BİR: kuantum fiZİĞİ Bilimin Evriminin Özeti

 
Kopenhag    Sonrası  
Kuantum   Fiziğini   ana   hatları   ile   gördükten   sonra   şimdi  
biraz   felsefeye   girip   konuyu   varlıkbilim   (ontoloji)   açısından   ele  
alalım.    
Kuantum   teorisi   deney   sonuçlarını   öngören   yöntemleri  
sergilerken   bu   deneyler   ile   elde   edilenlerin   altında   yatan  
nedenlerle   ilgilenmez.   Bu,   ortaya   değişik   açıklamaların  
çıkmasına  neden  olmuştur.  
Kopenhag   açıklaması   bir   parçacığın   gözlenmeden   önce  
ne  yaptığını  söylemez.  
Bunun  önemli  bir  nedeni  böyle  bir  çalışmanın  “bilimsel”  
değil  “felsefi”  olacağı  şeklindeki  kanıdır.      
Felsefi   açıdan   zamanlarının   positivism   “doğanın   gerçek  
yasaları   ancak   gözlenebilenler   ile   çözülebilir”   anlayışına   önem  
veren  bilginler  böyle  bir  uğraşa  girmeyi  gerçekçi  bulmamışlardır.  
Heisenberg’in   Belirsizlik   ilkesi   Kuantum   teorisinin   daha  
derinlikleri   üzerine   bilimsel   açıdan   aşılamaz   sınırlar   koymakta  
idi.    

47  
 
Bu  
nedenledir  
ki  
örneğin  
“Acaba  
elektron  
gözlemlemeden  önce  var  mı  idi?”  gibi  bir  felsefi  soru  Kopenhag  
açıklamasını  yapan  bilim  adamlarını  meşgul  etmemiştir.  
Yine  bu  nedenlerledir  ki  açıklama  daha  derinlerde  yatan  
nesnel  bir  gerçeğin  var  olabileceği  fikrini  göz  ardı  etmiştir.  
Bununla   beraber   bu   açıklama   bilim   dünyasınca   kabul  
edilmiş  olup  halen  geniş  ölçüde  kabul  görmektedir.    
Bu  arada  açıklamaya  kritik  gözle  bakanlar  vardır:  örneğin  
matematikçi   James   R.   Newman   “Bu   asırda   profesyonel  
feylesoflar   fizikçilerin   cinayet   işlemesine   seyirci   kaldılar”  
demiştir.  
Murray   Gell-­‐Mann   ise   “Bohr   bir   fizikçi   neslinin   beynini  
problemin   çözüldüğüne   inandırarak   yıkadı”   açıklamasını  
yapmıştır.  
Acaba  daha  neler  söylenebilir...?    
“Sistem  acaba  gözlemden  önce  ne  durumda  idi;  özellikle  
gözlemlemeden  önce  ondan  bağımsız  olan  bir  gerçek  var  mı  idi  
ve  bu  gerçek  hangi  şekilde  vardı?”  sorusu  ön  almaktadır.    
Kopenhag   açıklaması   bir   gözlem   ya   da   ölçüm  
yapılmadan   önce   bir   nesnel   gerçeğin   olmadığını   ileri  
sürmektedir
.
   
Nick   Herbert   “Kuantum   Gerçeği”   adındaki   kitabında  
soruyor:   ”Bohr   ileride   gelişebilecek   olan   teknolojik   imkânlarla  

48  
 
daha   derinlerdeki   bir   gerçeğe   varılabileceğini   nasıl   göz   ardı  
edebilmiştir?”  Devamla  ”Ölçümlenmemiş  durum  hakkında  teori  
pek   bir   şey   söylememektedir.   Diğer   yandan,   zamanın   büyük  
kısmında   bu   ölçümlenmemiş   gerçek   geçmişte   bulunmaktadır.  
Kuantum  teorisi  bunu  çözümlenmemiş  bir  süperpozisyon  olarak  
ele   aldığından   evrenin   büyük   kısmı   (ölçümlenmemiş   olan   her  
şey)  bir  esrar  perdesi  altında  kalmaktadır.”  
Bununla   beraber   gerçeğin   gözlem   öncesi   durumu  
hakkında   kimi   bilgiler   vardır.   Öncelikle   tüm   parçacıkların  
konumu   süperpozisyon   durumu   göstermez.   Örneğin   bir  
elektronun  kitlesi  ve  elektrik  yükü  belirli  ve  kesin  sabit  değerlere  
sahiptir.  Bu  nedenle  parçacıkların  yalnızca  yer  ve  momentumları  
bilgileri  kuantum  denklemlerinde  yer  alabilir.    
Bu   durumda   eğer   gözlemden   önce   bir   gerçek   var   ise  
bunun   çok   değere   sahip   (belki   sabit)   özelliklerinin   var   olması  
olasılığını  da  göz  önüne  alması  gerekir.    
Bu   halde   kuantum   süperpozisyonunun   parçacıkların  
gerçek  özelliklerini  kapsayacak  şekilde  oluştuğunu  söyleyebiliriz.    
Hatta   belki   de   bu   süperpozisyonu   tanımlayan   dalga  
fonksiyonunun   bünyesinde   ilk   anda   göze   çarpmayan   olgular  
yatmaktadır?  
Deniliyor   ki:   Dalga   fonksiyonu   örneğin   çift   yarık  
deneyindeki   gibi   girişim   örüntüleri   sunabilir   ancak   olasılıklar  

49  
 
hiçbir  zaman  negatif  değer  alamazlar  ve  dolayısı  ile  bu  olasılıklar  
girişim  yaratamazlar.    
Ekteki  (vii)  fonksiyonuna  bakalım:  
 
Burada   i,   -­‐1   sayısının   kareköküdür.   Gerçek   sayılar  
dizininde  böyle  bir  sayı  tanımlanmamıştır.  Bu  nedenle  bu  sayıya  
“sanal”,   bu   sayıyı   içeren   fonksiyonlara   da   “sanal   fonksiyonlar”  
denilir.   Çoğunlukla   bunların   sanal   olmasından   dolayı   gerçek  
olguları   yansıtmadıkları   var   sayılmıştır.   Görülüyor   ki   dalga  
fonksiyonu   matematiksel   olarak   sanal   uzaydadır   ve   sanal  
düzlemde  bir  faz  içermektedir.  Girişim  olgusunu  betimleyen  bu  
faz   değerleridir.   Bunu   “gözlemlemeden   önceki   gerçek”   olarak  
ele   alırsak   tartışma   şu   soruya   varmaktadır:   Acaba   dalga  
fonksiyonu   Kopenhag   açıklamasında   öngörüldüğü   gibi   yalnızca  
sanal  Hilbert  uzayında  var  olan  bir  fonksiyon  mudur  yoksa  içeriği  
daha  ileri  bazı  gerçekleri  saklıyor  olabilir  mi?    
Dalga   fonksiyonu   niçin   bu   haliyle   basit   bir   olasılığı  
barındırmaktan   gayri   gözlemden   önce   gerçeği   tanımlayan”   bir  
yapı  olarak  ele  alınamasın?    
H.   Dieter   Zeh   bunu   böyle   görmüş   ve   “niçin   dalga  
fonksiyonunun  gerçekliğini  kabul  etmeyelim?"  demiştir.    
Gerçekten   de   matematik   bir   fonksiyon,   belli   bir   fiziksel  
gerçeği   tanımlar.   Dalga   Fonksiyonunu   gözlemlemeden   önceki  

50  
 
gerçeği  yansıtan  bir  araç  olarak  ele  alabiliriz.  Ancak  bu  gerçeğin  
matematiksel  olarak  sanal  bir  uzayda  olduğunu  unutmamalıyız.  
(Hilbert   uzayı).   Açıkça   burada   günlük   “gerçek”      kavramının  
dışındaki  bir  “gerçek”  kavramı  ile  karşı  karşıyayız.  
İnsanların  anladığı  gerçek  kavramı  ile  “gerçeğin”  kendisi  
arasındaki   farklılıklar   üzerindeki   tartışmalar   sürekli   olarak  
gündeme  gelen  bir  konudur.  Bir  soru  şudur:  Eğer  bu  fonksiyon  
“gerçeği”   yansıtıyorsa,   nasıl   oluyor   da   atomların   meydana  
getirdiği   bizler   bu   kuantum   garipliklerinden   etkilenmiyoruz?  
Viyana  Üniversitesinden  Kuantum  Fiziği  uzmanı  Johannes  Kofler  
de   “nasıl   oluyor   da   günlük   muntazam   dünya   bu   kuantum  
şizofrenisinden  uzak  kalıyor?”  diye  soruyor.  Bilim  adamları  yıllar  
boyunca   kuantum   dünyası   ile   gerçek   dünya   arasındaki  
yakalanması   zor   ilişkiyi   bulmaya   çalıştılar.   Günümüzde   Kofner,  
Brukner   ve   diğerleri   bu   dünyalar   arasında   bir   sınır   olmadığını  
göstererek   cevabı   bulmuş   görünüyorlar.   Hal   böyle   olunca   akıl  
durduran  bir  bulgu  ile  karşı  karşıyayız:  Dünya  kuantum  dünyası  
olabilir  ama  biz  bunu  göremiyoruz…  
Bu  iddia  Klasik  gerçeğin  ortaya  çıkması  konusundaki  tüm  
görüşlere  meydan  okumaktadır.    
 
 
“Gizli  Değişkenler”  Teorisi    

51  
 
Albert   Einstein’ın   Kopenhag   açıklamasını   Kabul  
etmediğini  ve  nasıl  karşı  çıktığını  anlatmıştım.
   
Einstein   tüm   parçacıkların   göremediğimiz   sabit  
özellikleri   olması   gerektiğini   ileri   sürmüş   ve   bunlara   “gizli  
değişkenler”  demişti.  Bu  iddia  kuantum  teorisini  çürütebilirdi.
 
1932   yılında   zamanın   en   büyük   matematikçisi   sayılan  
John   von   Neumann   kuantum   teorisinin   nihai   analizini  
”Mathematical  Foundations  of  Kuantum  Theory”  isimli  kitabında  
yayımladı  ve  “gizli  değişkenler”  olamayacağını  açıkladı.  Bu  yargı  
“gizli  değişkenler”  konusundaki  araştırmaları  yirmi  yıl  geri  attı.    
Bununla  beraber  yukarıda  sözü  edilen  dalga  fonksiyonu  
gerçek   olarak   ele   alınmasa   dahi,   halen   bu   konu   üzerinde  
tamamen   tarafsız   kalan   ya   da   şüpheci   davranan   kişiler   vardır.  
Buna   bir   örnek   1971   yılında   yayımladığı   “Einheit   der   Nature”  
isimli   kitabı   ile   üne   kavuşan   Carl   Fredrich   von   Weısacker,’dir.  
Cambridge’deki   bir   toplantıda   Kopenhag   açıklaması   hakkında  
“gözlenemeyen   yoktur"   diyenlere   cevaben   "Gözlenen   mutlak  
vardır  ancak  gözlenemeyen  hakkında  da  uygun  varsayımlar  ileri  
sürmeye  hakkımız  vardır”  demiştir.    
1952  yılına  gelindiğinde  David  Bohm  bu  teorinin,  yerellik  
kuralının   ışık   hızının   üstünde   iletişim   olabileceği   şeklinde  
gevşetilmesi  halinde  geçerli  olabileceğini  gösterdi.
 
 
İşlerin  acayipleşmesinde  bir  adım  daha  atalım:  

52  
 
Dalga   fonksiyonunun   bünyesindeki   çok   sayıda  
“karakteristik  değerler”  nedeni  ile  gözlemden  önceki  çok-­‐değerli  
“parçacıkların   gözlemden   önceki   gerçek   durumunu   yansıttığı  
ileri  sürülebilir.  Eğer  durum  bu  ise  fiziksel  dünyamızda  niçin  çok  
değere  sahip  olan  özellikleri  görmüyoruz?  
Ancak,  bir  parçacık  üzerinde  deney  yaptığımızda  yalnızca  
bir  değer  elde  ediyoruz.  Bu  demek  oluyor  ki  “Gizli  Değişkenler”  
teorisinin   çok   sayıda   karakteristik   değere   sahip   olan   doğada  
oluşan  kimi  olguları  bir  şekilde  gözümüzden  saklayan  bir  özelliği  
var.   Bu   nasıl   olabilir?   Bu   noktada   bunun   çevremizdeki   gerçeği  
tanımlama  yeteneğimizden  ileri  geldiğini  söyleyebiliriz.  
Bernard   d'Espagnat   bir   "peçe   arkasındaki   gerçek"   ten  
söz   etmiştir.   Buna   “ampirik   gerçek”   de   demiştir.   Bu   tanım  
günlük   gerçek   anlayışımızın   daha   derinindeki   bir   katmanı   ifade  
eder.  
Bizim   “ampirik   gerçeğimiz”   pek   çok   parçacıktan   oluşur.  
Ölçüm  gereçlerimiz  de  parçacıklardan  meydana  gelir.  Bu  durum  
çok   değere   sahip   olan   bir   evrenin   bizlerden   nasıl   saklandığını  
açıklayabilir.  Parçacıkları  yalnızca  sezebiliriz.  Sorun,  gerçeğimizin  
gözlerimizi  de  kapsayan  "ölçüm  gereci  ”aracılığı  ile  keşfedilmeye  
çalışılmasıdır.  Tanıma  göre  gerçeğimizdeki  her  şey  parçacıkların  
birleşiminden   oluşur.   Bu,   “peçe   ardındaki   gerçeği”   anlamamızı  
engelleyen   bir   yapı
  oluşturur.   Bu   “peçe   arkasındaki   gerçek”   ile  

53  
 
etkileşemeyiz.   Belki   yapısı   hakkında   kimi   ipuçlarını   elde  
edebiliriz:   Deriz   ki   ”eğer   biz   bir   parçacıklar   dünyasında  
yaşıyorsak   o   zaman   derindeki      “peçelenmiş   gerçek”   bir   “dalga  
fonksiyonları   dünyası”   olabilir”.   Yine   örneğin   deriz   ki   “bir  
kalemin   gerçek   olduğunu   biliyorum   çünkü   onu   elimde  
tutabiliyorum”.  Burada  kalem,  elimizin  gerçek  olduğu  kanısında  
olmamız   nedeni   ile   gerçektir.   Bu;   günlük   tanımımıza   uygun  
düşen   gerçeğimizin   ne   olduğunu   iyi   açıklayan   bir   saptamadır.  
Parçacıklar   üzerindeki   deneylerimiz   parçacıklardan   oluşan  
gereçlerle   yapılır,   dolayısı   ile   yalnızca   parçacıkları   tanırlar.   Bu  
yöntemleri  kullanarak  fiziksel  gerçeğimizin  ötesindeki  bir  gerçek  
hakkında  bilgiye  ulaşamayız.  Dalga/parçacık  ikileminin  nedenini  
dahi  bilmiyoruz…  
Diğer   taraftan   bir   kuantum   sisteminin   klasik   ölçümler  
açısından  ele  alınması  sorunu  özellikle  sistemin  evrende  olduğu  
“kuantum   kozmolojisi”   alanında   yaşanabilecek   zorluklara   işaret  
eder.    Bu  bağlamda  “evren  acaba  karmaşmış  durumda  mı”  diye  
sorgulandığında  şu  yanıt  ortaya  çıkabilir:  
Kimi   ilim   adamı   Evrenin   daha   ilk   patlama   anından  
itibaren   karmaşmış   konumda   olduğunu   benimsemektedir.  
Michio   Kaku   diyor   ki:   "Evren   doğduğu   zaman   bir   kuantum  
metası   olan   ve   değişik   konumlarda   aynı   anda   var   olabilen   bir  

54  
 
elektrondan   daha   küçüktü.   Bu   nedenledir   ki   evren   de   bir  
kuantum  metasıdır  ve  birçok  değişik  konumda  var  olur."    
Gerçek  hakkında  başka  ne  biliyoruz:  
Karmaşmış   parçacıkların   çok   uzakta   da   olsalar   birbirleri  
ile  acayip  bir  bağ  ile  ilintili  olduklarını…  
Belki   bu   iletişim   ulaşamadığımız   “peçelenmiş   tabaka”  
aracılığı  ile  oluyordur.  
Şimdiye  kadar  tüm  acayipliklerin  sıralandığı  bu  noktada  
artık   mistik   bir   dünyaya   doğru   yol   aldığımızın   belki  
farkındasınız…  
Acaba  çözümler  orada  mı?    
 
         İKİ:  FİZİKTEN  FİZİKÜSTÜNE    
 
İnsanın  Evreni  Anlama  Çabası    
Einstein  “evren  hakkında  en  anlaşılmaz  şey  insanın  onu  
anlamasıdır.”   demiştir…   Evrende   sadece   enerji   yok,   bu   enerjiyi  
harekete   getiren   kurallar   var   ve   bu   kuralları   insan   aklı  
keşfedebiliyor…  Einstein  insan  aklının  bu  olayı  çözümleyebiliyor  
olmasının  ilmin  en  büyük  bilmecesi  olduğunu  söylemiştir.  
“İnsan   aklı   Evreni   anlamaya   nasıl   çalışmıştır?   Aklın  
Evrenin   sırlarını   keşfedebilmek   için   tuttuğu   yollar   nelerdir?  
Hangi   dürtüler   onu   böyle   bir   çabaya   itmiştir?   İnsanın   bu  

55  
 
sorunsalı   inanç   dünyası   içinde   çözmeye   çalıştığını   görürüz.   Bu  
dünyada  üç  ayrı  eğilim  göze  çarpar:    
Akılcılık:  İslam,  Hıristiyanlık  ve  Musevilik  inancı.    
Evrenin   her   şeye   kadir   bir   Tanrı   tarafından   yaratılmış  
olması  inancı  üzerine  oturan  Modern  Bilimin  kurucuları  arasında  
sayılan   Francis   Bacon,   Galileo   ve   Isaac   Newton   düşünce   ve  
eylemlerinde   sofu   Hıristiyan   değillerdi.   Bununla   beraber   İncilin  
“Tanrının  insanı  kendi  suretinde  yarattığı”  hükmünden  hareketle  
“insanın   da   ilahi   bir   aklı   olması,   bu   akılla   doğanın   sırlarını  
çözebilmesi   ve   dünyayı   yönetebilmesi”   gerektiği   düşüncesinde  
idiler.  Onlara  göre  doğa  anlaşılabilirdi  zira  doğada  var  olan  akıl  
ile  insanda  var  olan  akıl  arasında  ilahi  bir  ilişki  olmalı  idi.  Francis  
Bacon   deneylerden   sonuçlar   çıkarmak   yönündeki   tüme   varış  
yöntemini   benimsediği   için   modern   bilimin   babası   sayılıyordu.  
Bacon   ilmi   takip   etmenin   Tanrının   buyurduğu   bir   görev  
olduğuna   inanırdı.   “Novum   Organum   Scientiarum”   (1620),   adlı  
eserinde   demiştir   ki;   “İnsan   cennetten   kovulduğunda   hem  
yaradılışın   üzerindeki   söz   hakkını   kaybetmiş,   hem   de  
masumiyetini   yitirmiştir.   Her   iki   kayıp   da   bu   yaşamda   kısmen  
tekrar   elde   edilebilir:   Bunlardan   birincisi   din   ve   iman   gücü   ile  
ikincisi  ise  sanat  ve  bilimle…“.    

56  
 
İnançlı   bir   insan   olan   Kepler,   astronomi   ilmini  
geliştirirken   Tanrı'nın   ilahi   evrensel   düzenini   keşfetmeyi  
amaçlıyordu.  
Musevi-­‐Hıristiyan   kültüründe   Bilimsel   Yöntem   de  
denilen   bu   dürtüye   dayanan   bilimsel   araştırma   sistematik   ve  
akılcı  bir  şekilde  yürümüştür.  A.  N.  Whitehead  (1904-­‐67)  bunun  
bir   nedenini   ”Tanrının   akılcılığı   hakkındaki   orta   çağ   inancı”na  
güvenmek  olarak  açıklar.  Whitehead  ayrıca:  “Tanrının  akılcılığına  
inanan   ilk   bilim   adamları   bu   inançları   nedeni   ile   “her   olayın  
geçmişi  ile  çok  kesin  bir  şekilde  ilişkili  olduğuna  ve  genel  ilkeleri  
temsil  ettiğine”  inanırlardı.  Bu  inanç  olmasa  idi  ilim  adamlarının  
fedakârca  çabaları  ümitten  yoksun  olacaktı”  demiştir.  
 
Diğer   yandan   Avrupa'daki   gelişmeye   en   büyük   katkı  
İslam   Dünyasından   gelmiştir.   8.   yüzyıl   ile   beraber   Abbasi  
halifelerinin  himayesinde  gelişen  ilim,  Optik  alanında  el-­‐Kındî  ve  
Ibn-­‐el-­‐Haytam,   Astronomi   alanında   al-­‐Battani,   Matematikte  
Tabit-­‐bin-­‐Hurra,   Abu'l   Vefa,   Tıpta   el-­‐Razi   ve   İbn-­‐i-­‐Sina'yi  
yetiştirmiştir.   İranlı   al-­‐Kuarizmi,   Hint   bilginlerinin   daha   önce  
geliştirdiği   ve   İslam   İlmi'nde   yer   tutan   Arap   rakamlarını  
nakletmiş  ve  Astronomi  tablolarını  geliştirmiştir.  Cebir,  Cabir  bin  
Hayyan'ın  eseridir.  Kaynağını  çoğunlukla  Gazne  okulundan  alan  
Müslüman  bilim  adamlarının  araştırmalara  şevkle  sarılmalarının  

57  
 
bir   temel   nedeni   İslam   öğretisinde   Kuranda   yer   alan   doğa  
sırlarını  çözmenin  özendirilmesidir.  
Görülmektedir   ki   Kutsal   Kitaplardaki   vahiyler   ve  
söylemler   insanın   işlevinin   doğayı   yönetmek,   bunun   için   de  
evreni   keşfetmek   olduğunu   öğreterek   bilimsel   araştırmaları  
desteklemişlerdir.   Evrenin   sırlarını   anlamak   yönündeki   en  
önemli  dürtü  budur.      
İlimcilik  
Osmanlıdaki  adıyla  İlmiyye,  Modern  Bilim  görüşü  yerine  
kullanılan   bir   terimdir.   Bilime   aşırı   değer   verme   anlamında   da  
kullanılır,   ki   bu   anlam   bir   dereceye   kadar   küçümseyicidir  
denebilir.   Küçümsemenin   nedeni   ileride   de   görülebileceği   gibi  
yaratılışın   temelinde   tamamen   mantık   dışı   bir   olasılık,   bir   kör  
şans  olduğunu  baştan  kabul  etmesi  olmuştur.
 
İlimcilik;   bilgiye   ulaşmanın   tek   yolu   olarak   görülen  
Bilimsel   Yöntemin   aksine   yalnızca   Bilimin   evrenin   sırlarını   ve  
gerçeği   keşfedebileceğine   inanıyordu.   İlimciliğin   yalnızca   ve  
denenebilir   deneye   dayalı   olgulara   tutkusu   onu   katı   bir   İlimsel  
Dünya   görüşüne   hapseder.   Bu,   İlimi   reddeden   Protestan  
köktendinciliğinin   yalnızca   dinsel   bir   dünya   görüşü   olduğu   ile  
eştir.   İlimcilik,   çoğu   felsefi,   metafizik   ve   dinsel   görüşlere  
kapalıdır.  

58  
 
Bu   felsefenin   öncüsü   Fransız   feylesofu   René  
Descartes’dır  (1596-­‐1650).  Descartes  akıl  ile  maddeyi  ayırt  eden  
ve   ikilik   düsturunu   yaşama   geçiren   ilk   düşünür   olmuştur.   Bu  
ayrım   hem   bir   ilim   dalı   olarak   psikoloji   hem   de   genelde   Bilim  
üzerinde   büyük   etki   yapmıştır.   İkilik   ilim   adamlarına   maddeyi  
eylemsiz  ve  insanlardan  tamamen  soyutlanmış  bir  konumda  ele  
almak   imkânını   sağlamıştır.   Bu   suretle   evreni   insandan   ayırt  
ederek   tarafsız   bir   şekilde   ve   insanın   gözlemine   gerek  
duymaksızın   incelemek   mümkün   olacaktı.   Tarafsızlık   Bilimin  
ideali   oldu.   Bu   kavram   1800   lü   yıllarda   Comte   tarafından  
insanların  ve  kurumların  davranışını  incelemekte  kullanıldı.    
Descartes  Tanrıya  inancı  tam  olan  bir  Katolik  idi.  Ancak  
felsefesinde   vahiydeki   “iman”   inancını   kabul   etmedi.   Gerçeği  
ararken   olasılıklara   dayanan   her   bilgiyi   reddederek   yalnızca  
mükemmelen   bilinen   ve   hakkında   hiçbir   şüpheye   yer   olmayan  
bulguları   kabul   etmenin   gerekli   olduğunu   söyledi.   Diğer   bir  
deyişle   yalnızca   keşfedilen   ve   insan   aklı   ile   ispatlananlara  
inanmak  uygun  idi.  Descartes  “her  şeyden  şüphe  edebilirim  ama  
mantıksal   olarak,   şüphe   ediyor   olmamdan   şüphe   edemem”  
diyordu.  Ona  göre  bu  kendi  kendisini  nakzetmek  olurdu  ki  doğru  
bir  sonuca  götürmezdi.  Evrenin  görünen  düzeni,  kör  talihin  eseri  
olan  bir  şablondan  insan  aklının  algıladığı  olarak  anlaşılıyordu.  

59  
 
Bu   önerimin   ortaya   atılması   ile   beraber   eleştirmen  
feylesoflar  Descartes’ın  iddiasını  çürüttüler:  i  Descartes’in  kendi  
mantığı   ile   tutarlı   olabilmesi   için   yalnızca   şüphelenme   ya   da  
düşünmenin  var  olduğuna  inanması  gerekeceğini  ileri  sürdüler.  
Her   sonucun   bir   nedeni   olması   gerektiği   ispatlanmadan  
düşünceye   bir   düşünenin   neden   olduğunu   ileri   sürülemezdi.  
Yaratılışın  nedenini  kör  talihe  bağlayan  bilimcilik  esasen  doğanın  
temelinde  bir  aklın  var  olduğu  düşüncesini  dışlamış  idi.    
Ampirizm   akımının   öncüleri;   İngiltere’de   Berkeley   ve  
Hume   ile   Almanya’da   Kant   da   insan   aklının   gerçeği   olduğu   gibi  
anlayabilmek   için   yeterli   olduğu   yönündeki   inancın   mantıksal  
temellerini  zayıflattılar.  Evren  hakkındaki  bilginin  tek  kaynağının  
insanın  duyuları  olduğunu  ileri  sürdüler.  Rasyonalizm  olarak  da  
adlandırılan,  bilginin  doğruluğunun  temellendirilebileceğini  öne  
süren  felsefi  görüşe  karşı  çıktılar.  
“Ampirik”   (duyular   aracılığı   ile)   kelimesi   çoğu   kez  
“bilimsel”  anlamında  kullanılır.  Bu  bilim  adamlarının  yaptıklarını  
açmak   ve   onları   Bilim   adamı   olmayanlardan   ayırmak   için  
geçerlidir.   Bilim   adamları   deneyler   ve   gözlemler   yaparlar   ve  
evrenin   gerçeklerine   ulaşmaya   çalışırlar.   Bu   nedenle   “Ampirik  
Metotlar”  deyimi  “Bilimsel  Metotlar”  deyiminin  yerine  geçer.    
 Kant’dan   sonra   her   tür   bilgi   savını   kuşkuyla   karşılayan,  
bunların   temellerini,   etkilerini   ve   kesinliklerini   irdeleyen,   ayrıca  

60  
 
aklın   kesin   bir   bilgi   elde   edemeyeceğini,   hakikate   erişilse   dahi  
sürekli  ve  tam  bir  şüphe  içinde  kalınacağını,  mutlak
’
a  ulaşmanın  
mümkün  olmadığını  savunan  şüphecilik  akımları  gelişmiştir.  
 Buna   ek   olarak   modern   psikoloji’nin   babası   sayılan  
Sigmund   Freud,   insanların   rasyonel   olmadıklarını   ortaya   atarak  
olayı  iyice  derinleştirmiştir.  “Bilinç  dışı  akıl”  ve  çoğu  kez  bu  aklın  
“bilinçli   akla”   üstün   gelmesi   bulgusu;   insanların   çoğu   kez  
mantıksız   dürtüler   ve   biyokimyasal   uyarılarla   hareket   ettiğini  
gösterdi.      
Freud’dan  sonra  insanların  akıllı  oldukları  inancı  sarsıldı.  
Bununla   beraber   feylesoflar   ve   psikologlar   mantığa   inancı  
sarsamadılar.   Bilimsel   yöntemin   sürekli   başarısı   insanın   mantık  
yolu   ile   evrenin   sırlarını   çözebilme   yönündeki   inancına   haklılık  
kazandırdı.   İlim   mantığın   son   kalesi   haline   geldi.  Ancak   20  
yüzyılın  sonlarına  doğrudur  ki  bizzat  fizikçiler  bir  çıkmaz  sokağa  
girdiler.  O  zaman  bilimciliğin  temelleri  sarsıldı  ve  kale  çökmeye  
başladı.    
Kimi   düşünürler   bilimin   başarılı   olmakla   beraber  
bilimciliğin   kendi   kendisini   nakzeden   bir   felsefe   olduğuna  
hükmettiler.    
 
Esasen   yaratılışın   kör   talihin   rastlantısal   bir   eseri  
olduğunu  söyleyen  Bilimcilik,  doğanın  temelinde  bir  ilahi  mantık  
olduğu   fikrini   reddetmiştir.   Bilimci,   insan   aklının   doğayı  

61  
 
anlayabildiğini   söylemekle   beraber   rastgele   oluşmuş   bulunan  
evrenin  düzeninde  mantık  bulunmadığında  ısrarlıdır.  
 O   zaman   şu   soru   ortaya   atıldı:   Mantıksal   olmayan   bir  
evren  düzenini  mantıksal  olarak  çalışan  insan  aklı  nasıl  anlıyor?  
Mutlak   irade   ve   kader   ile   çelişen,   bilimin   yarın   neyi  
keşfedeceğinin   bir   rastlantı   olarak   var   olacağı   bir   düşünceye  
karşı  çıkılması  olası  idi.      
Evrenin   aslında   anlaşılabilir   olması   gerçeği,   bu   gerçeği  
destekleyen   seslerin   artması   Einstein   gibi   âlimleri   akılcı   bir  
yaratılış  inancına  itmiştir.  
Diğer   yandan   Berkeley   Üniversitesi   Fizik   Profesörü  
Fritjof   Capra   gibi   ilim   adamları   ise   dünyanın   niçin   insana   hiç  
yabancı   olmayıp   aslında   anlaşılabilir   olduğu   konusunu   daha  
değişik  bir  nedenle  izah  etmektedirler.  
Dr.Fritjof  Capra’nın  bir  deyişine  yer  verelim:  
“Sayıları   gittikçe   artan   bilim   adamları,   mistik   fikirlerin  
çağdaş  bilime  tutarlı  ve  yerinde  bir  felsefi  zemin  oluşturduğuna  
inanıyorlar”   ve   devamla   “yeni   fizik,   pek   çok   mistik   fikri  
desteklemektedir.”  
Bu  aşamada  şunu  açıklamak  gerekir:  Bu  ilim  adamlarının  
çoğu  “Bilimcilik”  denilen  akıma  bir  entelektüel  olarak  inanmayan  
ve      kendilerini   bu   yoldan   ayırmak   isteyen   dürüst   ve   kıymetli  
kişilerdir.   Bu   akımı,   felsefi   temelinin   sağlam   olmadığı   gerekçesi  

62  
 
ile  mesleklerindeki  şöhretlerini  feda  etmek  pahasına  terk  etmiş  
ve  Bilimsel  dedikleri  Mistisizmin  ufuklarına  açılmışlardır.    
3.  Mistisizm:  Şuurumuzdaki  Evren    
Bilimsel  mistisizm  yeni  fizik  biliminin  mistik  felsefede  yer  
alan  kimi  yargıyı  pekiştirdiğini  ileri  sürer.      
İleriki  satırlarda  mistik  dünyayı  incelerken  bir  yandan  bu  
dünyada   mantıksal   aklın   sınırlarının   ne   olduğunu   gözlemlemek  
uygun  bir  işlev  olacaktır:  
İnsanoğlu  evreni  mantık  ile  mi  kavrıyor?  Acaba  mantığın  
sınırları  nedir?  
Capra   şöyle   devam   ediyor:   “Bu   yeni   çığırda   Fizikçiler  
doğal  olaylara  ilişkin  yarattıkları  teorileri  gerçek  olarak  gördüler,  
ancak  buldukları  gerçekler  mantığa  uymuyorsa  mantığı  bir  yana  
bıraktılar  ve  buldukları  gerçeği  benimsediler.”