Biznes va tadbirkorlik

 

6-masala 

Apelsinning  narx  bo’yicha  talab  va  taklif  elastikligi  koeffitsentlari  E

d

  va  E

s

 

berilgan.  Apelsinning  bozordagi  ko’rsatkichlari  quyidagicha:  Q

*

=7.5  t/yil;  R

*

=75 

so’m (1 kg); E

s

=1.6; E

d

=-0.8 

1-bosqich: Berilgan E

s

=a

1

*( R

*

/Q

*

) tenglamaga qo’yib, a

1

 ni topamiz. 

1.6=a*75/7500=0.01*a, bunda a=1.6/0.01=160 

2-bosqich:  a  ning  qanday  qiymati  R

*

  va  Q

*

  larning  qiymati  bilan  birga 

Q

s

=a

0

+a*P tenglamaga qo’yib, a

0

 ni aniqlaymiz. 

7500= a

0

+160*75= a

0

+12000 bundan 

a

0

=7500-12000=-4500  aniqlangan  a

0 

va  a

1 

larning  qiymatini  taklif 

tenglamasiga qo’yib, taklifning aniq tenglamasini topamiz. 

Taklif: Q

s

=-4500+160*R 

Xuddi shu yo’l bilan talab tenglamasini aniqlaymiz. 

-0.8=-b*(75/7500)=-0.01*b

1 

Demak,  b

1

=0.8/0.01=80.  b

1

,  R

*

  va  Q

*

  larning  qiymatlarini  Q

d

=b

0

-b*P 

tenglamaga  qo’yamiz  va  b

0

  ni  aniqlaymiz.  7500=  b

0

-80*75=  b

0

-6000  bundan 

b

0

=7500+6000=13500 

Shunday qilib, talab chizig’i quyidagicha: 

Q

d

=13500-80*R 

Xatoga  yo’l  qo’ymaganligimizni  tekshirish  uchun  talab  bilan  taklifni 

tenglashtirib, muvozanat narxni aniqlaymiz. 

Q

s

= Q

d

;

 

–4500+160*R=13500-80*R 

240*R=18000; R=18000/240=75 

Demak, tenglama to’g’ri aniqlangan. Chunki 75 so’m muvozanat narx. 

 

7 - masala 

327 

 

Tovarga bo’lgan talab va taklif funktsiyalari quyidagicha berilgan:  

Qd= 400 – P va Qs = 2P – 260. Bu erda Q – g dona P – narx (so’mda). 

Agar har bir sotuv narxining 12,5% miqdorida soliq belgilansa. 

a) Bu tovar bozordagi muvozanat narx va miqdor qanday o’zgaradi? 

b) Bu tovar sotuvchilarning daromadi qanday o’zgaradi? 

Yechish: 

Qd = 400 –P   

 

soliq kiritilgandan keyin 

Qs = 2P – 260 

 

 

P





)

100

%

1

(

 

400 – P = 2P+260   

 

260

)

100

5

,

12

1

(

2

400













P

P

 

3P = 660 

 

 

 

400 + 260 = P+1,75P 

P

0

=220  

 

 

 

660=2,75P 

180

220

400

180

260

220

2















Qs

Qd

   

 

    P

1

=240 

 

P

Q

TR





 Daromad o’zgarishi    Q

1

=400-240=160 

38400

160

240

1200

38400

39600

39600

180

220

1

0

















TR

TR

so’mga daromad kamaygan. 

 

8 – masala 

Tavorga  bo’lgan  talb  va  taklif  funktsiyali  quyidagicha  berilgan  Qd=110-P, 

Qs=2P-50  Q  –  ming  dona  P  –  tovar  narxi    AQSh  dollorida.  Agar  har  bir  tovar 

uchun uning narxning 20% miqdorida soliq belgilansa. 

A) Bu tovar bozoridagi muvozanat narx va miqdor qanday o’zgaradi? 

B) Bu tovar sotuvchilarning daromadli qanday o’zgaradi? 

Yechilishi: 

3

,

53

160

3

11

,

3022

Q

P

TR

 

56,7,

Q

 

53,3,

P

:

Демак

         

          

          

50

110

2

56,7

53,3

-

110

Qd

        

          

          

50

2

P

 

-

 

110

0

0

0

0

0

0

0

































P

P

P

P

P

 

P





)

100

%

1

(

 - narxga soliq qo’shish formulasi. 

328 

 

5

,

48

5

,

61

110

5

,

61

160

6

,

2

50

110

6

,

1

110

50

8

,

0

2

110

50

)

100

20

1

(

2

1

1





































Q

P

P

P

P

P

P

P

P

 

камайган

 

25

,

39

3022

2982

2982

5

,

48

5

,

61

1

1

1

га

TR

P

Q

TR





















 

Demak, soliq kiritilgandan keyingi holat P

1

=61,5. Q

1

=48,5. 

 

9 – masala 

Kolbasa  narxi  2500  so’mdan  3000  so’mga  ko’tarildi,  deb  faraz  qilaylik. 

Salimovlar  oilasining  daromadi  75000  so’mdan  82000  so’mga  oshib,  ularning 

(75000)  kalbasaga  bo’lgan  talab  miqdori  ko’tarilsa  holatda  talb  chizig’ini  va 

muvozanat  nuqtani  o’zgarishini  grafikda  ifodalang  va  chizilgan  grafigini  izohlab 

bering. 

Yechish: 

P

1

 = 2500 co’m 

 

TR

1

 = 75000  

Q

P

Q

ТR











25000

75000

1

1

1

 

P

2

 = 3000 co’m 

 

TR

2

 = 82000 

Q

P

Q

ТR











3000

82000

2

2

2

 

3

.

27

30

2

1





Q

Q

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

10 – masala 

O’quvchilar  sumkasiga  talab  chizig’i  Qd  =  600-0,2P  va  taklif  chizig’i  Qs  = 

300+0,4P  tenglamalar  bilan  yoziladi,  bu erda R  –  so’mkaning so’mlardagi narxi. 

Muvozanat  narxi  va  sonini  toping.  Agar  sotuvchi    so’mka  tannarxi  350  so’m 

bo’lganda talabni monopollashtirib olgan bo’lsa, muvozanat holat qanday bo’ladi. 

Berilishi: 

Qd = 600-0,2P monopol narx – 350so’m. 

P 

3000 

2500 

Q 

27.3 

30 

329 

 

Qs = 300-0,4P muvozanat miqdor - ? 

Yechish: 

600-0,2R=300+0,4R 

   

 

0,6=300 

 

 

500

100

-

600

500

0,2

-

600

 

 

Qd









  

   

 

R=500 so’m  

 

500

200

00

3

500

0,4

300

 

 

Qs













 

Muvozanat narx – 500 so’m 

Muvozanat miqdor – 500 dona 

  Bozor  monopollashtirib  olingan  holda  foyda  ko’paytirishda  faqat  talab 

chizig’i  hisobga  olinadi  xolos.  U  holda  Rni  talab  funktsiyasi  tenglamasidan 

ifodalab olsak quyidagini olamiz. 

Ya’ni: 

Q

P

P

Q

Q

Р

5

3000

5

1

600

2

,

0

600



















 

Foyda max = 

.

5

265

)

265

(

5

265

)

265

((

5

)

265

265

265

2

(

5

)

530

(

5

5

2650

)

5

2650

(

)

350

5

3000

(

)

350

(

2

2

2

2

2

2

2

2

2





















































Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

P

Q

 

II- usul.        

1675

P

 

          

          

          

          

265

1675

1325

-

3000

265

5

-

3000

P

        

          

0

265

265

10

2650

5

2650

2





























Q

Q

Q

Q

Q

Q

Q

 

Demak 

351125

)

350

1675

(

265

max









F

so’m. 

Masalada quyidagi qisqa ko’paytirish formulalaridan foydalaniladi. 

  (a-v)

2

=a

2

-2av+v

2 

 

 

)

2

(

5

5

10

х









 

 

11 – masala 

Tovarning  talab  va  taklif  funktsiyalari  berilgan  Qd  =  100-5P  va  Qs  =  20P-

200. Tovarning muvozanat narxi va miqdorini toping. 

Yechish: 

Qd = 100-5P  100-5P=20P-200 

Qs = 20P-200      5P+20P=200+100 

25P=300 

P=12 

40

200

240

200

12

20

40

60

100

2

1

5

-

100

 

 

Qd























Qs

 

 

12 – masala 

Tovarning  talab  va  taklif  funktsiyalari  Qd  =  360-10P  va  Qs  =  100+3P 

berilgan. Tovarning muvozanat narx va miqdorini toping. 

Yechish: 

Qd = 360-10P  

360-10P=100+3P 

Qs = 100-3P   

10P+3P=360-100 

   

 

 

13P=260 

 

 

P=20 

160

60

100

20

3

100

160

200

360

20

10

-

360

 

 

Qd























Qs

 

 

13- masala 

330 

 

Talab  chizig’i  Qd  =  3600  –  400  P  taklif  chizig’i,  Qs  =  1975  +  250P 

ko’rinishida berilgan bo’lsa. 

A) Talab  va taklif grafigini quring. Muvozanat miqdor va narxni aniqlang. 

B) Agar berilgan tovarga 2 ga teng qatiy narx belgilangan bo’lsa, undan so’ng 

hosil bo’lgan holatini aniqlang.  

Berilishi: 

Qd = 3600-400P 

Qs=1975+250P 

A) Taklif va talab grafigini yasang, muvozanat miqdor va narxni aniqlang. 

B) Agar tovar narxi 2 bo’lsa, undan so’ng hosil bo’lgan holatni aniqlang. 

Yechish: 

Qd = Qs 

Qd=3600-400P=1975+250P 

650P = 1625 

P = 2,5 muvozanat narx 

2600

1000

-

3600

2,5

400

-

3600

Q









muvozanat miqdor 

 

 

331 

 

 

 

 

 

 

 

 

Qd 

 

 

 

 

 

 

 

B) P = 2 

2800

2

400

-

3600

 

 

Qd







 

   

2475

2

250

1975

Qs









 

Demak talab 2800-2600=200 donaga oshdi, taklif 2475-2600=-125 ya’ni 125 

donaga kamaydi. 

 

14-masala 

Tovarga  bo’lgan  talab  formulasi 

P

Qd



 700

ko’rinishida  bo’lib,  taklif 

funktsiyasi 

200

2



 P

Qs

bu erda R-tovar narxi so’mlanda Q  - miqdor (ming dona). 

A) Muvozanat narx va muvozanat miqdorni  

B)  Davlat  tomonidan  200  so’m  belgilangan  narx o’rnatilgandan  so’ng taklif 

xajmi, sotuv miqdori va difittsit miqdorni aniqlang. 

D)  Har  bir  sotilgan  tovar  birligiga    150  so’mdan  soliq  berilsa,  Yangi 

muvozanat kattalikni aniqlang.  

V) 1- bir birlikka 150 so’m datattsiyadan keyin. 

Yechish: 

A)  muvozanat  narx  qoidaga  asosan  talab  va  taklif  funktsiyalari 

tenglashtirishdan iborat. 

Qd = Qs 

700 – P = 2P – 20P 

3P = 900 

P = 300 

muvozanat narx. 

Qd = 700 – P = 700 – 300 = 400 

Qs = 

400

200

300

2

200

2











 P

 

Demak: 400 ming dona muvozanat miqdor 

B) P = 200 so’m bo’lganda  

Qs = 

200

200

200

2







 taklif xajmi 200 ming dona.  

Talab miqdori: Qd = 700-200=500 ming dona defittsit miqdor:  

500000 – 200000 = 300000 dona 

D) 700 – P=2 (P-150) – 200 

700 – P = 2P – 300 – 200 

1 

2 

2,

5

 

3 

4 

1000 

2000 

3000 

4000 

P

Qd

400

3600 



 

Qs = 1975+250P 

Qd = 3600-400P 

Qs = 1975+250P 

 

 

 

P 

3200  1 

2800  2 

240     3 

 

 

    Qs 

P 

2225   1 

2475   2 

2725   3 

332 

 

700+500=3P   

400

P

 

          

          

          

3

1200







P

 

Qd = 700 – 400 = 300  

 

300

200

300

400

2











Qs

 

B) 700 – P = 2 (P+150)-200 

  700-P=2P+300-200 

  700-100=3P  

00

2

Р

      

          

          

3

600







Р

   

  Qd=500 

 

 

 

Qs=

300

200

300

400

2









 

 

 

6-mavzu. Iste’molchilar, ishlab chiqaruvchilar va 

bozorlar samaradorligi

 

Masalalar 

1. 

“Roison”  firmasida  ishchilarning  ish  soatlari  8  soatdan  6  soatga  qisqartirildi.  Ish 

unumdorligi necha foizga oshsa ishlab chiqarish hajmi 2%ga ortadi? 

 

2. 

Robiyaning mablag’i 100 000 so’mni tashkil etadi. U ushbu puliga olma va go’sht sotib 

olmoqchi. Bozorda 1 kg olma narxi 2000 so’m va 1 kg go’sht narxi 7000 so’m edi. Bozordagi 

o’zgarishlar  tufayli  olma  narxi  1500  so’mga  tushdi,  lekin  go’sht  narxi  20%  ga  ko’tarildi. 

Robiyaning  dastlabki  va  hozirgi  vaqtdagi  byudjet  chizig’i  grafikda  chizilsin  va  o’zgarishlarni 

izohlang. 

3. Firma paypoq ishlab chiqaradi. Buning uchun 1 kunda 5 soat mehnat va 6 soat 

kapitaldan foydalanadi. Mehnatning chekli mahsuloti 90 ta paypoq, kapitalning chekli mahsuloti 

120 ta paypoqqa teng. Bir soatlik ish haqi 4000 so’m, kapital narxi 5000 so’m. Resurslar sarfini 

yaxshilash orqali maksimal mahsulot ishlab chiqarish hajmini aniqlang. 

 

4. Sexda 4 ta stanok va 14 ta ishchi ishlaganda 30 ta stul ishlab chiqariladi. Agar 3 ta 

stanok va 6 ishchi ishlasa 36 ta stul ishlab chiqariladi. Kapital va mehnatning chekli mahsuloti 

o’zgarmas. Sexda 7 stanok va 10 ta ishchi ishlasa, qancha stul ishlab chiqariladi (bu yerda 

mehnatni qurollanganlik darajasidan foydalaniladi)? 

5. Ishlab chiqarish funksiyasi berilgan 

. K   16 va L   9 resurslar majmuasidan 

o’tuvchi izokvanta chizilsin. 

6. Firma futbolka ishlab chiqaradi. Ishlab chiqarish funksiyasi 

ga teng. Mehnat 

narxi 6000, kapital narxi 10000 so’m. Firmaning yalpi harajati 1800000. 

Aniqlansin: 

a) maksimal mahsulot hajmi va uni ta’minlovchi resurslar sarfi; 

b) masshtab samarasi qanday? 

 

7. Ishlab chiqarish funksiyasi quyidagicha berilgan Q=L

0.25

×K

0.75  

agar L- 9%ga, K- 4 %ga 

ortirilsa, ishlab chiqarish hajmi qanday o’zgaradi? 

 

8.Firma ishlab chiqarishda kapital va mehnatdan foydalanadi. Ishlab chiqarish funksiyasi 

Q=10L

0.5

×K

0.3 

. Bo’sh qolgan kataklarni to’ldiring va izokvanta chizig’ni grafikda aks ettiring. 

 

K 

20 

… 

25 

… 

10 

L 

… 

20 

 

25 

… 

2

1

2

1

K

 

 

Q

L







2

1

2

1

2K

 

 

Q

L



. 

 

 

 

333 

 

Q 

100 

100 

100 

100 

100 

 

Bir birlik kapital narxi-20$, bir birlik mehnat narxi-20$ bo’lsa, izokostani chizing va uninq 

og’ish burchagi aniqlang.  

 

9. Agar L=160,   MP

L

=200 va TP

L

(16)=4000 bo’lsa: 

A) AP

L

(15) ni toping. 

B) AP

L

(17) qaysi oraliqda bo’lishi mumkin? 

10. Ishlab chiqarish funksiyasi Q L

0,5

K

0,5

. Jamg’arma normasi 0,5, amortizatsiya normasi 

0,1. Mehnat sarfi o’zgarmas. Boshlang’ich mehnat sarfi – 160 000, boshlang’ich kapital narxi – 

90 000. Keyingi va uzoq muddatli oraliq uchun ishlab chiqarish hajmi topilsin (R.Solou modeli). 

11. Jadval malumotlari asosida 100 birlik mahsulot ishlab chiqarish uchun Izokvanta 

grafigi chizilsin:  

  

   Q (L,K) 

Mehnat 

harajatlari, L 

Kapital harajatlari, K 

10 

20 

30 

40 

50 

10 

20 

40 

70 

90 

100 

20 

35 

60 

100 

140