Taqrizchilar:
I.Xotamov
F.Karimov
–
–
TDIU, «Sanoat iqtisodi» kafedrasi dotsenti, i.f.n.
(turdosh OTMdan.)
TMI, “Biznes va tadbirkorlik” kafedrasi professori,
i.f.n.
Fanning ishchi o’quv dasturi kafedraning 201__ “____” _____________ dagi
___-sonli majlisida muhokama etilib, “Byudjet hisobi va davlat jamg`armalari” fakultet
Kengashida ko’rib chiqishga tavsiya qilingan.
“Biznes va tadbirkorlik” kafedrasi Kafedra mudiri
201__yil “____”______ ________________ dotsent E.Ergashev
Fanning ishchi o’quv dasturi “Byudjet hisobi va davlat jamg`armalari” fakulteti
Kengashining 201__ “____” _____________ dagi ___-sonli majlisida muhokama
etilib, institut Kengashida ko’rib chiqishga tavsiya qilingan.
“Byudjet hisobi va davlat jamg`armalari” Fakultet dekani
201___ yil “____”_____ _______________ dotsent J.Karimkulov
Fanning ishchi o’quv dasturi O’quv-uslubiy Kengashining 201__
“____” _____________ dagi ___-sonli majlisida muhokama etilib, institut Kengashida
ko’rib chiqishga tavsiya qilingan.
O’quv-uslubiy bo`lim boshlig`i
201__ yil “_____” ______________ __________ dotsent T.M.Baymuradov
397
KIRISH
Mikroiqtisodiyot amaliy fanlar sohasi sifatida xo’jalik qarorlarini ob’yektiv
qonuniyatlari va o’ziga xos jihatlarini o’rganadi. “Mikroiqtisodiyot” fanini bilish milliy
iqtisodiyotning birlamchi bo’g’inlari hisoblangan firmalar ko’lamida yuz berayotgan
jarayonlarni tushunishga asoslangan. Shunga asosan, har bir mavzu iqtisodiy ob’yektni,
voqelikni va jarayonni muayyan ketma-ketlikda o’rganishda mikroiqtisodiyot ularning
xususiyatlarini va boshqalarni ko’rib chiqishini hisobga olishi asosida tuzilgan. Hozirgi
vaqtda firmalarning bozorga tez kirib borishi bu firmalarni zarur ishlab chiqarish
resurslari bilan ta’minlanishini har tomonlama hisobga olishning amaliy ahamiyatidir.
Bu esa mikroiqtisodiyotning ahamiyatini yanada oshishiga sabab bo’lmoqda.
Fanning maqsadi va vazifalari
“Mikroiqtisodiyot” fanining asosiy maqsadi - talabalarda milliy iqtisodiyotning birlamchi bo’g’ini
sub’yektlari: alohida firmalar, alohida iste’molchilar va alohida bozorlar faoliyati va ularning oqilona qaror
qabul qilishi bo’yicha bilim va ko’nikmalarni shakllantirishdan iborat.
Fanning vazifasi
mikroiqtisodiyot faniga kirish; iqtisodiyotning o’nta tamoyili, talab va taklif, bozor
muvozanati, talab va taklif elastikligi, narx ustidan nazorat va bozor faoliyati, iste’molchilar, ishlab
chiqaruvchilar va bozorlar samaradorligi, istemolchi tanlovi nazariyasi, bozor va tavakkalchilik, ishlab
chiqarish nazariyasi, ishlab chiqarish xarajatlari, raqobatlashgan bozorlardagi firmalar; monopol bozorlarda
firmaning qaror qabul qilishi, monopolistik raqobatlashgan bozor, oligopoliya sharoitida firmalar faoliyati, turli
bozorlarda narxlarni shakllantirish, ishlab chiqarish omillari bozori, tashqi ta`sirlar va davlat siyosati, ijtimoyi
ne`matlar va umumiy resurslar kabi masalalarni o’rgatishdir.
Fan bo’yicha talabalarning tasavvur, bilim, konikma va malakalariga
qo’yiladigan talablar
Mazkur fan bo’yicha bakalavr:
- mikroiqtisodiyotdagi asosiy tushunchalar;
- iqtisodiyotning o’nta tamoyili;
- talab va taklif, bozor muvozanatini izohlash;
- talab va taklif elastikligining mohiyati;
- iste’molchilar, ishlab chiqaruvchilar va bozorlar samaradorligi;
- iste’molchi tanlovi va ishlab chiqarish nazariyalari;
- bozor va tavakkalchilik holatlari;
- bozor ko’rinishlari va ularda firmalar faoliyati;
- turli bozorlarda narxlarni shakllantirish yo’llari;
- ishlab chiqarish omillari bozori;
- tashqi ta`sirlar va davlat siyosati;
- ijtimoiy ne`matlar va umumiy resurslar haqida tasavvurga ega bo’lishi;
398
- mikroiqtisodiyotning o’ziga xos jihatlarini;
- iqtisodiyotning o’nta tamoyilidan foydalanishni;
- talab va taklif, bozor muvozanatining o’ziga xos xususiyatlarini;
- iste’molchilar, ishlab chiqaruvchilar va bozorlar samaradorligini aniqlashni;
- talab va taklif elastikligi koeffitsientlarini hisoblashni;
-iste’molchi tanlovi nazariyasi va ishlab chiqarishda qo’llaniladigan
ko’rsatkichlarni aniqlashni;
- turli bozorlarda narxlarni shakllantirishni izohlashni;
- ishlab chiqarish omillari bozorini tahlil qilishni;
- tashqi ta`sirlar, bu borada davlat siyosati hamda ijtimoiy ne`matlar va umumiy resurslarni
firmalar
faoliyatiga ta’sirini
belgilashni bilishi va ulardan foydalana olishi;
- talab va taklifni tahlil qilish;
- iqtisodiyotning o’nta tamoyilidan amalda foydalanish;
- ishlab chiqarish va iste’mol jarayonlarida yuz berayotgan o’zgarishlar xususida
mulohaza yuritish;
- ishlab chiqarishning zamonaviy sharoitdagi jihatlarini baholash;
- firmalarning turli bozorlar sharoitidagi faoliyatini izohlash;
- bozor va tavakkalchilikning sabablarini tushuntirish;
- talab va taklif elastikligi koeffitsiyentlarini amalda qo’llash;
- turli bozorlarda narxlarni shakllantirish tamoyillarini tavsiflash;
- mikroiqtisodiyotda ishlab chiqarish omillarining rolini baholash;
- mikroiqtisodiyot bilan bog’liq masalalarni har tomonlama tahlil qilish bo’yicha
ko’nikmalariga ega bo’lishi kerak;
- mikroiqtisodiyotda iqtisodiyotning o’nta tamoyilidan foydalanish;
- talab va taklifning bozor holatiga ta’sirini tahlil qilish;
-iste’molchilar hamda ishlab chiqaruvchilarning yutuqlari va bozor samaradorligini
aniqlash;
-elastiklik koeffitsientlarini amalda qo’llash, iste’mol va ishlab chiqarish
nazariyasining amalda qollanilishi;
- bozor va tavakkalchilikning amaldagi holati;
- turli bozorlarning xususiyatlari va ularda narxlarni shakllantirish;
- tashqi ta’sirlar va ijtimoiy ne’matlar hamda bu borada davlat siyosati haqidagi
malakalarga ega bo’lishi kerak.
Fanning boshqa fanlar bilan o’zaro bog’liqligi va uzviyligi
“Mikroiqtisodiyot” fani “Iqtisodiyot nazariyasi”, “Menejment”, “Makroiqtisodiyot”
kabi fanlar bilan birgalikda o’rganiladi.
Dasturni amalga oshirish o’quv rejasida rejalashtirilgan umumkasbiy (iqtisodiy
nazariya, soliq va soliqqa tortish, sug’urta nazariyasi va h.,k.) fanlaridan yetarli bilim va
ko’nikmalarga ega bo’lishlik talab etiladi.
399
Fanning “Ta`lim-fan-ishlab chiqarish” integratsiyasi va innovatsiyon
rivojlanishdagi o’rni
Iqtisodiyotda alohida firmalarning tutgan o’rni, mikrodarajada mavjud resurslar,
ularning firmalar faoliyatida qo’llanilishi natijasida ishlab chiqarish, taqsimlash va qayta
taqsimlash bilan bog’liq iqtisodiy munosabatlarni tashkil etish, muvofiqlashtirish
jarayonini o’rganadi.
Shuning
uchun
ham
mikroiqtisodiyotga
alohida
e’tibor
qaratiladi.
Mikroiqtisodiyotda resurslar va daromadlarni shakllantirish, taqsimlash va qayta
taqsimlash, iste’mol va ishlab chiqarish jarayonlarini shakllantirilishi va rivojlantirilishi
yo’nalishlari o’z ifodasini topadi. Shuning uchun ushbu fan asosiy fanlardan hisoblanib,
ishlab chiqarish jarayonlarini tashkil etish va amalga oshirishda muhim ahamiyat kasb
etadi.
Fanni o’qitishda qo`llanilishi tavsiya etilayotgan pedagogik, axborot va
internet texnologiyalari
Talaba “Mikroiqtisodiyot” fanini o’zlashtirishda, ta’limning innovatsion
usullaridan foydalanishi, yangi pedagogik, axborot va internet texnologiyalarini tatbiq
qilishi muhim ahamiyat kasb etadi. Fanni o’zlashtirishda o’quv-uslubiy ta’minotlar
(darslik, o’quv va uslubiy qo’llanmalar, Modul topshiriqlar)dan foydalanilish tavsiya
etiladi. Ma’ruza va amaliy mashg’ulotlarda turli metod va vositalardan, xususan, aqliy
hujum, klaster, keys-stadi, shuningdek, kompyuter dasturlaridan (Microsoft Excel,
Microsoft PowerPoint) internet tizimlaridan foydalanish mumkin.
“Mikroiqtisodiyot” fani 2-kursning III semestrda o’tilib, unda ma’ruza, amaliy,
mustaqil ta’lim mashg’ulotlari semestri bo’yicha quyidagi jadval asosida amalga
oshiriladi.
400
5111000- Kasb ta’limi (5230600-Moliya); 5111000-Kasb ta’limi (5230700- Bank ishi);
5111000-Kasb ta’limi (5230900-Buxgalteriya hisobi va audit (tarmoqlar bo’yicha)
5230200-Menejment (tarmoqlar va sohalar bo`yicha), 5230600- Moliya, 5230700- Bank
ishi; 5230800 – Soliqlar va soliqqa tortish, 5230900- Buxgalteriya hisobi va audit
(tarmoqlar bo’yicha), 5231200- Sug’urta ishi, 5231300- Pensiya ishi, 5231500-Baholash
ishi, 5232000- Davlat budjetining gazna ijrosi
t/r
Fan mavzularining nomi
Menejment, Moliya, Bank
ishi, Soliqlar va soliqqa
tortish, Buxgalteriya hisobi
va audit Sug’urta ishi,
Pensiya ishi, Baholash ishi,
Davlat budjetining gazna
ijrosi
Kasb ta’limi (Moliya,
Bank ishi, Buxgalteriya
hisobi va audit)
Jami
Shu jumladan
Jami
Shu jumladan
M
a’
ru
za
Am
ali
y
m
ash
g’
u
lot
M
u
staqi
l ta`
li
m
M
a’
ru
za
Am
ali
y
m
ash
g’
u
lot
M
u
staqi
l ta`
li
m
3- semestr
1.
Mikroiqtisodiyot faniga kirish
6
2
2
2
6
2
2
2
2.
Iqtisodiyotning o’nta tamoyili
6
2
2
2
6
2
2
2
3.
Talab, taklif va bozor muvozanati
12
4
4
4
12
4
4
4
4.
Elastiklik va uni hisoblanishi
12
4
4
4
12
4
4
4
5.
Narx ustidan nazorat va bozor
faoliyati
12
4
4
4
12
4
4
4
6.
Iste’molchilar, ishlab
chiqaruvchilar va bozorlar
samaradorligi
12
4
4
4
12
4
4
4
7.
Istemolchi tanlovi nazariyasi
12
4
4
4
12
4
4
4
8.
Bozor va tavakkalchilik
6
2
2
2
6
2
2
2
9.
Ishlab chiqarish nazariyasi
12
4
4
4
12
4
4
4
10.
Ishlab chiqarish xarajatlari
12
4
4
4
12
4
4
4
11.
Raqobatlashgan bozorlardagi
firmalar
10
4
4
2
10
4
4
2
12.
Monopol bozorlarda firmaning
qaror qabul qilishi
6
2
2
2
6
2
2
2
13.
Monopolistik raqobatlashgan
bozor
6
2
2
2
6
2
2
2
14
Oligopoliya sharoitida firmalar
6
2
2
2
6
2
2
2
15
Turli bozorlarda narxlarni
shakllantirish
6
2
2
2
6
2
2
2
16
Ishlab chiqarish omillari bozori
10
4
4
2
10
4
4
2
17
Tashqi ta`sirlar va davlat siyosati
6
2
2
2
6
2
2
2
18
Ijtimoiy ne`matlar va umumiy
resurslar
6
2
2
2
6
2
2
2
401
3-semestr bo`yicha jami
158
54
54
50
158
54
54
50
402
I semestrda o’qitiladigan ma’ruza mashg’ulotlarining mazmuni
1. Fanning nazariy mashg’ulotlari mazmuni
1-Mavzu. Mikroiqtisodiyot faniga kirish
Resurslarning cheklanganligi. Cheklangan resurslarni taqsimlash. Resurslarni
taqsimlashda narxning ahamiyati. Muvozanatli narxning shakllanishi. Bozor va uning
vazifasi. Bozor bilan bog’liq bo’lmagan faoliyat. Mulkka egalik qilish. Bozor
almashuvining asosiy sharti. Operatsiyon xarajatlar. Mikroiqtisodiyot fanining
predmeti, maqsad va vazifalari. Pozitiv mikroiqtisodiyot. Normativ mikroiqtisodiyot.
Mikroiqtisodiyot ob’yekti. Mikroiqtisodiyot sub’yektlari. Mikroiqtisodiyot usullari.
Mikroiqtisodiy modellar.
2-Mavzu. Iqtisodiyotning o’nta tamoyili
Odamlar qanday qarorlar qabul qiladilar? Birinchi tamoyil: odamlar tanlaydilar.
Samaradorik va tenglik. Ikkinchi tamoyil: biror narsaning qiymati, nimagadir erishish
uchun nimadandir vos kechish bo`ladi. Muqobil qiymat. Imkoniyatni baholash.
Uchinchi tamoyil: oqil odam chekli vaqtni (pulni, joyni) o`ylaydi. Chekli o`zgarish.
To’rtinchi tamoyil: odamlar rag`batlarga ta’sirchandirlar. Beshinchi tamoyil: savdo
hammaga foydali. Oltinchi tamoyil: bozorlar odatda iqtisodiy faoliyatni tashkil etishda
yaxshi bir yo`ldir. Markazlashgan holda iqtisodiyotni rejalashtirishga asoslangan tizim.
Bozor iqtisodiyoti. Mikroiqtisodiyot
va
makroiqtisodiyot.
Yettinchi
tamoyil:
hukumatlar ba`zan bozor natijalarini yaxshilashi mumkin. Sakkizinchi tamoyil:
mamlakatning turmush darajasi uning tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarish qobilyatiga
bog`liqdir. To`qqizinchi tamoyil: qachonki hukumat ko`p pul bosib chiqarsa narxlar
ko`tariladi. O`ninchi tamoyil: inflyatsiya va ishsizlik o`rtasida jamiyatning qisqa
muddatli tanlovi.
3-Mavzu. Talab, taklif va bozor muvozanati
Talab tushunchasi. Talab egri chizig’i. Talab funktsiyasi. Bir omilli va ko’p omilli
talab funktsiyalari. Talabga ta’sir qiluvchi omillar. Talab miqdorining o’zgarishi.
Talabning o’zgarishi. Taklif va taklif miqdori. Taklif egri chizig’i. Taklif funktsiyasi.
Bir omilli va ko’p omilli taklif funktsiyalari. Taklifga ta’sir qiluvchi omillar. Taklif
miqdorining o’zgarishi. Taklifning o’zgarishi. Talab va taklif qonunlari. Muvozanat
tushunchasi. Bozor muvozanati. Muvozanatli narx. Muvozanatli mahsulot miqdori.
Muvozanat nuqtasi. Bozorning muvozanatli holatini tiklash hususiyati. Bozor
muvozanatining o’zgarishi va unga ta’sir qiluvchi omillar.
403
4-Mavzu. Elastiklik va uni hisoblanishi
Elastiklik tushunchasi. Elastiklik koeffitsienti. Talabni narxga ko’ra elastikligi.
Talab funktsiyasi uchun elastiklik koeffitsientini hisoblash. Yoysimon elastiklik. Elastik
va elastik bo’lmagan talab. Absolyut elastik va absolyut elastik bo’lmagan talab. Talab
elastikligiga ta’sir qiluvchi omillar. Talabning iste’molchi daromadiga ko’ra elastikligi.
Kesishgan talab elastikligi. Kesishgan talab elastikligi koeffitsientini hisoblash. Normal
tovarlar. Past toifali, oliy toifali va birlamchi ehtiyoj tovarlar. Engel chiziqlari.
Elastiklik nazariyasini amalda qo’llanilishi. Sotuvchi daromadini talab elastichligiga
ko’ra tahlil qilish.
5-Mavzu. Narx ustidan nazorat va bozor faoliyati
Narx ustidan nazorat. Narxning yuqori chegarasi. Narxning yuqori chegarasini
bozor faoliyatining natijasiga ta’siri. Qisqa va uzoq muddatda ijara haqi. Narx
darajalarini bozor natijalariga ta’siri. Davlat siyosati. Minimal oylik maosh. Narx
nazoratini baholash. Soliqlar. Sotuvchilar zimmasidagi soliqni bozor tizimiga
ta’siri. Xaridorlar to’laydigan soliqlarni bozor sharoitiga ta’siri. Soliq yukining
taqsimlanishini tahlil qilish.
6-Mavzu. Iste’molchilar, ishlab chiqaruvchilar va bozorlar samaradorligi
Farovon iqtisodiyot. Iste’molchilar. Iste’molchilarning to’lashga tayyorligi.
Iste'molchilar ortiqchaligi. Iste'molchi ortiqchaligini o’lchashda talab egri chizig’idan
foydalanish. Minimal narx va iste’molchi ortiqchaligi. Ishlab chiqaruvchilarning
xarajatlari. Ishlab chiqaruvchilarning xarajatlari va sotishga tayyorlik. Ishlab
chiqaruvchilar ortiqchaligi. Ishlab chiqaruvchi ortiqchaligini hisoblashda taklif
chizig’idan foydalanish. Maksimal narxlar va ishlab chiqaruvchilar ortiqchaligi.
Bozorlar samaradorligi. Bozor samaradorligi va bozor kamchiliklari.
7-Mavzu. Istemolchi tanlovi nazariyasi
Iste’mol nazariyasida ne’mat tushunchasi. Iste’molchi tanloviga ta’sir qiluvchi
omillar. Naflik tushunchasi. Iste’molchi ehtiyojini qondirish darajasi. Naflik funktsiyasi.
Umumiy naflik, chekli naflik, chekli naflikning kamayishi qonuni. Befarqlik egri
chizig’i. Befarqlik chiziqlari kartasi va uning hususiyatlari. Chekli almashtirish normasi.
Budjet chegarasi va uning o’zgarishi. Budjet tenglamasi. Budjet chizig’i. Budjet chizig’i
yotiqlik burchagi. Iste’molchi tanlovi masalasi. Naflikni maksimallashtirish. Iste’molchi
tanlovi masalasi yechilishini grafik usulda tahlil qilish. Iste’molchi muvozanati.
Iste’molchilarning muvozanat shartlari. Daromad-iste’mol» chizig’i. Normativ va past
toifali tovarlar uchun Engel chiziqlari. «Narx-iste’mol» chizig’i va normal va Giffen
tovarlari uchun talab chizig’i. Normal tovar uchun daromad samarasi va almashtirish
samarasi, umumiy samara. Past toifali tovarlar uchun daromad samarasi va almashtirish
samarasi. Almashtirish samarasini va daromad samarasini amalda qo’llash. Past toifali
404
tovarlar. O’rnini bosuvchi va to’ldiruvchi tovarlar.
8-Mavzu. Bozor va tavakkalchilik
Noaniqlik va tavakkalchilik. Ehtimollik tushunchasi. Ehtimolning turlari.
Noaniqlik sharoitida tanlash. Tavakkalchilikni vujudga kelishi sabablari. Tavakkalchilik
o’lchovi. Kutiladigan miqdor. Chetlanish. Tavakkalchilikka bo’lgan munosabat.
Tavakkalchilikka moyillik. Tavakkalchilikka moyil bo’lmagan holat. Tavakkalchilikka
befarqlik. Tavakkalchilikni pasaytirish yo’llari. Korxonalarning faoliyat sohalarini va
ishlab chiqaradigan mahsulotlar turini kengaytirish (diversifikatsiyasi). Sug’urta qilish.
Tavakkalchilikni qo’shish. Tavakkalchilikni taqsimlash. Asimmetrik axborotlashgan
bozor. Mahsulot sifati noaniqligi. Ma’naviy tavakkalchilik. Bozordagi asimmetrik
axborotlarni yo’qotish yo’llari. Bozor signallari. Auktsionlar. Olib sotarlik va uni
iqtisodiyotdagi o’rni. Fyucherslar. Optsion va xedjirlashtirish. Investitsiya va
tavakkalchilik. Tavakkalchilik aktivlariga bo’lgan talab. Aktivlar tushunchasi va
ulardan olinadigan foyda. Tavakkalchilik va foydaning o’zaro aloqasi. Mablag’
egasining o’z mablag’ini sarflash yo’nalishini tanlash muammosi.
9-Mavzu. Ishlab chiqarish nazariyasi
Ishlab chiqarish tushunchasi. Ishlab chiqarish texnologiyasi. Ishlab chiqarish
omillari va ularning turlari. Ishlab chiqarish funktsiyasi tushunchasi. Izokvanta
tushunchasi. Izokvantalar kartasi va uning hususiyatlari. Izokvantaning yotiqligi
burchagi. Qisqa va uzoq muddatlardagi ishlab chiqarish. Bir o’zgaruvchan omil
(mehnat) asosida ishlab chiqarishni tashkil etish. O’zgaruvchi omilning yalpi o’rtacha,
chekli mahsulotlari va ular o’rtasidagi bog’liqlik. Kapitalning chekli mahsuloti.
Mehnatning chekli mahsuloti. Ishlab chiqarish omillari chekli mahsuldorligining
kamayish qonuni. Ishlab chiqarish omillarining o’zaro almashuvi. Chekli texnologik
almashtirish normasi. Izokosta tushunchasi. Izokosta tenglamasi. Ishlab chiqarish
omillari sarfini minimallashtirish. Minimallashtirish masalasini grafik usuldagi yechimi
va optimallik sharti.
Dostları ilə paylaş: |