Book · December 022 citations reads 28,319 authors

yuklanganini his qilgan holda xalqning munosib turmush kechirishi 
uchun qanday yo„llar tanlaganimiz haqida ba‟zi fikrlar bilan 
o„rtoqlashmoqchiman. 
Xalq iqtisodiyotni barqarorlashtirish uchun qat‟iy harakatlar 
qilishni kutyapti. O„tmish qoldiqlari xalq yelkasiga og„ir yuk bo„lib 
qolgan. Eng muhim vazifalardan biri xalqning baxtli hayotini 
ta‟minlashdir. Prezident shiddat bilan kirib kelayotgan bozor 
zarbalariga bardosh beruvchi, yordamga muhtoj kishilarni o„z 
homiyligiga olishi kerak. Bular - ko„p bolali, kam ta‟minlangan 
oilalar, nogironlar... 
Bundan keyin ham biz uchun shu tamoyil qat‟iy bo„lib qolaveradi”. 
Istiqlol yillarida jamiyatimiz hayotining barcha sohalarida tub islohotlar 
yuz berdi. Bu o„zgarishlar iqtisodiy hayotimizni ham qamrab oldi. 
Respublikaning boy imkoniyatlari, geosiyosiy sharoitidan kelib chiqib, 
O„zbekistonda demokratik huquqiy davlat barpo etish jarayonidagi eng 
muhim vazifalaridan biri bozor munosabatlariga asoslangan iqtisodiyotni 
barpo etish masalasi dastlabki kunlarning eng muhim vazifasi sifatida 
belgilandi.
O„tish davrida bozor iqtisodiyoti tushunchasi, unga o„tish zarurati, 
bozor iqtisodiyotiga o„tishning «O„zbekiston yo„li» kabi masalalarning tub 
mohiyatini anglash eng dolzarb masalalaridan biri edi.
Bozor iqtisodiyotiga o„tishning umumiyligi, masalan, xususiy 
mulkchilik, iqtisodiy jarayonlarni boshqarish va takomillashtirishda talab, 
taklif qoidalarining bir xilligi bo„lishi bilan bir qatorda har bir 
mamlakatning o„ziga xos xususiyatlaridan kelib chiquvchi yo„li mavjuddir. 
Bunda uning xo„jalik tuzilishi va shart-sharoitlari, joylashgan yeri, tabiati 
va iqlimi, milliy kelib chiqishi, urf-odatlari, an‟ana va milliy tavsifi va 
boshqa omillar sabab bo„ladi. 
Jahon tajribasi shuni ko„rsatadiki, dunyodagi hamma mamlakatlar 
uchun maqbul bo„lgan bir xil taraqqiyot yo„li, bir xil andoza bo„lishi 
mumkin emas. Hozirda bozor iqtisodiyotiga o„tishning turli modellari 
mavjud bo„lib, ular barcha mamlakatlarni bitta manzilga – erkin bozor 

---

39 
iqtisodiyoti 
tizimiga 
olib 
keladi. 
Ammo, 
bozor 
munosabatlari 
shakllanishining sotsial-iqtisodiy, tarixiy, milliy va xalqaro sharoiti har xil 
bo„lganligi tufayli, unga o„tishning milliy xususiyatlari ham mavjud 
bo„ladi. Shu nuqtayi nazardan biror mamlakatning taraqqiyot yo„lini yoki 
taraqqiyot modelini borligicha qabul qilib bo„lmaydi. Natijada o„ziga xos 
yo„lni tanlash muhim hisoblanadi.  
O„zbekiston Birinchi Prezidenti Islom Karimovning iqtisodiy tizimni 
rekonstruksiya va modernizatsiya qilish strategiyasini ishlab chiqishdagi 
xizmatlari katta bo„ldi. Sobiq tuzumga amal qilgan va markazlashgan 
ma‟muriy boshqarish tizimiga asoslangan iqtisodiyot o„zining hayotiy 
emasligini, aholining o„sib boruvchi ehtiyojlarini ta‟minlay olmasligini 
aniq ko„rsatdi. Natijada mustaqillik yillarida mamlakat taraqqiyoti uchun 
O„zbekistonda bozor munosabatlariga o„tishning o„ziga xos yo„lini ishlab 
chiqish va bu yo„lda tub islohotlarni belgilash zarurati yuzaga keldi. 
O„zbekistonning taraqqiyot yo„lini ishlab chiqishga Birinchi Prezidentimiz
Islom Karimov boshchilik qildi. 
Islom Karimov O„zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining 1992-yil 
4 yanvardagi o„n ikkinchi chaqiriq navbatdan tashqari 1X sessiyasida 
so„zlagan dasturiy nutqida hamda 1992-yil avgust oyida nashr etilgan 
“O„zbekistonning o„z istiqlol va taraqqiyot yo„li” asarida O„zbekistonning 
taraqqiyot yo„lini har tomonlama puxta belgilab berdi. 
O„zbekistonning o„ziga xos taraqqiyot yo„li Islom Karimovning 
keyingi asarlari, ma‟ruza va nutqlarida yangi ma‟no – mazmun bilan 
to„ldirilib, aniqlashtirilib borildi. O„zbekistonda ijtimoiy yo„naltirilgan 
erkin bozor iqtisodiyotiga o„tish modeli Islom Karimov tomonidan ishlab 
chiqildi. Besh tamoyilni o„z ichiga olgan bu modelning mazmuni va 
mohiyati Prezidentning 1993 yilda nashr etilgan “O„zbekiston – bozor 
munosabatlariga o„tishning o„ziga xos yo„li” nomli asarida asoslab berildi. 
Ijtimoiy-iqtisodiy yangilanish “o„zbek modeli”ning konsepsiyasi va 
tamoyillari, uning dunyo tomonidan tan olinishi Birinchi Prezidentimiz 
tomonidan ishlab chiqilgan mustaqil taraqqiyot yo„li xalqimiz tomonidan 
ham, xalqaro maydonda ham taraqqiyotning «o„zbek modeli» deb qabul 
qilindi. O„zbek modeli ishlab chiqishda, birinchidan, xalqaro tajriba asos 
qilib olindi. Ikkinchidan, xo„jalik imkoniyatlari, shart-sharoitlari, eski 
tuzumdan meros bo„lib qolgan muammolar hisobga olindi. 
Shuning uchun ham, respublika ichki va tashqi siyosatining asosiy 
yo„nalishlari pirovard natijada chinakam mustaqil O„zbekistonda yangi, 
adolatli jamiyat barpo etishga qaratildi. “Respublikada sobitqadamlik bilan 

---

40 
xalqchil, adolatli jamiyatni bunyod etish bosh vazifadir, deb belgilandi. 
Birinchi Prezidentimiz bu boradagi fikrini davom ettirib “O„zbekiston - 
kelajagi buyuk davlat. Bu - mustaqil, demokratik, huquqiy davlatdir. Bu - 
insonparvarlik qoidalariga asoslangan, millati, dini, ijtimoiy ahvoli, siyosiy 
e‟tiqodlaridan qat‟i nazar fuqarolarning huquqlari va erkinliklarini 
ta‟minlab beradigan davlatdir. Xalq davlat hokimiyatining manbaidir”, - 
degan qoidani ilgari surdi. Bu Mustaqillikning bir yilligi arafasidayoq 
qat‟iy qilib o„rtaga tashlangan davlat siyosati edi. Shuningdek, 
yangilangan jamiyat har bir a‟zosining siyosiy, iqtisodiy va ijtimoiy 
turmush tarzini kafolatlovchi yo„llarni ham ko„rsatib berdi. Jumladan, 
siyosiy sohada bu: 
- 
xalq ham bevosita, ham o„z vakillari orqali davlat hokimiyatini 
amalga oshirishda to„liq ishtirok etishi lozimligini; 
- 
hokimiyat bo„linishining jahon tan olgan qonun chiqaruvchi, ijro 
etuvchi va sud hokimiyatiga bo„linish tamoyilini joriy etish asosida 
demokratiyani chuqurlashtirish hamda milliy davlatchilikni barpo qilishni; 
- 
jamiyatning siyosiy tizimini, davlat idoralarining tuzilmasini tubdan 
yangilashni; 
- 
barcha fuqarolarning qonun oldidagi huquqiy tengligini va qonunning 
ustunligini ta‟minlashni; 
- 
mafkuraning, bir dunyoqarashning yakka hokimligidan voz kechish, 
siyosiy tashkilotlar, mafkuralar va fikrlar xilma-xilligini tan olishni; 
- 
demokratiyaning 
qonuniy 
tarkibi 
sifatida 
ko„ppartiyaviylikni 
shakllantirishni; 
- 
O„zbekistonda tug„ilib, uning zaminida yashayotgan, mehnat 
qilayotgan har bir kishi, milliy mansubligi va e‟tiqodidan qat‟i nazar 
respublikaning teng huquqli fuqarosi bo„lishga erishishni bildiradi. 
Iqtisodiy sohada esa bu: 
- 
milliy boylikning ko„payishini ta‟minlaydigan barqaror, rivojlanib 
boruvchi iqtisodiyotni barpo etishni; 
- 
ijtimoiy jihatdan yo„naltirilgan bozor iqtisodiyotini bosqichma- 
bosqich shakllantirishni; 
- 
mulk egalari huquqlarining davlat yo„li bilan himoya qilishini 
ta‟minlash va barcha mulkchilik shakllarining huquqiy tengligini qaror 
toptirishni; 
- 
iqtisodiyotni o„ta markazlashtirmasdan korxonalar va tashki- 
lotlarning mustaqilligini kengaytirishni, davlatning xo„jalik faoliyatiga 
bevosita aralashuvidan voz kechishni; 
ijtimoiy va ma‟naviy sohada bu: 

---

41 
- 
insonparvarlik g„oyalariga sodiqlikni, inson, uning hayoti va shaxsiy 
daxlsizligi, erkinligi, qadr-qimmati, yashash joyini tanlash huquqi saqlanib 
qolishini; 
- 
ma‟naviyatni qayta tiklashni; 
- 
o„zbek tilini rivojlantirishni; 
- 
hurfikrlilik, vijdon va din erkinligini qaror toptirishni; 
- 
ijtimoiy adolat qoidalarini ro„yobga chiqarish, aholining eng nochor 
qatlamlari - keksalar, nogironlar, yetim-yesirlar, ko„p bolali oilalar, 
o„quvchi-yoshlaning davlat tomonidan iqtisodiy muhofazaga bo„lgan 
kafolatli huquqlarini ta‟minlashni; 
- 
odamlarning iste‟dod qobiliyatlarini namoyon etish uchun shart-
sharoit yaratish, ma‟naviy mulkni himoya qilishni bildiradi 
O„zbek modelining asosini mashhur besh tamoyil tashkil etdi 
“O„zbek modeli” beshta asosiy tamoyilining mohiyatini quyidagi 
jadval orqali ko„rishimiz mumkin (4.1-jadval).