umumiy xarajat-bu firmaning mahsulot ishlab chiqarishda
foydalanadigan chiqimlarining bozor qiymati
Ishlab chiqarish
funksiyasi
Production function
Производственная
функция
Ishlab chiqarish funksiyasi-bu mahsulot ishlab chiqarish hajmi bilan
resurslar o’rtasidagi bog’liqlikni ifodalaydi
o’zgarmas xarajat
fixed cost
фиксированная
стоимость
o’zgarmas xarajat-ishlab chiqarish hajmining o’zgarishiga bog’liq
bo’lmagan xarajat
o'rtacha umumiy
xarajat
The average total cost
Средняя общая
стоимость
o'rtacha umumiy xarajat-umumiy xarajat bo’lingan mahsulot miqdori
o'rtacha o’zgarmas
xarajat
The average fixed cost
Средняя
фиксированная
стоимость
o'rtacha o’zgarmas xarajat-o’zgarmas xarajat bo’lingan mahsulot miqdori
o'rtacha o’zgaruvchan
xarajat
The average variable
cost
Средние переменные
издержки
o'rtacha o’zgaruvchan xarajat-o’zgaruvchan xarajat bo’lingan mahsulot
miqdori
chekli xarajat
limited cost
ограниченная
стоимость
chekli xarajat-ishlab chiqarish hajmini bir birlikka oshirish uchun qilingan
xarajat
o’zgaruvchan xarajat
variable cost
переменные затраты
o’zgaruvchan xarajat-ishlab chiqarish hajmining o’zgarishiga bog’liq
bo’lgan xarajat
373
11-mavzu: Raqobatlashgan bozordagi firmalar
GLOSSARIY
Atamaning o’zbek
tilida nomlanishi
Atamaning ingliz
tilida nomlanishi
Atamaning rus
tilida nomlanishi
Atamaning ma’nosi
Raqobatlashgan bozor
competitive market
конкурентный рынок
Raqobatlashgan bozor-bu ko’p xaridor va sotuvchilar bir xil mahsulotni
sotadigan bozor bo’lganligi sababli har bir xaridor va sotuvchilar narxni bir
xilda ushlab turadilar
O’rtacha daromad
average income
средний доход
O’rtacha daromad-umumiy daromad bo’lingan mahsulot miqdori
Chekli daromad
limited income
ограниченный доход
Chekli daromad-qo’shimcha bir birlik mahsulot hisobiga umumiy
daromadning o’zgargan qismi
Firma
firm
фирма
Firma -jismoniy yoki yuridik shaxs sifatida mahsulot ishlab chiqarish va
sotish bilan shug’ullanuvchi iqtisodiy sub’ekt
Firmaning bozordagi
strategik harakati
strategic market
стратегический рынок Firmaning bozordagi strategik harakati -bunda firma o’zining harakatini
raqobatlashuvchi firmaning harakatiga ko’ra ishlab chiqadi
374
12. Monopol bozorlarda firmaning qaror qabul qilishi
GLOSSARIY
ATAMANING O’ZBEK
TILIDA NOMLANIShI
ATAMANING
INGLIZ TILIDA
NOMLANIShI
ATAMANING RUS
TILIDA
NOMLANIShI
ATAMANING MA’NOSI
Sof monopoliya
absolute monopoly
чистая монополия
bitta sotuvchi va ko’p xaridorlar qatnashgan bozor, yoki o’rnini bosadigan
tovar bo’lmagan tovarni sotadigan yagona sotuvchi bo’lgan bozor vaziyati,
yoki tarmoqda yagona hukmron firma bo’lib, firmaning ishlab chiqarish va
sotish chegarasi tarmoq chegarasiga teng bo’lgan bozor. Sof monopoliya va
raqobatlashgan bozor bir-biriga teskari bozorlar hisoblanadi.
monopoliya
monopoly
монополия
yagona mahsulot ishlab chiqaruvchi va raqobatchilarsiz sotish demakdir
tabiiy monopoliya
natural monopoly
естественная
монополия
Biror turdagi firma monopol bozorga kirish uchun yetkazib beradigan
mahsulot yoki xizmatlaridagi narxni pastroq qilib belgilashi bilan jamiyat
uchun foydali hisoblanadi.
Narx diskriminatsiyasi
Price
discrimination
ценовая
дискриминация
biznes amaliyoti bo`lib, 1ta mahsulotni 2 xil mijozga turli narxlarda sotish
demakdir.
Monopsoniya
monopsony
монопсония
iqtisodiyot o’sishi mumkin bo’lgan tezlikdir.Potentsial iqtisodiy
o’sishni ta’minlovchi omillar bo’lib quyidagilar hisoblanadi:
- resurslarning ko’payishi;
- samaradorlikni oshishi.
375
13-mavzu: MONOPOLISTIK RAQOBATLASHGAN BOZOR
GLOSSARIY
ATAMANING
O’ZBEK TILIDA
NOMLANIShI
ATAMANING
INGLIZ TILIDA
NOMLANIShI
ATAMANING
RUS TILIDA
NOMLANIShI
ATAMANING MA’NOSI
Sof monopoliya
absolute monopoly чистая
монополия
Sof monopoliya -bitta sotuvchi va ko’p xaridorlar qatnashgan bozor, yoki o’rnini bosadigan
tovar bo’lmagan tovarni sotadigan yagona sotuvchi bo’lgan bozor vaziyati, yoki tarmoqda
yagona hukmron firma bo’lib, firmaning ishlab chiqarish va sotish chegarasi tarmoq
chegarasiga teng bo’lgan bozor. Sof monopoliya va raqobatlashgan bozor bir-biriga teskari
bozorlar hisoblanadi.
Oligopoliya
oligopoly
Олигополия
Oligopoliya -bu bozor tizimida biror bir tovarni sotishda cheklangan firmalar hukmronlik
qiladi.
Monopsoniya
monopsony
монопсония
Monopsoniya -iqtisodiyot o’sishi mumkin bo’lgan tezlikdir.Potentsial iqtisodiy o’sishni
ta’minlovchi omillar bo’lib quyidagilar hisoblanadi:
- resurslarning ko’payishi;
- samaradorlikni oshishi.
Ishlab chiqarish
omillari
Factors of
production
Факторы
производства
Ishlab chiqarish omillari -tovar va xizmatlar ishlab chiqarish uchun zarur resurslar. Asosiy
ishlab chiqarish omillari bo’lib mehnat va kapital hisoblanadi. Kapital – bu xodimlar
foydalanadigan ishlab chiqarish qurollari: quruvchi uchun qurilish krani, hisobchi uchun
kalkulyator, ushbu kitob muallifi uchun shaxsiy kompyuter. Mehnat – bu odamlar ishga
atagan vaqtdir. Biz kapitalni ifodalash uchun K va mehnatni ifodalash uchun L sidan
foydalanamiz.
Sof raqobat
Perfect competition Чистые
конкуренция
Sof raqobat -Bozorlarda ishlab chiqaruvchilar ham xaridorlar yoki sotib olovchilarning
ko’p bo’lishi.
Raqobat
competition
конкуренция
Raqobat -Bozorlarda ishlab chiqaruvchilar ham xaridorlar yoki sotib olovchilarning ko’p
bo’lishi. Ammo buning sof qarobatdan farqi raqobatli bozorda narxlar xilma xilligini
ko’rishimiz mumkin. Yani narx bozordagi talab va taklif asosida o’rnatiladi.
376
14-MAVZU: OLIGOPOLIYA SHAROITIDA FIRMALAR FAOLIYATI
GLOSSARIY
ATAMANING O’ZBEK
TILIDA NOMLANIShI
ATAMANING
INGLIZ TILIDA
NOMLANIShI
ATAMANING RUS
TILIDA NOMLANIShI
ATAMANING MA’NOSI
oligopoliya
oligopoly
олигаполия
oligopoliya -bu bozor tizimidir, bu tizimda bir nechta sotuvchi
o`xshash va aynan bir xil mahsulotlarni taklif etadi
O’yinlar nazariyasi
Game theory
Теория игр
O’yinlar nazariyasi-strategik vaziyatlarda odamlar o`zlarini
qanday tutishlarini o`rganish
Kartel
Cartel
Картел
Kartel -birgalikda faoliyat yuritadigan firmalar
Nesh muvozanat
Nash equilibrium
Ровнавесия Неша
Nesh muvozanat -vaziyat iqtisodiy qaysi o'zaro aktyorlari bir-
biri har biri bilan ularning eng yaxshi strategiya tanlash
strategiyalarni berilgan boshqa barcha ishtirokchilar, deb
tanlagan
Yashirin til biriktirish
Collusion
Yashirin til biriktirish -bozordagi firmalar o’rtasidagi mahsulot
miqdori yoki narxlar darajasi bo’yicha yashirin til biriktirish.
Mahburlar dilemmasi
prisoners’ dilemma
Дилемма Заложника
Mahburlar dilemmasi -bu qo’lga olingan ikkita mabus
o’rtasidagi jang ya’ni nima uchun korpotatsiyalarni saqlab turish
qiyinligini ko’rsatish uchun vaholangki ular ikki tomonlama
foyda keltirsaham.
377
15-mavzu. Turli bozorlarda narxlarni shakllantirish
GLOSSARIY
ATAMANING
O’ZBEK TILIDA
NOMLANIShI
ATAMANING
INGLIZ TILIDA
NOMLANIShI
ATAMANING RUS
TILIDA
NOMLANIShI
ATAMANING MA’NOSI
Iste’molchi
ortiqchaligi
Consumer surplus излишек потребителя Iste’molchi ortiqchaligi -iste’molchi tomonidan tovarga to’lashi mumkin bo’lgan
maksimal narx bilan tovarning haqiqiy narxi o’rtasidagi farqni bildiradi. Aniqroq qilib
aytadigan bo’lsak, iste’molchining tovar uchun berishi mumkin bo’lgan maksimal
narxdan tovarni sotib olishda to’lanadigan haqiqiy narxning ayirmasiga teng.
Ishlab
chiqaruvchi
ortiqchaligi
Consumer surplus излишек потребителя Ishlab chiqaruvchi ortiqchaligi -ishlab chiqaruvchi tomonidan olingan umumiy
manfaatni bildiradi.
Ikkinchidan
«bozor
qiyinchiligi
Secondly, the
market difficulties
Во-вторых,
трудности рынка
Ikkinchidan «bozor qiyinchiligi -bu erda mahsulotning sifati, kim tomonidan, qachon
ishlab chiqarilganligi to’g’risida axborotning to’liq bo’lmasligi, iste’molchilarni ortiqcha
yo’qotishlarga olib kelishi mumkin, ya’ni iste’molchi naflikni maksimallashtiradigan
tovarlarni sotib olish bo’yicha to’g’ri qaror qilolmasligi mumkin. Bunday holda
davlatning aralashuvini (tovarlar yorlig’ida tovar to’g’risida to’liq axborot bo’lishni
davlat tomonidan talab qilinishi) samarali deb qarash mumkin
Maksimal narx
The maximum
price
максимальная цена
Maksimal narx-Maxsulot sotilishi mumkin bo’lgan narxlarning qonuniy maksimumi
Minimal narx
The minimum
price
минимальная цена
Minimal narx -Maxsulot sotilishi mumkin bo’lgan narxlarning qonuniy minimum
Soliq
taqsimlanishi
tax distribution
распределение
налоговых
поступлений
Soliq taqsimlanishi -Soliq yukining bozor ishtirokchilari orasida taqsimlanish yo’li
378
16mavzu.Ishlab chiqarish omillari bozori
Glossariy
ATAMANINGO’ZBEKT
ILIDANOMLANIShI
ATAMANINGING
LIZTILIDANOML
ANIShI
ATAMANINGRUSTILID
ANOMLANIShI
ATAMANINGMA’NOSI
Mehnatbozoridamonops
oniyabo’lganhol
Monopsony situation
in the labor market
Монопсония ситуация на
рынке труда
Mehnatbozoridamonopsoniyabo’lganhol-
bundayholko’proqkichikshaharlardauchraydi.
Shahardayagonaishlabchiqarishkorxonasibo’lib,
u
shaharaholisiningasosiyqisminiishbilanta’minlaydi.
Ishhaqi
salary
зарплата
Ishhaqi-foydalanilganmehnatuchunberilganpulmiqdoriyokinarx.
Mehnatbozoridamonops
oniya
Monopsony in the
labor market
Монопсония на рынке
труда
Mehnatbozoridamonopsoniya-
bumukammallashganraqobatdagimehnatbozoriningalohidabirchetkiko’rini
shibo’lib,
bundabirorkichikshahardagiyagonafirmamahalliyaholiningko’pqisminiish
bilanta’minlaydi.
Mehnatnicheklimahsulot
i
Production capacity
limits
Ограничения
Производственные
мощности
Mehnatnicheklimahsuloti-
boshqaishlabomillarisarfio’zgarmagandabirbirlikqo’shimchamehnatsarfihi
sobidanishlabchiqarilganqo’shimchamahsulot.
Kapital
market
рынок
Kapital-bu uzoq muddatli oraliqda ishlatiladigan ishlab chiqarish resursi
bo’lib, uning yordamida uzoq vaqt davomida mahsulot ishlab chiqariladi
Loyiha
Asymmetric
information
Асимметрическая
информация
Loyiha-deganda,
ma’lummaqsadgaerishishuchunqilinadiganresuslarinvestitsiyasitushunila
di
Investitsiya
Insurance market
Рынок строхавания
Investitsiya-daromadolishuchunqo’yiladigankapitalmablag`.
Investitsiyalash
investment
Инвестиция
Investitsiyalash-
bukapitalniyaratishyokikapitalzahirasinito’ldirishjarayonidir.
Investitsiyalashdeganda, yalpivasofinvestitsiyalashtushuniladi.
Yalpiinvestitsiyalash
Risk
Риск
Yalpiinvestitsiyalash-kapitalzahirasiningumumiyo’sishidir
379
17-mavzu TASHQI TA`SIRLAR VA DAVLAT SIYOSATI
GLOSSARIY
ATAMANING O’ZBEK
TILIDA NOMLANIShI
ATAMANING
INGLIZ TILIDA
NOMLANIShI
ATAMANING RUS
TILIDA NOMLANIShI
ATAMANING MA’NOSI
Qisman muvozanatlik
partial equilibrium
частичного равновесия
Qisman muvozanatlik -bu alohida bitta tovar bozorida
shakllanadigan muvozanatlik.
Umumiy muvozanat
The total balance
Общий баланс
Umumiy muvozanat-bu barcha bozorlarning o’zaro ta’siri
natijasida shakllanadigan muvozanatlik bo’lib, biror bozordagi
talab
va
taklifning
o’zgarishi
boshqa
bozorlardagi
muvozanatlikka va mahsulot sotish hajmiga ta’sir qiladi
Tashqi ta’sir
Foreign influence
иностранного влияния
Tashqi ta’sir-Tashqi ta’sirlar ishlab chiqaruvchilar o’rtasida,
iste’molchilar o’rtasida va iste’molchilar bilan ishlab
chiqaruvchilar o’rtasida yuzaga kelishi mumkin.
Tashqi
externality
Наружный
Tashqi -Bir shaxs harakatining yonida turuvchi odamning
moliyaviy ahvoliga ta’siri.
Tashqi ta’sirlarga jamiyat
siyosati
PUBLIC POLICIES
TOWARD
EXTERNALITIES
ОБЩЕСТВЕННЫЕ
Экстерналии политику в
отношении
Tashqi ta’sirlarga jamiyat siyosati -Har qanday ta’sirlarga
jamiyat tomonidan beriladigan e’tibor.
To’g’irlanadigan soliqlar
corrective tax
корректирующий налог
To’g’irlanadigan soliqlar -Ishchi tasirlardan kelib chiqadigan
ijtimoiy harajatlarni yo’qotishga qaratilgan soliq siyosati
380
18-mavzu; Ijtimoiy ne’matlar va umumiy resurslar
GLOSSARIY
ATAMANING O’ZBEK
TILIDA NOMLANIShI
ATAMANING
INGLIZ TILIDA
NOMLANIShI
ATAMANING RUS
TILIDA NOMLANIShI
ATAMANING MA’NOSI
Shaxsiy tovarlar
Private goods
Личные товары
Shaxsiy tovarlar -ist’emoldan mahrum qilinish va
iste’molda cheklanganlik xususiyatlariga ega
Ommaviy tovarlar
Public goods
товары
Ommaviy tovarlar -iste’moldan mahrum qilinish va
iste’molda cheklanganlik xususiyatlariga ega emasdir
Umumiy resurslar
Common resources
Общые ресурсы
Umumiy resurslar -cheklanganlik xususiyatiga ega,
biroq iste’moldan mahrum qilinishi mumkin bo’lmagan
mahsulotlar
Iste’moldagi raqobat
Rivalry in
consumption
Соперничество в
потреблении
Iste’moldagi raqobat -bir odamning tovarlarni iste’mol qilishi,
boshqa odamning shu tovarlarni iste’mol qilishini qisqartiradi
Ijtimoiy nematlar
Public goods
Общественные блага
Ijtimoiy nematlar -Кичик бизнес ва хусусий тадбиркорлик
мамлакатимизда ўрта синфни шакллантиришда мустаҳкам
замин бўлиб хизмат қилмоқда. Айнан мазкур секторни
ривожлантириш ижтимоий-иқтисодий, социал ва иқтисодий
барқарорликдан манфаатдор, уни тараққиёт ва демократик
туб ўзгаришлар сари фаол ҳаракатлантирадиган куч
ҳисобланган ижтимоий қатлам шаклланмоқда.
395
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS
TA’LIM VAZIRLIGI
TOSHKENT MOLIYA INSTITUTI
“TASDIQLAYMAN”
O`quv ishlari bo`yicha prorektor
_________ I.Qo`ziyev
“___” _____________2018yil
MIKROIQTISODIYOT
__________________________________
ISHCHI O’QUV DASTURI
Bilim sohasi:
100000 – Ta’lim;
200000- Ijtimoiy soha, iqtisod va huquq
Ta’lim sohasi: 110000 – Pedagogika
230000- Iqtisod.
Ta’lim yo’nalishlari:
5111000- Kasb ta’limi (5230600-Moliya);
5111000-Kasb ta’limi (5230700- Bank ishi);
5111000-Kasb ta’limi (5230900-Buxgalteriya hisobi va
audit tarmoqlar bo’yicha)
5230200-Menejment (tarmoqlar va sohalar bo`yicha),
5230600- Moliya,
5230700- Bank ishi;
5230800 -Soliqlar va soliqqa tortish,
5230900-Buxgalteriya hisobi va audit (tarmoqlar
bo’yicha),
5231200- Sug’urta ishi,
5231300- Pensiya ishi,
5231500-Baholash ishi,
5232000- Davlat budjetining gazna ijrosi
Toshkent-2018
396
Fanning ishchi o’quv dasturi O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta maxsus ta’lim
vazirligi 201__ yil “___” _____dagi ___ -sonli buyrug’i (buyruqning ___ -
ilovasi) bilan tasdiqlangan “Mikroiqtisodiyot” fani dasturi asosida tayyorlangan.
Fanning ishchi o’quv dasturi Toshkent moliya instituti Kengashining 201__ yil
“___” ______________ dagi “___” -sonli bayoni bilan tasdiqlangan.
Tuzuvchilar:
I.Bakiyeva
– “Biznes va tadbirkorlik” kafedrasi dotsenti, i.f.n
X.Xadjaev
– “Biznes va tadbirkorlik” kafedrasi katta o’qituvchisi
Sh.Fayziyev
“Biznes va tadbirkorlik” kafedrasi katta o’qituvchisi
Dostları ilə paylaş: |