Bobomurodova Mohira Oliy o’quv yurtlariga kiruvchilar uchun qo’llanma

irqchilik, siyosiy tanglik, bitim. 
III.Ilmiy uslub.Ilm-fan sohasida qo’llaniluvchi ntq uslubi ilmiy uslub hisoblanadi. 
Ilmiy uslub daliliy ma’lumotlar asosida chiqarilgan ilmiy xulosalarga ega bo’lish, 
atamalarning keng qo’llanilishi bilan boshqa uslublardan farq qiladi. Ilmiy uslub 
ham ikki turga bo’linadi: 1)sof ilmiy uslub; 2)ilmiy- ommabop uslub. 
Sof ilmiy uslub muayyan fan sohasidagi kishilarga nisbatan qo’llaniladi.Shuning 
uchun bu uslubda fanning ma’lum sohasiga doir atamalar keng qo’llaniladi. 
Ilmiy-ommabop uslubda esa fan yutuqlarini keng ommaga yetkazish maqsad 
qilinadi. Shuning uchun bunday uslub publitsistik uslubga yaqinroq bo’ladi. 
Ma’lum fan sohasiga doir atamalar qo’llanilsa ham, lekin bu atamalar xalqqa 
tushunarli bo’lishi uchun izohlanadi. 
IV.Rasmiy uslub.Huquqiy qonunchilik va ish yuritish munosabatlari doirasida 
qo’llaniluvchi nutq uslubi rasmiy uslub hisoblanadi.

---

145 
Rasmiy uslub quyidagi turlarga bo’linadi: 
1) sof qonunchilik uslubi: qonun, farmon, fuqarolik va jinoiy aktlar, nizomlar 
uslubi; 
2)idoraviy – devonxona uslubi: buyruq, ariza, talabnoma, bildirgi, tavsifnoma, 
tarjimayi hol, ishochnoma, dalolatnoma; 
3)diplomatic uslub: nta, bayonatnoma, bitim, konvensiya. 
Rasmiy uslub deyarli yozma shaklda ro’yobga chiqadi. U har qanday tasviriy 
vositalardan, obrazlilikdan xoli bo’ladi. Bunday uslubda tilning ikki vazifasi – 
axborot uzatish va da’vat etish, buyurish vazifasi amalga oshadi.Rasmiy ish 
qog’ozlarining sintaktik tuzilishi qat’iy qoliplarga bo’ysunadi. 
V. Badiiy uslub.Badiiy asarlarning bayon qilish uslubi badiiy uslub hisoblanadi. 
Bu uslubda adabiy tilning barcha imkoniyatlarini o’z ichiga olish bilan brga, 
o’zbek shevalariga, kasb-hunarga doir leksik birliklar, bugungi kundalik 
iste’moldan chiqib ketgan tarixiy so’zlar ham personajlar nutqi orqali ishlatila 
beradi. Badiiy uslub uchun obrazlilik, tasviriy ifoda vositalariga boylik xosdir. 
Badiiy uslubdan boshqa barcha uslublar ijtimoiy hayotning ma;lum sohasi 
doirasida chegaralangandir. Bu uslub esa ulardan farqli ravishda inson amaliy 
hayotining barcha tomonlarini qamrab oladi. Badiiy uslub aralash uslub 
hisoblanadi, chunki bu uslubda so’zlashuv va kitobiy uslublarga xos o’rinlar ham 
uchraydi. 

---

146 
Qisqacha paronimlar lug’ati 
A 
Abadiy-mangu Adabiy-adabiyotga oib 
Abgor-nochor, xarob Afkor-fikrlar 
Abrash-chavkar, xoldor ot Avrash-ustalik bilan aldamoq 
Abro’-qosh Obro’-e’tibor, hurmat 
Abzal-ot, eshak egar-jabdug’I Afzal-a’lo, yaxshi 
Adib-yozuvchi Adip-to’n mag’izi 
Adl-adolat Adil-tik, egilmagan 
Ahil-totuv, inoq Ahl-bir soha odamlari 
Alam-jismoniy og’riq A’lam-diniy arbob 
Alo-ustiga(Nur alo nur) A’lo-eng yuqori 
Alpoz-ahvolda, tarzda Alfoz-so’z, so’zlar,iboralar 
Amr-buyruq, farmon Amir-xon 
Asl-haqiqiy, tub Asil-a’lo sifatli 
Ayon-ma’lum A’yon-amaldor 
Azm-qat’iy qaror, jazm Azim-g’oyat katta 
B 
Bad-yomon,yaramas Ba’d-keyin , so’ng 
Bal-raqs kechasi Ball-baho 
Band-paragraf;bo’sh emas Bant- soch lentasi 
Bazur-bahuzur,bemalol Bazo’r-zo’rg’a 
Bedana-qush turi Bedona-urug’siz; 1-2yoshar molning 
terisidan qilingan charm
Bob-kitobning qismlari Bop-munsib 
Bod-kasallik Bot-tez;botmoq 
Borlik-mavjudlik Borliq-mavjudot 
Burj-12 yulduz turkumi Burch-majburiyat 
D 
Dars-mashg’ulot Darz-yoriq 
Davo-dori-darmon Da’vo-arz, talab 
Devon-she’rlar to’plami Divan-mebel turi 
Diplomant-diplom ishi yozayotgan talaba Diplomat-lavozimli kishi 
Dub-daraxt Dup-tovushga taqlid 
E 
Ehzon-qayg’u hukm surgan xona Ehson-xayrli ish
Ellik-son Enlik-ikki enlik
Esiz-afsus Essiz-esi yo’q
G 
Ganj-boylik Ganch-suvoq materiali 

---

147 
Gilos-meva Go’los-to’q jigar rang 
I 
Ilk-dastlab Ilik-suyak ichidagi yog’ 
J 
Jodi-o’t qirqadigan asbob Jodu-sehr 
juda-eng Judo-ayriliq 
K 
Kaft-qo’lning qismi Kift-yelka 
M 
Matal-hikmatli so’zlar Ma’tal-muntazir 
N 
Naq-xuddi, ayni Naqd-puli darhol to’lanadigan 
Nasha-narkotik modda Na’sha-estetik lazzat 
Nufuz-obro’ Nufus-aholi 
O 
Oqlik-oq rang Oqliq-sut mahsulotlari 
Ora-o’rta Oro-pardoz 
Oxir-yakun Oxur-hayvonlarga yem solinadigan joy 
Q 
Qad-qomat Qat-qavat 
Qala-o’tinni taxla Qal’a-shahar 
Qari-keksa Qa’ri-chuqur yeri 
Qarz-qaytariladigan buyum Qars-tvush 
Qat’i-qat’i nazar Qat’iy-uzil-kesil 
Qayd-ta’kid Qayt-qusish 
Qism-bo’lim Qisim-siqim 
Qurt-hasharot Qurut-suzmaning qurutilgani 
S 
Sanat-sanatmoq San’at-badiiy ijodyot turi 
Saqov-ot,eshaklar kasalligi Soqov-gung 
Sin-parchalanmoq,maydalanmoq Sun-tutmoq, uzatmoq 
Surat-rasm Sur’at-tezlik 
T 
Tab-taft, harorat Ta’b-kishining ichki tabiati 

---

148 
Talat-talatmoq Tal’at-yuz 
Tambur-vagon bo’lmasi Tanbur-cholg’u asboi 
Tana-gavda Ta’na-gina 
Taqib-taqib qilmoq Ta’qib-yashirincha kuzatish 
Tarif-baholar ko’rsatkichi Ta’rif-tavsif 
Tasir-tasir-tusur Ta’sir-ta’sir o’tkazish 
Tib-medidsina Tip-toifa 
Tub-tag, ost tup-o’simlikning bir donasi 
U 
Uzik-uzilgan Uzuk-taqinchoq 
X 
Xalq-el, ulus Halq-halqum 
Xam-egilgan Ham-men ham 
Xar-eshak Har-har bir 
Xil-xil-turli-tuman Hil-hil-juda pishgan 
Xirs-ayiq Hirs-kuchli istak 
Xiyla-ancha Hiyla-nayrang 
Xol-badandagi qora dog’ Hol-ahvol 
Xosiyat-xususiyat Hosiyat-his etish 
Xur-tovush Hur-erkin 
Xush-yaxshi Hush-es-hush 
Y 
Yagana-ekinni siyraklashtirish Yagona-tanho 
Z 
Zafar-g’alaba Za’far-sariq rang 
Sh 
Sher-hayvon She’r-nazm 
Shox-daraxt yoki hayvon shoxi Shoh-podsho 
Shuba-mo’ynali qishki kiyim Shu’ba-idora, bo’lim 

---

149 
Mundarija 
Til haqida umumiy ma’lumot……………………………………………………………2 
O’zbek tilining taraqqiyot bosqichlari…………………………………………………..2 
O’zbek adabiy tili va sheva……………………………………………………………….4 
Fonetika……………………………………………………………………………………6 
Bo’g’in……………………………………………………………………………………...8 
Urg’u……………………………………………………………………………………….9 
Orfoepiya va grafika………………………………………………………………………11 
Orfografiya. Imlo qoidalari……………………………………………………………….11 
Morfemika………………………………………………………………………………... 15
So’zlarning yasalish tuzilishi………………………………………………………………22 
So’zlarning tuzilishiga ko’ra turlari …………………………………..............................22 
Leksikologiya………………………………………………………………………………24 
Ko’chma ma’no va ularning turlari………………………………………………………26 
So’zlarning shakl va ma’no munosabatiga ko’ra turlari………………………………..28 
O’zbek tili lug’at boyligida o’z va o’zlashgan qatlam…………………………………..31 
Barqaror birikmalar………………………………………………………………………33 
Leksikografiya…………………………………………………………………………….34 
Grammatika………………………………………………………………………………..34 
Morfologiya………………………………………………………………………………..35 
MUSTAQIL SO’Z TURKUMLARI…………………………………………………….36 
Ot…………………………………………………………………………………………...36 
Sifat…………………………………………………………………………………………43 
Son…………………………………………………………………………………………..45 
Olmosh……………………………………………………………………………………..49 
Fe’l………………………………………………………………………………………….53 
Ravish………………………………………………………………………………………62 
Ismlar……………………………………………………………………………………….64 
Yordamchi so’z turkumlari………………………………………………………………..65 
Ko’makchi………………………………………………………………………………….65 
Bog’lovchi……………………………………………………………………………………66 
Yuklama……………………………………………………………………………………68 
Alohida olingan so’zlar…………………………………………………………………….69 
Modal so’zlar……………………………………………………………………………….69 
Undov so’zlar……………………………………………………………………………….70 
Taqlid so’zlar……………………………………………………………………………….71 
Sintaksis…………………………………………………………………………………….72 
So’z birikmasi………………………………………………………………………………72 
Gap………………………………………………………………………………………….75 
Gaplarning ifoda maqsadiga ko’ra turlari……………………………………………….75 
Gaplarning his-hayajon ishtirokiga ko’ra turlari………………………………………..77 
Gapning tuzilishiga ko’ra turlari………………………………………………………….77 
Gapning bo’laklarga ajratilishi……………………………………………………………78 
Kesim ………………………..……………………………………………………………...78 
Bog’lamalar…………………………………………………………………………………79 
Ega…………………………………………………………………………………………..80 
Aniqlovchi…………………………………………………………………………………..81 
Izohlovchi……………………………………………………………………………………83 
To’ldiruvchi…………………………………………………………………………………84 
Hol……………………………………………………………………………………………85 
Gap bo’laklari tartibi……………………………………………………………………….87 
Egali va ega ishtirok etmagan gaplar………………………………………………………88 

---

150 
So’z gaplar……………………………………………………………………………………89 
To’liq va to’liqsiz gaplar…………………………………………………………………….90 
Uyushiq bo’lakli gaplar……………………………………………………………………...91 
Ajratilgan bo’lakli gaplar……………………………………………………………………94 
Gap bo’laklari bilan aloqaga kirishmaydigan bo’laklar…………………………………..96 
Undalma………………………………………………………………………………………96 
Kirish so’zlar………………………………………………………………………………….97 
Kiritma gap……………………………………………………………………………………98 
Qo’shma gaplar……………………………………………………………………………….99 
Bog’langan qo’shma gaplar………………………………………………………………….99 
Ergashgan qo’shma gaplar…………………………………………………………………..100 
Bog’lovchisiz qo’shma gaplar………………………………………………………………..103 
Qo’shma gap turlarining ma’nodoshligi…………………………………………………….105 
Murakkab qo’shma gaplar…………………………………………………………………..105 
Havola bo’lakli qo’shma gaplar……………………………………………………………..106 
Ko’chirma gapli qo’shma gaplar…………………………………………………………….107 
Matn – eng katta sintaktik birlik…………………………………………………………….108 
Tinish belgilari. Punktuatsiya………………………………………………………………..109 
Nutq uslublari…………………………………………………………………………………110 

---

151 

---

152 

---

153 

---

154