Biznes va tadbirkorlik
-Mavzu. Ishlab chiqarish xarajatlari
Yüklə 14,48 Mb. Pdf görüntüsü
|
- Bu səhifədəki naviqasiya:
- 1. Fanning amaliy mashg’ulotlari mazmuni 1-Mavzu. Mikroiqtisodiyot faniga kirish
- 2-Mavzu. Iqtisodiyotning o’nta tamoyili
- 3-Mavzu. Talab, taklif va bozor muvozanati
- 16-Mavzu. Ishlab chiqarish omillari bozori
|
10-Mavzu. Ishlab chiqarish xarajatlari Xarajatlar tushunchasi. Muqobil xarajatlar. Yaqqol xarajatlar. Noyaqqol xarajatlar. Umumiy daromad, umumiy xarajat va foyda. Buxgalteriya foydasi va iqtisodiy foyda. Ishlab chiqarish va xarajatlar. Ishlab chiqarish funksiyasi. Ishlab chiqarish funksiyasi va umumiy xarajat. Ishlab chiqarish jarayonidagi har qanday xarajatning chekli mahsuloti. Kamayib boruvchi chekli mahsulot. Umumiy xarajat egri chizig’i. Xarajatning turli o’lchovlari. Doimiy va o’zgaruvchi xarajatlar. O’rtacha va chekli xarajatlar. O’rtacha umumiy xarajat. O’rtacha doimiy xarajat. O’rtacha o’zgaruvchi xarajat. Xarajat egri chiziqlari va ularning shakllari. U-shaklidagi o`rtacha umumiy xarajat. Samarali hajm. Chekli xarajat va o’rtacha umumiy xarajat o’rtasidagi bog`liqlik. Qisqa muddatli va uzoq muddatli davrdagi xarajatlar. Qisqa muddatli va uzoq muddatli davrdagi o’rtacha
405
umumiy xarajatlar o’rtasidagi bog’liqlik. 11-Mavzu. Raqobatlashgan bozorlardagi firmalar Raqobat tushunchasi. Raqobatlashgan bozor. Raqobatlashgan bozorning belgilari. Raqobatlashgan firmaning daromadi. Raqobatlashgan firmaning yalpi, o’rtacha va chekli daromadlari. Firma foydasi. Foydani maksimallashtirish va raqobatli firmaning taklif egri chizig’i. Chekli xarajatlar egri chizigi va firmaning taklif hajmi haqidagi qarori. Faoliyatni to’xtatish uchun firmalarning qisqa muddatli qarori. Bozorga kirish va chiqishda uzoq muddatli qarorlar. Raqobatlashgan firmalar uchun foydani o’lchash. Raqobatlashgan bozorda taklif egri chizig’i. Qisqa muddatli davr: firmalarning doimiy soni va bozor taklifi. Uzoq muddatli davr: kirish va chiqish orqali bozor taklifi. Qisqa va uzoq muddatlarda talabdagi o’zgarishlar. O’rtacha uzoq muddatli xarajat va uning xususiyatlari. Uzoq muddatli oraliqda ishlab chiqarish hajmini tanlash. Tarmoqqa qarashli tipik firma muvozanati. Tarmoqning muvozanat holati. Tarmoqning taklifi. Xarajatlari o’sayotgan tarmoqning taklif chizig’i. Xarajatlari o’zgarmas bo’lganda tarmoqning taklif chizig’i. Xarajatlari kamayayotgan tarmoqning taklif chizig’i. Tarmoqning kengayish mexanizmi. Firmaning samarali hajmi. Ishlab chiqarish ko’lami. Musbat samarali ishlab chiqarish ko’lami. Manfiy samarali ishlab chiqarish ko’lami.O’zgarmas samarali ishlab chiqarish ko’lami. Firmaning uzoq muddatli o’rtacha xarajatining kamayishiga va o’sishiga ta’sir qiluvchi omillar. 12-Mavzu. Monopol bozorlarda firmaning qaror qabul qilishi Monopoliya tushunchasi. Monopoliya resurslari. Monopoliyaning o’ziga xos belgilari. Monopol firmani vujudga keltirishning oddiy usuli. Monopoliyani vujudga kelishida hukumatning roli. Patent va mualliflik huquqlari to`g`risidagi qonunlar. Tabiiy monopoliya . Monopol bozorlarda ishlab chiqarish. Monopol bozorlarda narxlar. Monopol bozorlarda ishlab chiqarish va narxlar o`rnatishdagi qarorlar. Monopol korporatsiyalarning daromadi.
Monopoliyalarda chekli daromad. Monopolist foydasi. Monopoliyda foydani maksimallashtirish. Narx diskriminatsiyasi. Monopoliyaga qarshi qonunchilik. Davlatning monopoliyalarga qarshi siyoati: Sherman qonuni, Kleyton qonuni, Seller – Kefaver qonuni. Monopoliyaga qarshi faoliyatni tartibga solishning asosiy yo`nalishlari. 13-Mavzu. Monopolistik raqobatlashgan bozorlar Monopolistik raqobat tushunchasi. Monopolistik raqobat modeli. Monopolistik raqobat bozorining xususiyatlari. Turli mahsulotlar bilan raqobat. Qisqa muddatli davrdagi monopolistik raqobatdosh korxona. Uzoq muddatli muvozanat. Mukammal raqobat va monopolistik raqobat bozorlari. Monopolistik raqobat va jamiyat farovonligi. Reklama. Savdo markalari. Monopolistik raqobat bozorida tovar narxi va ishlab chiqarish hajmini aniqlash. Monopolistik raqobat bozori samaradorligi.
406
Oligopoliyaning mohiyati. Duopoliya. Raqobat, monopoliyalar va kartellar. Oligopoliya uchun muvozanat. Oligopoliyalarning bozor natijalariga ta'siri. Qabul qilingan qarorlarning mulk egasiga beradigan samaralari: Ishlab chiqarish samarasi, narx samarasi. Hamkorlik. Mahbuslar dilemmasi. O'yinlar nazariyasi. Maxfiy kelishuv. Texnik xizmatni qayta sotish. G’irrom narxlash. Nesh muvozanati. Kurno modeli. 15-Mavzu. Turli bozorlarda narxlarni shakllantirish Narx tushunchasi, tamoyillari va funktsiyalari. Bozor sharoitida amal qiluvchi narx turlari. Narx belgilashda iste’molchi ortiqchaligini egallash. Monopol narx belgilashda «Bosh barmoq» qoidasi. Monopoliya va jamiyat farovonligi. Iste’molchilar daromadiga ko’ra narxlarni belgilash. Mahsulotlarni xarid qilish uchun qo’shimcha iste’molchilarni jalb qilish. Turli xaridorlar uchun turli narxlar belgilash (narx diversifikatsiyasi). Iste’mol hajmiga ko’ra narxlar diversifikatsiyasi. Tovarlar toifasiga ko’ra narx differentsiatsiyasi. Mahsulotlarga bo’lgan yuqori talab davrida narx berish tartibi. 16-Mavzu. Ishlab chiqarish omillari bozori Ishlab chiqarish omillari. Mehnat omili. Mehnatning chekli mahsuloti. Mehnatning chekli daromadliligi. Mehnat qaytimi. Mehnat sig’imi. Mehnat samaradorligi. Mehnat unumdorligining kamayish qonuni. Mehnat resurslariga bo’lgan talab. Mehnat resurslari taklifi. Raqobatlashgan mehnat bozori. Mehnat qilish va dam olish o’rtasidagi bog’liqlik. Ish haqi o’sishining dam olish vaqti bilan ishlash vaqti o’rtasidagi nisbatga ta’siri. Mehnat bozorida monopsoniya bo’lgan hol. Eng kam ish haqi. Eng kam ish haqi va muvozanatli ish haqi o’rtasidagi farqlar va ularning oqibatlari. Mehnat bozoriga kasaba uyushmalarining ta’siri. Monopoliya shaklidagi mehnat bozori. Mehnat bozorida ikki tomonlama monopoliya. Ish haqi stavkalarining tabaqalashuvi. Iqtisodiy renta. Kapital resurslari. Asosiy va aylanma kapital mablag’lari. Ssuda foizi. Qiymatni diskontirlash. Investitsiyani hisoblashdagi diskontirlangan qiymat. Investitsiyaga talab. Yer bozori, yer taklifi, yer rentasi. Absolyut renta. Differentsial renta. Yer narxi.
Tashqi ta’sirlar. Tashqi ta’sirlar shakllari. Tashqi ta’sirlar va bozor samarasizligi. Salbiy tashqi ta’sirlar. Tashqi ta’sir tufayli ishlab chiqarishning jamiyat uchun xarajati. Ijtimoiy xarajat. Ijtimoiy xarajat chizig’i. Tashqi ta’sirni o’zlashtirish. Ijobiy tashqi ta’sirlar. Texnologik yoyilishlar, sanoat siyosati va patent himoyasi. Tashqi ta’sirlarga qaratilgan davlat siyosati: buyruq va nazorat siyosati, bozorga asoslangan siyosat. Tuzatuvchi soliq va subsidiyalar. Sotiladigan ifloslantirishga ruxsatlar. Tashqi ta’sirlarga xususiy yechimlar. Xususiy yechim turlari. Kouz teoremasi. Operatsion xarajatlar.
407
Mahsulotlarning turli xil turlari. Ijtimoiy ne’matlar. Ijtimoiy ne’matlarning xususiyatlari. Ba’zi bir muhim ijtimoiy ne’matlar: mudofaa tizimi, fundamental ilmiy tadqiqotlar, qashshoqlikka qarshi kurashish. Xarajatlar va daromadlarni tahlil qilish. Umumiy resurslar. Umumiy resurslarning yangi muammolari. Toza havo va suv. Tirband avtomobil yo’llari. Mulk huquqining muhimligi.
Resurslarning cheklanganligi, ularni taqsimlash va bunda narxning ahamiyati. Bozor uning vazifasi va u bilan bog’liq bo’lmagan faoliyat. Mulkka egalik qilish va operatsiyon xarajatlar. Mikroiqtisodiyot fanining predmeti, maqsad va vazifalari. Pozitiv va normativ mikroiqtisodiyot. Mikroiqtisodiyot ob’yekti, sub’yektlari, usullari va mikroiqtisodiy modellar.
Iste`molchilar tanlovida samaradorik va tenglik.Muqobil qiymat va imkoniyatni baholash. Chekli o`zgarish va odamlarning rag`batlarga ta’sirchanligi. Savdoning foydaliligi va bozorlar iqtisodiy faoliyatni tashkil etish yo`li sifatida. Iqtisodiy tizimlar.
Mikro va makroiqtisodiyot. Hukumatlarning bozor natijalarini yaxshilash yo’llari. 3-Mavzu. Talab, taklif va bozor muvozanati
Talab tushunchasi va talab egri chizig’i. Talab qonuni.Bir omilli va ko’p omilli talab funktsiyalari. Talabga ta’sir qiluvchi omillar va talab miqdori hamda talabning o’zgarishi. Taklif, taklif miqdori va taklif egri chizig’i. Bir omilli va ko’p omilli taklif funktsiyalari. Taklif qonuni.Taklifga ta’sir qiluvchi omillar va taklif miqdori hamda taklifning o’zgarishi. Bozor muvozanati. Bozorning muvozanatli holatini tiklash xususiyati. Bozor muvozanatining o’zgarishi va unga ta’sir qiluvchi omillar.
Elastiklik tushunchasi va elastiklik koeffitsienti. Talabni narxga ko’ra elastikligi. Talab funktsiyasi uchun elastiklik koeffitsientini hisoblash. Yoysimon elastiklik. Elastik va elastik bo’lmagan talab. Absolyut elastik va absolyut elastik bo’lmagan talab. Talab elastikligiga ta’sir qiluvchi omillar. Iste’molchi daromadiga ko’ra elastikligi. Kesishgan talab elastikligi va kesishgan talab elastikligi koeffitsientini hisoblash. Normal tovarlar. 408
Past toifali, oliy toifali va birlamchi ehtiyoj tovarlar. Engel chiziqlari. Elastiklik nazariyasining amalda qo’llanilishi. Sotuvchi daromadini talab elastichligiga ko’ra tahlil qilish. 5-Mavzu. Narx ustidan nazorat va bozor faoliyati Narx ustidan nazorat. Narxning yuqori chegarasi. Narxning yuqori chegarasini bozor faoliyatining natijasiga ta’siri. Qisqa va uzoq muddatda ijara haqi. Narx
taqsimlanishini tahlil qilish. 6-Mavzu. Iste’molchilar, ishlab chiqaruvchilar va bozorlar samaradorligi Farovon iqtisodiyot. Iste’molchilar ularning to’lashga tayyorligi. Iste'molchilar ortiqchaligi va uni o’lchashda talab egri chizig’idan foydalanish. Minimal narx va iste’molchi ortiqchaligi. Ishlab chiqaruvchilarning xarajatlari va sotishga tayyorlik. Ishlab chiqaruvchilar ortiqchaligi. Iishlab chiqaruvchi ortiqchaligini hisoblashda taklif chizig’idan foydalanish. Maksimal narxlar va ishlab chiqaruvchilar ortiqchaligi. Bozorlar samaradorligi. Bozor samaradorligi va bozor kamchiliklari.
Iste’mol nazariyasida ne’mat tushunchasi va iste’molchi tanloviga ta’sir qiluvchi omillar. Naflilik tushunchasi va funktsiyasi. Umumiy naflilik, chekli naflilik, chekli naflilikning kamayish qonuni. Befarqlik egri chizig’i va uning xususiyatlari. Chekli almashtirish normasi. Budjet chegarasi va uning o’zgarishi. Budjet tenglamasi. Byudjet chizig’i. Budjet chizig’i yotiqlik burchagi. Iste’molchi tanlovi masalasi. Naflikni maksimallashtirish. Iste’molchi muvozanati va uning shartlari. Daromad-iste’mol» chizig’i. Normal va past toifali tovarlar uchun Engel chiziqlari. «Narx-iste’mol» chizig’i va normal va Giffen tovarlari uchun talab chizig’i. Normal tovar uchun daromad samarasi va almashtirish samarasi, umumiy samara. Past toifali tovarlar uchun daromad samarasi va almashtirish samarasi. Almashtirish samarasini va daromad samarasini amalda qo’llash. O’rin bosuvchi va to’ldiruvchi tovarlar. 8-Mavzu. Bozor va tavakkalchilik Mavhumlik va tavakkalchilik. Ehtimollik tushunchasi. Ehtimolning turlari. Mavhumlik sharoitida tanlash. Tavakkalchilikning vujudga kelish sabablari. Chetlanish va tavakkalchilikka bo’lgan munosabat.Tavakkalchilikni pasaytirish yo’llari. Korxonalarning faoliyat sohalarini va ishlab chiqaradigan mahsulotlar turini kengaytirish (diversifikatsiyasi). Sug’urta qilish. Tavakkalchilikni qo’shish. Tavakkalchilikni taqsimlash. Asimmetrik axborotlashgan bozor. Mahsulot sifati
409
mavhumligi. Ma’naviy tavakkalchilik. Bozordagi asimmetrik axborotlarni yo’qotish yo’llari. Bozor signallari. Auktsionlar. Olib sotarlik va uni iqtisodiyotdagi o’rni. Fyucherslar. Optsion va xedjirlashtirish. Investitsiya va tavakkalchilik. Tavakkalchilik aktivlariga bo’lgan talab. Aktivlar tushunchasi va ulardan olinadigan foyda. Tavakkalchilik va foydaning o’zaro aloqasi. Mablag’ egasining o’z mablag’ini sarflash yo’nalishini tanlash muammosi.
Ishlab chiqarish tushunchasi va ishlab chiqarish texnologiyasi. Ishlab chiqarish omillari va ularning turlari. Ishlab chiqarish funktsiyasi tushunchasi. Izokvanta tushunchasi va uning xususiyatlari. Qisqa va uzoq muddatlardagi ishlab chiqarish. Bir o’zgaruvchan omil (mehnat) asosida ishlab chiqarishni tashkil etish. O’zgaruvchi omilning yalpi o’rtacha, chekli mahsulotlari va ular o’rtasidagi bog’liqlik. Kapitalning chekli mahsuloti. Mehnatning chekli mahsuloti. Ishlab chiqarish omillari chekli mahsuldorligining kamayish qonuni. Ishlab chiqarish omillarining o’zaro almashuvi. Chekli texnologik almashtirish normasi. Izokosta tushunchasi. Izokosta tenglamasi. Ishlab chiqarish omillari sarfini minimallashtirish. Minimallashtirish masalasini grafik usuldagi echimi va optimal sharti.
Xarajatlar tushunchasi. Muqobil xarajatlar. Yaqqol xarajatlar. Noyaqqol xarajatlar. Umumiy daromad, umumiy xarajat va foyda. Buxgalteriya foydasi va iqtisodiy foyda. Ishlab chiqarish va xarajatlar. Ishlab chiqarish funksiyasi va umumiy xarajat. Ishlab chiqarish jarayonidagi har qanday xarajatning chekli mahsuloti. Kamayib boruvchi chekli mahsulot. Umumiy xarajat egri chizig’i. Xarajatning turli o’lchovlari. Doimiy va o’zgaruvchi xarajatlar. O’rtacha va chekli xarajatlar. O’rtacha umumiy xarajat. O’rtacha doimiy xarajat. O’rtacha o’zgaruvchi xarajat. Xarajat egri chiziqlari va ularning shakllari. U-shaklidagi o`rtacha umumiy xarajat. Samarali hajm. Chekli xarajat va o’rtacha umumiy xarajat o’rtasidagi bog`liqlik. Qisqa muddatli va uzoq muddatli davrdagi xarajatlar. Qisqa muddatli va uzoq muddatli davrdagi o’rtacha umumiy xarajatlar o’rtasidagi bog’liqlik. 410
Raqobat tushunchasi va raqobatlashgan bozor, uning belgilari. Raqobatlashgan firmaning daromadi. Raqobatlashgan firmaning yalpi, o’rtacha va chekli daromadlari. Firma foydasi. Foydani maksimallashtirish va raqobatli firmaning taklif egri chizig’i. Chekli xarajatlar egri chizigi va firmaning taklif hajmi haqidagi qarori. Faoliyatni to’xtatish uchun firmalarning qisqa muddatli qarori. Bozorga kirish va chiqishda uzoq muddatli qarorlar. Raqobatlashgan firmalar uchun foydani o’lchash. Raqobatlashgan bozorda taklif egri chizig’i. Qisqa muddatli davr: firmalarning doimiy soni va bozor taklifi. Uzoq muddatli davr: kirish va chiqish orqali bozor taklifi. Qisqa va uzoq muddatlarda talabdagi o’zgarishlar. O’rtacha uzoq muddatli xarajat va uning xususiyatlari. Uzoq muddatli oraliqda ishlab chiqarish hajmini tanlash. Tarmoqqa qarashli tipik firma muvozanati. Tarmoqning muvozanat holati. Tarmoqning taklifi. Xarajatlari oshayotgan tarmoqning taklif chizig’i. Xarajatlari o’zgarmas bo’lganda tarmoqning taklif chizig’i. Xarajatlari kamayayotgan tarmoqning taklif chizig’i. Tarmoqning kengayish mexanizmi. Firmaning samarali hajmi. Ishlab chiqarish ko’lami. Musbat samarali ishlab chiqarish ko’lami. Manfiy samarali ishlab chiqarish ko’lami.O’zgarmas samarali ishlab chiqarish ko’lami. Firmaning uzoq muddatli o’rtacha xarajatining kamayishiga va o’sishiga ta’sir qiluvchi omillar. 12-Mavzu. Monopol bozorlarda firmaning qaror qabul qilishi Monopoliya tushunchasi va resurslari, o’ziga xos belgilari. Monopol firmani vujudga keltirishning oddiy usuli va uni vujudga kelishida hukumatning roli. Patent va mualliflik huquqlari to`g`risidagi qonunlar. Tabiiy monopoliya . Monopol bozorlarda ishlab chiqarish va narxlar. Monopol bozorlarda ishlab chiqarish va narxlar o`rnatishdagi qarorlar. Monopol korporatsiyalarning daromadi.
Monopoliyalarda chekli daromad. Monopolist foydasi. Monopoliyda foydani maksimallashtirish. Narx diskriminatsiyasi. Monopoliyaga qarshi qonunchilik. Monopoliyaga qarshi faoliyatni tartibga solishning asosiy yo`nalishlari.
Monopolistik raqobat tushunchasi, modeli va monopolistik raqobat bozorining xususiyatlari. Turli mahsulotlar bilan raqobat. Qisqa muddatli davrdagi monopolistik raqobatdosh korxona. Uzoq muddatli muvozanat. Mukammal raqobat va monopolistik raqobat bozorlari. Monopolistik raqobat va jamiyat farovonligi.Reklama. Savdo markalari. Monopolistik raqobat bozorida tovar narxi va ishlab chiqarish hajmini aniqlash. Monopolistik raqobat bozori samaradorligi.
Oligopoliyaning mohiyati va duopoliya. Raqobat, monopoliyalar va kartellar. Oligopoliya uchun muvozanat. Oligopoliyalarning bozor natijalariga ta'siri. Qabul
411
qilingan qarorlarning mulk egasiga beradigan samaralari.Hamkorlik. Mahbuslar dilemmasi. O'yinlar nazariyasi. Maxfiy kelishuv. Texnik xizmatni qayta sotish. G’irrom narxlash. Nesh muvozanati. Kurno modeli. 15-Mavzu. Turli bozorlarda narxlarni shakllantirish Narx tushunchasi, tamoyillari va funktsiyalari. Bozor sharoitida amal qiluvchi narx turlari. Narx belgilashda iste’molchi ortiqchaligini egallash. Monopol narx belgilashda «Bosh barmoq» qoidasi. Monopoliya va jamiyat farovonligi. Iste’molchilar daromadiga ko’ra narxlarni belgilash. Mahsulotlarni xarid qilish uchun qo’shimcha iste’molchilarni jalb qilish. Turli xaridorlar uchun turli narxlar belgilash (narx diversifikatsiyasi). Iste’mol hajmiga ko’ra narxlar diversifikatsiyasi. Tovarlar toifasiga ko’ra narx differentsiatsiyasi. Mahsulotlarga bo’lgan yuqori talab davrida narx berish tartibi.
Ishlab chiqarish omillari. Mehnat omili. Mehnatning chekli mahsuloti. Mehnatning chekli daromadliligi. Mehnat qaytimi. Mehnat sig’imi. Mehnat samaradorligi. Mehnat unumdorligining kamayish qonuni. Mehnat resurslariga bo’lgan talab. Mehnat resurslari taklifi. Raqobatlashgan mehnat bozori. Mehnat qilish va dam olish o’rtasidagi bog’liqlik. Ish haqi o’sishining dam olish vaqti bilan ishlash vaqti o’rtasidagi nisbatga ta’siri. Mehnat bozorida monopsoniya bo’lgan hol. Eng kam ish haqi. Eng kam ish haqi va muvozanatli ish haqi o’rtasidagi farqlar va ularning oqibatlari. Mehnat bozoriga kasaba uyushmalarining ta’siri. Monopoliya shaklidagi mehnat bozori. Mehnat bozorida ikki tomonlama monopoliya. Ish haqi stavkalarining tabaqalashuvi. Iqtisodiy renta. Kapital resurslari. Asosiy va aylanma kapital mablag’lari. Ssuda foizi. Qiymatni diskontirlash. Investitsiyani hisoblashdagi diskontirlangan qiymat. Investitsiyaga talab. Yer bozori, yer taklifi, yer rentasi. Absolyut renta. Differentsial renta. Yer narxi. 17-Mavzu. Tashqi ta`sirlar va davlat siyosati Tashqi ta’sirlar va shakllari. Tashqi ta’sirlar va bozor samarasizligi. Salbiy tashqi ta’sirlar. Tashqi ta’sir tufayli ishlab chiqarishning jamiyat uchun xarajati. Ijtimoiy xarajat. Ijtimoiy xarajat chizig’i. Tashqi ta’sirni o’zlashtirish. Ijobiy tashqi ta’sirlar. Texnologik yoyilishlar, sanoat siyosati va patent himoyasi. Tashqi ta’sirlarga qaratilgan davlat siyosati: buyruq va nazorat siyosati, bozorga asoslangan siyosat. Tuzatuvchi soliq va subsidiyalar. Sotiladigan ifloslantirishga ruxsatlar. Tashqi ta’sirlarga xususiy yechimlar. Xususiy yechim turlari. Kouz teoremasi. Yüklə 14,48 Mb. Dostları ilə paylaş:
|