Biznes va tadbirkorlik



Yüklə 14,48 Mb.
Pdf görüntüsü
səhifə44/51
tarix07.03.2020
ölçüsü14,48 Mb.
#30618
1   ...   40   41   42   43   44   45   46   47   ...   51
2- Mikroiqtisodiyot Oquv Uslubiy Majmuasi 24.08.2018.2019


umumiy  xarajat-bu  firmaning  mahsulot  ishlab  chiqarishda 

foydalanadigan chiqimlarining bozor qiymati 



Ishlab chiqarish 

funksiyasi 

Production function 

Производственная 

функция 


Ishlab chiqarish funksiyasi-bu mahsulot ishlab chiqarish hajmi bilan 

resurslar o’rtasidagi bog’liqlikni ifodalaydi 



o’zgarmas xarajat 

 

fixed cost 

фиксированная 

стоимость 



o’zgarmas xarajat-ishlab chiqarish hajmining o’zgarishiga bog’liq 

bo’lmagan xarajat 

 

o'rtacha umumiy 

xarajat 

The average total cost 

Средняя общая 

стоимость 



o'rtacha umumiy xarajat-umumiy xarajat bo’lingan mahsulot miqdori 

o'rtacha o’zgarmas 

xarajat 

 

The average fixed cost 

Средняя 

фиксированная 

стоимость 

o'rtacha o’zgarmas xarajat-o’zgarmas xarajat bo’lingan mahsulot miqdori 

 

o'rtacha o’zgaruvchan 



xarajat 

 

The average variable 

cost 

Средние переменные 



издержки 

o'rtacha o’zgaruvchan xarajat-o’zgaruvchan  xarajat bo’lingan mahsulot 

miqdori 

 

chekli xarajat 

 

 

limited cost 



ограниченная 

стоимость 



chekli xarajat-ishlab chiqarish hajmini bir birlikka oshirish uchun qilingan 

xarajat 

 

o’zgaruvchan xarajat 

 

variable cost 

переменные затраты 

o’zgaruvchan xarajat-ishlab chiqarish hajmining o’zgarishiga bog’liq 

bo’lgan xarajat 

 


373 

 

11-mavzu: Raqobatlashgan bozordagi firmalar



 

GLOSSARIY 

 

Atamaning  o’zbek 

tilida nomlanishi 

Atamaning ingliz 

tilida nomlanishi 

Atamaning rus  

tilida nomlanishi 

Atamaning ma’nosi 

Raqobatlashgan bozor 

 

competitive market 

конкурентный рынок 

Raqobatlashgan bozor-bu ko’p xaridor va sotuvchilar bir xil mahsulotni 

sotadigan bozor bo’lganligi sababli har bir xaridor va sotuvchilar narxni bir 

xilda ushlab turadilar 

 

O’rtacha daromad 



 

average income 

средний доход 

O’rtacha daromad-umumiy daromad bo’lingan mahsulot miqdori 

 

Chekli daromad 



 

limited income 

ограниченный доход 

Chekli daromad-qo’shimcha bir birlik mahsulot hisobiga umumiy 

daromadning o’zgargan qismi 

 

Firma 

firm 


фирма 

Firma  -jismoniy  yoki  yuridik  shaxs  sifatida  mahsulot  ishlab  chiqarish  va 

sotish bilan shug’ullanuvchi iqtisodiy sub’ekt 



Firmaning bozordagi 

strategik harakati 

strategic market 

стратегический рынок  Firmaning bozordagi strategik harakati -bunda firma o’zining harakatini 

raqobatlashuvchi firmaning harakatiga ko’ra ishlab chiqadi 



374 

 

12. Monopol bozorlarda firmaning qaror qabul qilishi 



GLOSSARIY 

ATAMANING O’ZBEK 

TILIDA NOMLANIShI  

ATAMANING 

INGLIZ TILIDA 

NOMLANIShI 

ATAMANING RUS 

TILIDA 

NOMLANIShI 

ATAMANING MA’NOSI 

Sof monopoliya 

absolute monopoly 

чистая монополия 

bitta sotuvchi va ko’p xaridorlar qatnashgan bozor, yoki o’rnini bosadigan 

tovar bo’lmagan tovarni sotadigan yagona sotuvchi bo’lgan bozor vaziyati, 

yoki tarmoqda yagona hukmron firma bo’lib, firmaning ishlab chiqarish va 

sotish chegarasi tarmoq chegarasiga teng bo’lgan bozor. Sof monopoliya va 

raqobatlashgan bozor bir-biriga teskari bozorlar hisoblanadi. 



monopoliya 

 

monopoly 

монополия 

yagona mahsulot ishlab chiqaruvchi va raqobatchilarsiz sotish demakdir 



tabiiy monopoliya 

 

natural monopoly 

естественная 

монополия 

Biror  turdagi  firma  monopol  bozorga  kirish  uchun  yetkazib  beradigan 

mahsulot  yoki  xizmatlaridagi  narxni  pastroq  qilib  belgilashi  bilan  jamiyat 

uchun foydali hisoblanadi. 

 

Narx diskriminatsiyasi 

Price 

discrimination 



ценовая 

дискриминация 

biznes amaliyoti bo`lib, 1ta mahsulotni 2 xil mijozga turli narxlarda sotish 

demakdir. 



Monopsoniya 

monopsony 

монопсония 

iqtisodiyot  o’sishi  mumkin  bo’lgan  tezlikdir.Potentsial  iqtisodiy 

o’sishni ta’minlovchi omillar bo’lib quyidagilar hisoblanadi: 

- resurslarning ko’payishi; 

 - samaradorlikni oshishi. 

 


375 

 

13-mavzu: MONOPOLISTIK RAQOBATLASHGAN BOZOR 



GLOSSARIY 

ATAMANING 

O’ZBEK TILIDA 

NOMLANIShI  

ATAMANING 

INGLIZ TILIDA 

NOMLANIShI 

ATAMANING 

RUS TILIDA 

NOMLANIShI 

ATAMANING MA’NOSI 

Sof monopoliya 

absolute monopoly  чистая 

монополия 

Sof monopoliya -bitta sotuvchi va ko’p xaridorlar qatnashgan bozor, yoki o’rnini bosadigan 

tovar bo’lmagan tovarni sotadigan  yagona sotuvchi  bo’lgan bozor  vaziyati,  yoki tarmoqda 

yagona  hukmron  firma  bo’lib,  firmaning  ishlab  chiqarish  va  sotish  chegarasi  tarmoq 

chegarasiga teng bo’lgan bozor. Sof monopoliya va raqobatlashgan bozor bir-biriga teskari 

bozorlar hisoblanadi. 

Oligopoliya 

oligopoly 

Олигополия 

Oligopoliya  -bu  bozor  tizimida  biror  bir  tovarni  sotishda  cheklangan  firmalar  hukmronlik 

qiladi. 


Monopsoniya 

monopsony 

монопсония 

Monopsoniya  -iqtisodiyot  o’sishi  mumkin  bo’lgan  tezlikdir.Potentsial  iqtisodiy  o’sishni 

ta’minlovchi omillar bo’lib quyidagilar hisoblanadi: 

- resurslarning ko’payishi; 

 - samaradorlikni oshishi. 



Ishlab chiqarish 

omillari 

Factors of 

production 

Факторы 


производства 

Ishlab chiqarish omillari -tovar va xizmatlar ishlab chiqarish uchun zarur resurslar. Asosiy 

ishlab  chiqarish  omillari  bo’lib  mehnat  va  kapital  hisoblanadi.  Kapital  –  bu  xodimlar 

foydalanadigan  ishlab  chiqarish  qurollari:  quruvchi  uchun  qurilish  krani,  hisobchi  uchun 

kalkulyator,  ushbu  kitob  muallifi  uchun  shaxsiy  kompyuter.  Mehnat  –  bu  odamlar  ishga 

atagan  vaqtdir.  Biz  kapitalni  ifodalash  uchun  K  va  mehnatni  ifodalash  uchun  L  sidan 

foydalanamiz. 



Sof raqobat  

Perfect competition   Чистые 

конкуренция  

Sof  raqobat  -Bozorlarda  ishlab  chiqaruvchilar    ham  xaridorlar  yoki  sotib  olovchilarning 

ko’p bo’lishi.  



Raqobat 

competition 

конкуренция 

Raqobat  -Bozorlarda ishlab chiqaruvchilar  ham xaridorlar  yoki sotib olovchilarning ko’p 

bo’lishi.  Ammo  buning  sof  qarobatdan  farqi  raqobatli  bozorda  narxlar  xilma  xilligini 

ko’rishimiz mumkin. Yani narx bozordagi talab va taklif asosida o’rnatiladi.  

 

 



376 

 

14-MAVZU:  OLIGOPOLIYA SHAROITIDA FIRMALAR FAOLIYATI 



GLOSSARIY 

ATAMANING O’ZBEK 

TILIDA NOMLANIShI 

ATAMANING 

INGLIZ TILIDA 

NOMLANIShI 

ATAMANING RUS 

TILIDA NOMLANIShI 

ATAMANING MA’NOSI 

oligopoliya 

oligopoly 

олигаполия 

oligopoliya -bu bozor tizimidir, bu tizimda bir nechta  sotuvchi 

o`xshash va aynan bir  xil mahsulotlarni taklif etadi  



O’yinlar nazariyasi 

 

Game theory 

Теория игр  

O’yinlar nazariyasi-strategik vaziyatlarda odamlar o`zlarini 

qanday tutishlarini o`rganish 



Kartel  

Cartel 


Картел 

Kartel -birgalikda faoliyat yuritadigan firmalar  

 

Nesh muvozanat 

Nash equilibrium  

Ровнавесия Неша  



Nesh  muvozanat  -vaziyat  iqtisodiy  qaysi  o'zaro  aktyorlari  bir-

biri  har  biri  bilan  ularning  eng  yaxshi  strategiya  tanlash 

strategiyalarni  berilgan  boshqa  barcha  ishtirokchilar,  deb 

tanlagan 



Yashirin til biriktirish 

Collusion 

 

Yashirin til biriktirish -bozordagi firmalar o’rtasidagi mahsulot 

miqdori yoki narxlar darajasi bo’yicha yashirin til biriktirish. 



Mahburlar dilemmasi 

prisoners’ dilemma 

Дилемма Заложника 

Mahburlar dilemmasi -bu qo’lga olingan ikkita mabus 

o’rtasidagi jang ya’ni nima uchun korpotatsiyalarni saqlab turish 

qiyinligini ko’rsatish uchun vaholangki ular ikki tomonlama 

foyda keltirsaham.  

 


377 

 

15-mavzu. Turli bozorlarda narxlarni shakllantirish   



GLOSSARIY 

ATAMANING 

O’ZBEK TILIDA 

NOMLANIShI  

ATAMANING 

INGLIZ TILIDA 

NOMLANIShI 

ATAMANING RUS 

TILIDA 

NOMLANIShI 

ATAMANING MA’NOSI 

Iste’molchi 

ortiqchaligi 

Consumer surplus  излишек потребителя  Iste’molchi  ortiqchaligi  -iste’molchi  tomonidan  tovarga  to’lashi  mumkin  bo’lgan 

maksimal  narx  bilan  tovarning  haqiqiy  narxi  o’rtasidagi  farqni  bildiradi.  Aniqroq  qilib 

aytadigan  bo’lsak,  iste’molchining  tovar  uchun  berishi  mumkin  bo’lgan  maksimal 

narxdan tovarni sotib olishda to’lanadigan haqiqiy narxning ayirmasiga teng. 

Ishlab 

chiqaruvchi 

ortiqchaligi 

Consumer surplus  излишек потребителя  Ishlab  chiqaruvchi  ortiqchaligi  -ishlab  chiqaruvchi  tomonidan  olingan  umumiy 

manfaatni bildiradi. 

Ikkinchidan 

«bozor 

qiyinchiligi 

Secondly, the 

market difficulties 

Во-вторых, 

трудности рынка 

Ikkinchidan «bozor qiyinchiligi -bu erda mahsulotning sifati, kim tomonidan, qachon 

ishlab chiqarilganligi to’g’risida axborotning to’liq bo’lmasligi, iste’molchilarni ortiqcha 

yo’qotishlarga  olib  kelishi  mumkin,  ya’ni  iste’molchi  naflikni  maksimallashtiradigan 

tovarlarni  sotib  olish  bo’yicha  to’g’ri  qaror  qilolmasligi  mumkin.  Bunday  holda 

davlatning  aralashuvini  (tovarlar  yorlig’ida  tovar  to’g’risida  to’liq  axborot  bo’lishni 

davlat tomonidan talab qilinishi) samarali deb qarash mumkin 



Maksimal narx 

 

The maximum 

price 

максимальная цена 



Maksimal narx-Maxsulot sotilishi mumkin bo’lgan narxlarning  qonuniy maksimumi 

 

Minimal narx 

The minimum 

price 

минимальная цена 



Minimal narx -Maxsulot sotilishi mumkin bo’lgan narxlarning  qonuniy minimum 

 

Soliq 



taqsimlanishi 

tax distribution 

распределение 

налоговых 

поступлений 

Soliq taqsimlanishi -Soliq yukining bozor ishtirokchilari orasida taqsimlanish yo’li 

 


378 

 

16mavzu.Ishlab chiqarish omillari bozori 



Glossariy 

ATAMANINGO’ZBEKT

ILIDANOMLANIShI 

ATAMANINGING

LIZTILIDANOML

ANIShI 


ATAMANINGRUSTILID

ANOMLANIShI 

ATAMANINGMA’NOSI 

Mehnatbozoridamonops

oniyabo’lganhol 

Monopsony situation 

in the labor market 

Монопсония ситуация на 

рынке труда 

Mehnatbozoridamonopsoniyabo’lganhol-

bundayholko’proqkichikshaharlardauchraydi. 

Shahardayagonaishlabchiqarishkorxonasibo’lib, 

shaharaholisiningasosiyqisminiishbilanta’minlaydi. 



Ishhaqi 

 

salary 



зарплата 

Ishhaqi-foydalanilganmehnatuchunberilganpulmiqdoriyokinarx. 

Mehnatbozoridamonops

oniya 

 

Monopsony in the 

labor market 

Монопсония на рынке 

труда 

Mehnatbozoridamonopsoniya-

bumukammallashganraqobatdagimehnatbozoriningalohidabirchetkiko’rini

shibo’lib, 

bundabirorkichikshahardagiyagonafirmamahalliyaholiningko’pqisminiish

bilanta’minlaydi. 

Mehnatnicheklimahsulot

i 

 

Production capacity 



limits 

Ограничения 

Производственные 

мощности 



Mehnatnicheklimahsuloti-

boshqaishlabomillarisarfio’zgarmagandabirbirlikqo’shimchamehnatsarfihi

sobidanishlabchiqarilganqo’shimchamahsulot. 

Kapital 

market 


рынок 

Kapital-bu uzoq muddatli oraliqda ishlatiladigan ishlab chiqarish resursi 

bo’lib, uning yordamida uzoq vaqt davomida mahsulot ishlab chiqariladi 



Loyiha 

Asymmetric 

information 

Асимметрическая 

информация   

Loyiha-deganda, 

ma’lummaqsadgaerishishuchunqilinadiganresuslarinvestitsiyasitushunila

di 

Investitsiya 

Insurance market 

Рынок строхавания  

Investitsiya-daromadolishuchunqo’yiladigankapitalmablag`. 

Investitsiyalash 

investment 

Инвестиция  



Investitsiyalash-

bukapitalniyaratishyokikapitalzahirasinito’ldirishjarayonidir. 

Investitsiyalashdeganda, yalpivasofinvestitsiyalashtushuniladi. 

Yalpiinvestitsiyalash 

Risk  


Риск  

Yalpiinvestitsiyalash-kapitalzahirasiningumumiyo’sishidir 

 

 

 



 

 


379 

 

17-mavzu  TASHQI TA`SIRLAR VA DAVLAT SIYOSATI 



GLOSSARIY 

ATAMANING O’ZBEK 

TILIDA NOMLANIShI 

ATAMANING 

INGLIZ TILIDA 

NOMLANIShI 

ATAMANING RUS 

TILIDA NOMLANIShI 

ATAMANING MA’NOSI 

Qisman muvozanatlik 

partial equilibrium 

частичного равновесия 

Qisman  muvozanatlik  -bu  alohida  bitta  tovar  bozorida 

shakllanadigan muvozanatlik. 

 

Umumiy muvozanat 

 

The total balance 

Общий баланс 

Umumiy  muvozanat-bu  barcha  bozorlarning  o’zaro  ta’siri 

natijasida shakllanadigan muvozanatlik bo’lib, biror bozordagi 

talab 

va 


taklifning 

o’zgarishi 

boshqa 

bozorlardagi 



muvozanatlikka va mahsulot sotish hajmiga ta’sir qiladi 

Tashqi ta’sir 

 

Foreign influence 

иностранного влияния 

Tashqi  ta’sir-Tashqi  ta’sirlar  ishlab  chiqaruvchilar  o’rtasida, 

iste’molchilar  o’rtasida  va  iste’molchilar  bilan  ishlab 

chiqaruvchilar o’rtasida yuzaga kelishi mumkin. 

Tashqi 

externality 

Наружный  

Tashqi  -Bir  shaxs  harakatining  yonida  turuvchi  odamning 

moliyaviy ahvoliga ta’siri. 



Tashqi  ta’sirlarga  jamiyat 

siyosati 

PUBLIC  POLICIES 

TOWARD 

EXTERNALITIES 



ОБЩЕСТВЕННЫЕ 

Экстерналии  политику  в 

отношении 

Tashqi  ta’sirlarga  jamiyat  siyosati  -Har  qanday  ta’sirlarga 

jamiyat tomonidan beriladigan e’tibor. 



To’g’irlanadigan soliqlar 

corrective tax 

корректирующий налог 

To’g’irlanadigan soliqlar -Ishchi tasirlardan kelib chiqadigan 

ijtimoiy harajatlarni yo’qotishga qaratilgan soliq siyosati 



380 

 

18-mavzu;  Ijtimoiy ne’matlar va umumiy resurslar   



 

GLOSSARIY 

ATAMANING O’ZBEK 

TILIDA NOMLANIShI 

ATAMANING 

INGLIZ TILIDA 

NOMLANIShI 

ATAMANING RUS 

TILIDA NOMLANIShI 

ATAMANING MA’NOSI 

Shaxsiy tovarlar 

Private goods 

Личные товары   

Shaxsiy  tovarlar  -ist’emoldan  mahrum  qilinish  va 

iste’molda cheklanganlik xususiyatlariga ega 



Ommaviy tovarlar 

Public goods 

товары  

Ommaviy  tovarlar  -iste’moldan  mahrum  qilinish  va 

iste’molda cheklanganlik xususiyatlariga ega emasdir 



Umumiy resurslar 

Common resources  

Общые ресурсы  

Umumiy resurslar -cheklanganlik xususiyatiga ega, 

biroq iste’moldan mahrum qilinishi mumkin bo’lmagan 

mahsulotlar 

Iste’moldagi raqobat 

Rivalry in 

consumption  

Соперничество в 

потреблении 

Iste’moldagi raqobat -bir odamning tovarlarni iste’mol qilishi, 

boshqa odamning shu tovarlarni iste’mol qilishini  qisqartiradi 



Ijtimoiy nematlar 

Public goods 

Общественные блага 

Ijtimoiy nematlar -Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик 

мамлакатимизда ўрта синфни шакллантиришда мустаҳкам 

замин бўлиб хизмат қилмоқда. Айнан мазкур секторни 

ривожлантириш ижтимоий-иқтисодий, социал ва иқтисодий 

барқарорликдан манфаатдор, уни тараққиёт ва демократик 

туб ўзгаришлар сари фаол ҳаракатлантирадиган куч 

ҳисобланган ижтимоий қатлам шаклланмоқда. 

 

 



381 

 


382 

 


383 

 


384 

 


385 

 


386 

 


387 

 


388 

 


389 

 


390 

 


391 

 


392 

 


393 

 


394 

 

 



395 

 

O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS  



TA’LIM VAZIRLIGI 

TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI 

 

 

“TASDIQLAYMAN” 

O`quv ishlari bo`yicha prorektor 

_________ I.Qo`ziyev 

“___” _____________2018yil 

 

 

MIKROIQTISODIYOT

 

__________________________________ 



ISHCHI O’QUV DASTURI  

 

Bilim sohasi:  



 

100000  –  Ta’lim; 

200000- Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq 

 

Ta’lim sohasi:                      110000  –  Pedagogika  

230000- Iqtisod. 



 

Ta’lim yo’nalishlari: 

5111000- Kasb ta’limi (5230600-Moliya);  

5111000-Kasb ta’limi (5230700- Bank ishi);  

5111000-Kasb ta’limi (5230900-Buxgalteriya hisobi va   

                audit tarmoqlar bo’yicha)  

5230200-Menejment  (tarmoqlar  va  sohalar  bo`yicha), 

5230600- Moliya,  

5230700- Bank ishi;  

5230800 -Soliqlar va soliqqa tortish,  

5230900-Buxgalteriya hisobi va audit (tarmoqlar  

                bo’yicha),  

5231200- Sug’urta ishi,  

5231300- Pensiya ishi,  

5231500-Baholash ishi,  

5232000- Davlat budjetining gazna ijrosi 

 

Toshkent-2018 


396 

 

Fanning ishchi o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim 



vazirligi 201__ yil “___” _____dagi ___ -sonli buyrug’i (buyruqning                   ___ -

ilovasi) bilan tasdiqlangan “Mikroiqtisodiyot” fani dasturi asosida tayyorlangan. 

 

 

Fanning  ishchi  o’quv  dasturi  Toshkent  moliya  instituti  Kengashining  201__  yil 



“___” ______________ dagi “___” -sonli bayoni bilan tasdiqlangan. 

 

Tuzuvchilar: 

 

 

I.Bakiyeva  



–  “Biznes va tadbirkorlik” kafedrasi dotsenti, i.f.n 

X.Xadjaev  

–  “Biznes va tadbirkorlik” kafedrasi katta o’qituvchisi 

Sh.Fayziyev 

 

“Biznes va tadbirkorlik” kafedrasi katta o’qituvchisi 



Yüklə 14,48 Mb.

Dostları ilə paylaş:
1   ...   40   41   42   43   44   45   46   47   ...   51




Verilənlər bazası müəlliflik hüququ ilə müdafiə olunur ©azkurs.org 2024
rəhbərliyinə müraciət

gir | qeydiyyatdan keç
    Ana səhifə


yükləyin