəm, o uçub ötən günlərin üzərindən keçir, bütün maneələri

dəf edir, hərlənir, ipə-sapa yatmır. İndi mənə qalan təkcə yuxu və

keçmiş yanğının gülüdür, xatirəm təzələnir, elə bil səni görürəm,

xoş xatirələr yavaş-yavaş qaydaya düşür və həqiqəti əvəz edir: qə-

ribə xəyanətdir, axı xəyalı yox etmək üçün gərək onun əsli mövcud

ola. Özümü yalandan xoşbəxt edirəm, bununla da ağıldan, dəya-

nətdən, şüurdan uzaq düşürəm. Otağımızda tək qalıb uzun müddət

gözlərimi səin durduğun yerlərə, sevdiyin əşyalara zilləyirəm, sənin

izlərini axtarıram, səni yavaş-yavaş qaranlıqdan çəkib gətirirəm.

Hər dəfə dəqiq bir xatirədən başlayıram, bax elə divara düşən bu

günəş şüaları… Neçə gündü yağış yağırdı. Ölümündən üç gün əv-

vəl, səhər gün çıxmışdı. Pərdələri çəkdim, sən mənə dedin: “Üzümə

gün düşəndə ləzzət alıram”. Çarpayını gün düşən yerə çəkdim. Bir

anlıq gözləri yumulu qaldın, sonra gözlərini açanda pıçıldadın:

“Nə gözəldir!”

Vaxt çox ləng keçirdi. Sənə təmiz paltar gətirdim. Mavi rəngli

pijamanı seçdin, sən bu paltarda öləcəkdin. Günəşin şüaları ota-

qda oynaşırdı, sonra sənin çarpayından çəkildi, həmişəlik çəkildi.

Ertəsi gün yağış yağdı, sonrakı gün də yağdı, üçüncü gün yağış

yağdı, sonrakı gün də yağdı, üçüncü gün səhər sən öldün. Həmin

səhərki onyabr günəşinin rəngini, sənin sifətini və saçlarını necə

oxşadığını, sonra divana çəkilməsini heç vaxt unuda bilməyəcəy-

əm. Günəşə də acığım tuturdu. O da səni tərk edirdi.

Birgə keçirdiyimiz sonuncu yayda Eskalenin havası gözəl idi. O

vxat biz yaman xəyalpərvər idik. Nələr fikirləşirdik…

Biz bitkilər kimi yaşayırdıq. Küləkdən və günəşdən asılı idik.

Günümüzün necə keçəcəyini onlar tə’yin edirdilər. Ən adi hərəkət-

lərimiz adətə çevrilirdi, heç nə dəyişmirdi, günlərimiz xoş keçirdi,

xoşbəxt idik. Xoşbəxtliyi su kimi içirdik, bə’zən nə qədər xoşbəxt

olduğumuzu da unudurduq. Məgər quşlar uçmağın xoşbəxtlik ol-

duğunu fikirləşirlərmi?

Biz saatlarla dənizin sükut dolu nəfəsini dinləyirdik, təkcə ürək-

lərimiz döyünürdü, vəssalam. İsti güc gələnldə suya girirdik, səs-

sizcə üzürdük ki, günəşlə dənizin gözləşməsinə mane olmayaq.

İstəsəydik dinməz durardıq, istəsəydik hər şeydən danışardıq.

Əgər insan sükutdan və söhbətdən məhəbbətin, yaxud dostluğun

yüksək təzahürü kimi istifadə edirsə, əgər onlar narazılıq, barışmaz

ixtilaf əlaməti deyilsə, zahirən bir-birinə oxşamayan iki şəxsi daxi-

lən tam oxşarlığa gətirirsə sükut da, söhbət də gözəldir.

Hərdən sənin qanın qara olurdu, onda mən də bir az qüssələ-

nirdim. Sonra hər şey keçib gedirdi. Gün bərk qızanda sən şam

ağacları əkilmiş kiçik vadini belləməyə gedirdin, mən isə geniş

otağımıza çəkilib pəncərələri bağlayırdım. Uşaqlar yatırdılar.

Evimizdə xoş bir sükut hökm sürürdü. Çəyirtkələrin səsi eşidilirdi.

Sənin işlətdiyin toxanın səsini və ayağının altında qalan quru çör-

çöpün çıqqıltısını eşidirdim. Saatlarla çalışırdın, çırpıları səliqə ilə

üst-üstə yığırdın, ilk yağışlar qurtarandan sonra onları yandıraca-

qdıq. Evə qayıdanda tərli olurdun, üst-başından çör-çöp sallanırdı,

əl-ayağın cızılırdı, özün şən görünürdün. Bə’zən də traktora minir-

din, benzin iyindən və traktorun gurultusundan zəhləm gedirdi,

sürüb uzaqjakı təpənin üzərinə qalxırdın, uzun illərdən bəri kol-

kos basmış keçilməz yerlərə yol açırdın.

Axşamüstü, günəş öz şüalarını evimizin üstündən çəksə də təpə-

ni hələ işığa qərq etdiyi vaxt, ora gedirdik, bir neçə saat əvvəl sənin

traktorla təmizlədiyin təzə yerlərə baxırdıq. Biz ordan şam qoza-

ları yığıb gətirərdik, bə’zən uşaqları əyləndirmək üçün bir tısbağa

da gətirərdik. Hərdən uşaqları da özümüzlə aparardıq. Tək olmaq

istəyəndə, uşaqlardan xəlvət gedirdik, amma gələyimiz baş tut-

murdu, görürdük ki, iki balaca kölgə təpəni qalxıb birbaş yanımıza

gəlir. Qucağımızda bir az dincəlir, nəfəslərini dərir, sonra maraqlı

bir əhvalat danışmağımızı tələb edirdilər. Hərdən uşaqlar fikirləşib

ciddi suallar verirdilər. “Nə üçün günəş hər gün belə edir?” Onlar

ətrafdakı gözəlliyi duyur,susur, təzə bir əhvalat söyləməyi tələb

etmirdilər. Onlar da bizim kimi qürub çağının gözəlliyinə tamaşa

edirdilər.

— Bəlkə günəş daha qayıtmadı?

Biz cavab verirdik ki, sabah səhər tezdən, hələ onlar yuxudan

oyanmamış günəş qayıdıb gələcək, indi oturduğumuz yerləri yeni-

dən işıqlandıracaq.

— O bütün gecəni gəzəcək?

— Hə, gəzəcək, o dayanmır, biz də hərəkət edirik, bizdə gecə

olanda başqa ölkələrdə gündüz olur.

Uşaqlarla edilən söhbətdən dəciddi söhbət ola bilməz. Onlar

ciddi suallar verir, vacib məsələlərlə maraqlanırlar. Hər şeyi əsaslı

öyrənmək istəyirlər. Hərdən onlarla ölüm haqqında danışırdıq.

Bilmirdim ki, ölüm tezliklə özünü onlara tanıdacaq. Evin ətrafında

çəyirtkə yaxud kərtənkələyə rast gələndə təsəvvür edirdilər. Tezlik-

lə hər şey dəyişəcəkdi.

Bir neçə ay sonra uşaqlar “daha heç vaxt” sözünün mə’nasını

anlamağa başlamışdılar. Onlardan biri çox əzab çəkirdi, çünki da-

ha çox anlayrıdı, o səndən danışarkən deyirdi:

— İndi ki, o ölüb, mən başqasını istəyirəm, özü də ona oxşaya-

nı.

Mən istəyirdim başa salım. Axı nəyi başa salım? Deyim ki, mə-

həbbət…

— Axı ölünü sevmək olmaz, onu ki daha görmək olmayacaq,

— deyə cavab verirdi. — Bəs o indi hardadır? Heç olmasa bizi

görürmü?

— Yox zənnimcə görmür. Amma biz onu öz xatirəmizdə

görürük.

Biri fəxrlə deyridi:

— Mənim gözlərim də, ağzım da eyniylə onunkuna oxşayır,

eləmi?

— Mənim bütün hərəkətlərim onun hərəkətlərinə oxşayır.

— Doğrudur.

— Bəs bədəni nə oldu, harda basdırdın?

Deyirdim təpədə basdırmışam, qəbiristanlıqda basdırmışam,

deməyə dilim gəlmirdi. Çünki istəyirdim sevdiyimiz guşədəki

ağacların birinin altında tabutsuz basdırılasan. Nə üçün bizim

ölüm ayinlərimiz bu qədər kədərli və qeyri-təbiidir? Qanq çayı sa-

hilindəki dəfn mərasimləri heç kəsçi qüssədən azad etməsə də azhi-

Onlar səni axtarırlar, səin tanımağa çalışırlar, özlərinin həqiqi

və ydurma xatirələrində sən yenidən görmək istəyirlə . Fotoşə-

killər, deyilənlər, özlərinin qarışıq, tutqun, lakin hərdən adi bir

əhvalatın tə’sir ilə aydınlaşan xatirələri onları həqiqətə yaxınlaşdı-

rır, nəyin yalnız zahiri görkəm və nəyin dumanlı bir xatirə olduğu-

nu aydınlaşdırmağa kömək edir. Onlar axtarırlar, fotoqraf kimi

aparatın obyektivini burur, seçdikləri mənzərəni aydınlaşdırırlarl.

Onlar səni öyrənməmiş özlərinin kim odluğunu bilməzlər.

İstəyirdim uşaqlarımızın xatirində işıqlı bir iz kimi qalasan və sənin çürüyəcəyin haqd fikir onların ağlına gəlməsin, bu fikir bir neçə ay mənə əzab vermişdi. Sənin məlahətinə

və gözəlliyinə hörmətsizlik ediblər, deyə bilmərəm, amma bədəni-

nin kəsilib dərmanlanmasını görürdüm, yanırdım, boğulurdum.

Özüm-özümə deyirdim ki, eybi yoxdur. Sən heç nə hiss etmirsən,

bu kimyəvi fenomendir, amma sənin bədənini, gözlərini, dodaqla-

rını, kostyumunun parçasını görürdüm. Elə ki, cücüdən yaxud mil-

çəkdən qorxmuş bir uşağa “kiçik canlılar böyükləri yemirlər” dey-

irdilər. Hər dəfə fikirləşirdim ki, yox yeyirlər, özü də lap tamam

yeyirlər. Bəli, mən istəyirdim bütün bunları özüm üçün saxlayım,

istəmirdim sənin göydə olduğunu söyləsinlər, çünki biz belə fikir-

ləşməmişdik. İstəyirdim səni həyatla əlaqələndirəm. Deyirdim ki, o

bir cür ağaca və çiçəklərə çevrilib, arılar həmin çiçəklərdən şirə

çəkirlər, bal düzəldirlər, sonra biz balı yeyirik, beləliklə, hər şey

yenidən təkrar olunur.

Uşaqların hərəsi bunu öz təsəvvürü ilə qəbul etmişdi. Biri fərəh-

lə dedi:

— O ki elə gözəl idi, yəqin gözəl də çiçəklər açıb.

O biri dinməzcə fikrə getdi. Ertəsi gün yanıma gəlib dedi:

— Deməli,biz bal yeyəndə bir az da adam yeyirik.

Mən istərdim uşaqlar məni olduğun kimi sevsinlər. Görəsən on-

lar səni necə təsəvvür edirlər? Mənə keçmiş gəzintidən danışırlar.

Əhvalatı onlara mən danışmamışam, özlərinin yadında qalıb. Hə-

min gün sən balaca bir ilan öldürmüşdün. O vaxt buna böyük ma-

raq göstərdikləri nəzərə çarpmırdı. Evimizdən iki yüz metr aralıda

baş vermiş bu hadisə indi uzaq səyahətdə sənin dəhşətli bir ilan

öldürməyin haqda dastana dönüb. Sən onlar üçün cəsarət və qo-

çaqlıq simvoluna çevrilmisən. Mən onlara başqa, daha uzaq, daha

maraqlı gəzintilərimizdən danışanda yenidən öz əhvalatlarına

qayıdırlar.

Mən onlarda elə oxşarlıqlar görürəm ki, həm heyran oluram,

həm də qüssələnirəm. Bu oxşarlıqlar ötəridir, birindən o birinə ke-

çir. Adi bir hərəkət, ayaqqabının qaytanını bağlamaq, eyni vaxtı,

eyni səmanı sevmək, səhər oyanmaq, bunlar hamısı səni xatırladır.

Bə’zən elə bir baxışla rastlaşıram ki, onu heç vaxt sezməmişdim,

bəlkə də var imiş, amma mənə elə gəlir ki, indi yaranır. Mən onları

dinləyirəm, müşahidə edirəm.

Mən sənin ömür yolunla geri qayıdıram, tanımadığım yaşlarda

səni görürəm. İstəyirəm uşaqların indiki görkəmi ilə sənin iyirmi

yaşda odluğun vaxtı birləşdirəm, onda səninlə tanışlığım tam olar.

Yazıram, elə bil qurtarmaq bilməyən yumağı açıram. Yumağın

ipi məni sənə tərəf aparır, gözü yumulu getmirəm, ömrümüzün izi

ilə gedirəm. İstəyirəm ömrümüzün lap özəyinə qədər gedim. Elə ki

həmin özəyə çatdım görürəm ki, bu adi bir mərhələ imiş, hələ uzaq-

lara getməli, xatirələr və duyğular dənizini keçməliyəm. Hər dəfə

bir qat xatirə qabığından çıxmalıyam, yalnız bu yolla, sevdiyim

arzusunda odluğum aləmə gəlib çıxaram. Öz həyəcan və müvəffə-

qiyyətlərimdən tək özüm xəbərdaram. Hərdən hiss edirəm ki, sənə

yaxınlaşıram, kefim kökəlir, amma qəfildən hər şey yox olur, nə

sümüyüm qalır, nə ətim. Elə bil sulfat turşusuna batıram; ip də qı-

rılır. Əsəb telləri çəlməşik düşmüş balaca, yöndəmsiz bir canlıya

dönürəm.

Yox, daha mübarizə etməyin əhəmiyyətiyoxdur, gərək bir fənd

işlədib başımı qarışdıram, özümü əyləndirəm, elə bu fikir də məni

haldan çıxarır. Maşınla, piyada yola çıxıram, heç nə fikirləşə bil-

mirəm, yol hara aparsa, ora gedirəm. İstəyirəm üzümü külək

döysün, möhkəm torpaq üzərində dayanım, hər şeyi unudum, boş

bir aləmdə olum. Yorulanda elə bil xils oluram. Deməli yaşayıram.

Torpaq üzərinə qayıdıram. Hər şeyi əvvəlki yerində görüb

təəccüblənirəm.

XII

Həmin gün səhər tezdən qapının hər iki tayını açdılar. Bir gün

yarım sənin arxanca yol getdim. Yadımda o qalıb ki, yol qurtar-

maq bilmirdi, kəndlər keçirdik, maşınlar ötürdük, sənin arxanca

gedirdik, gözümdən uzaq düşəcəyindən qorxduğum gül-çiçək dolu

qara maşını izləyirdik. Daha heç nə yadıma düşmür. Həmin gün

Lionu keçəndən sonra sərv ağacları və çinarlarla əhatə olunmuş

fantanlar görünəndə cənuba getdiyimizi də duymadım. Burada

səma da başlqadır, yağış da; külək güclüdür. Biz bunu duyradıq,

həm də təəccüblənərdik ki, hər dəfə eyni ləzzəti alırıq.