Bosh muharrir: Sharipov Qo‘ng‘irotboy Avezimbetovich Bosh muharrir o‘rinbosari: Karimov Norboy G‘aniyevich

Ko‘rsatkichlar 
31.12.2020
31.12.2021 
31.12.2022 
Likvidlilik koeffitsi-
yenti 
1,5
1,8
1,2
Qoplash koeffitsenti
2,2
1,7
1,3
Debitor qarzdorli-
kning aylanish tezligi, 
kunlarda
107
114
190
1-jadvalda keltirilgan ma’lumotlardan ko‘rinadiki, 2020-2022 yillarda “O‘zmetkombinat” AJning debitor qa-
rzdorligining aylanish tezligini sekinlashganligi kuzatilgan. Bu esa, uning likvidliligini ta’minlash nuqtai-nazari-
dan salbiy holat hisoblanadi.
Ta’kidlash joizki, xo‘jalik yurituvchi subyektlarning likvidliligi bevosita pul mablag‘larining joriy aktivlar ha-
jmidagi salmog‘iga bog‘liq.

---

413
YA S H I L I Q T I S O D I Y O T VA TA R A Q Q I Y O T
https://yashil-iqtisodiyot-taraqqiyot.uz
2023-yil, iyul.
№
7-son.
T
ARA
QQIY
O
T
ПР
ОГРЕС
С
PR
OGRESS
2-jadval
“O‘zmetkombinat” AJ joriy aktivlarining tarkibi, foizda
2-jadvalda keltirilgan ma’lumotlardan ko‘rinadiki, 2020-2022-yillarda “O‘zmetkombinat” AJning joriy aktivla-
rining hajmida pul mablag‘larining salmog‘i kichik bo‘lgan. Buning ustiga, ushbu ko‘rsatkich 2022 yilda 2018 
yilga nisbatan sezilarli darajada pasaygan. Bu esa, uning likvidliligini ta’minlash nuqtai-nazaridan salbiy holat 
hisoblanadi.
2-jadvalda keltirilgan ma’lumotlardan ko‘rinadiki, 2020-2022-yillarda “O‘zmetkombinat” AJning joriy aktivla-
rining hajmida eng yuqori salmoqni debitor qarzdorlik egallagan.
O‘zbekistonda xo‘jalik yurituvchi subyektlar o‘rtasida debitor qarzdorlik miqdorining katta ekanligi, fikrim-
izcha, mamlakat iqtisodiyotini pul mablag‘lari bilan ta’minlanganlik darajasining past ekanligi va tijorat banklari 
kreditlarining foiz stavkalarini yuqori ekanligi bilan izohlanadi.
3-jadval
O‘zbekiston iqtisodiyotini pul mablag‘lari bilan ta’minlanganligini tavsiflovchi asosiy ko‘rsatkichlar
Ko‘rsatkichlar
3-jadval ma’lumotlaridan ko‘rinadiki, O‘zbekiston iqtisodiyotining pul mablag‘lari bilan ta’minlanganlik dara-
jasi 2022 yilda 2018 yilga nisbatan sezilarli darajada oshgan. Ammo, tahlil qilingan davr mobaynida mamlakat 
iqtisodiyotining pul mablag‘lari bilan ta’minlanganligi past darajada qolgan.
3-jadval ma’lumotlaridan ko‘rinadiki, respublikamizda inflyatsiya darajasi 2018-2021-yillarda pasayish ten-
densiyasiga ega bo‘lgan, ammo, 2022 yilda 2021 yilga nisbatan sezilarli darajada oshgan. Respublikamizda 
YAIMning o‘sish sur’ati 2022 yilda 2018 yilga nisbatan sezilarli darajada oshgan. Respublikamiz tijorat banklari 
tomonidan milliy valyutada berilgan kreditlarning foiz stavkasi tahlil qilingan davr mobaynida yuqori bo‘lgan.
Xulosa va takliflar
Tadqiqot jarayonida quyidagi xulosalarni shakllantirdik:
*korxonaning mulkdorlari uchun likvidlilikni yetarli bo‘lmasligi foydaning kamayishini, nazoratni yo‘qotil-
ishini, kapital quyilmani qisman yoki to‘liq yo‘qotilishini anglatsa, kreditorlar uchun likvidlilikni yetarli bo‘lmasligi 
qarzning asosiy summasini va foizini to‘lashni kechiktirilishini, qarzga berilgan qiymatni qisman yoki to‘liq yo‘qo-
tilishini anglatadi;
*2020-2022-yillarda “O‘zmetkombinat” AJning likvidlilik koeffitsiyenti pasayish tendensiyasiga ega bo‘lgan-
ligi va mazkur davrda qoplash koeffitsiyentini ham pasayish tendensiyasiga ega bo‘lganligi uning likvidliligini 
ta’minlash nuqtai-nazaridan salbiy holat hisoblanadi;
*2020-2022-yillarda “O‘zmetkombinat” AJning debitor qarzdorligining aylanish tezligini sekinlashganligi un-
ing likvidliligini ta’minlash nuqtai-nazaridan salbiy holat hisoblanadi;
*2020-2022-yillarda “O‘zmetkombinat” AJning joriy aktivlarining hajmida pul mablag‘larining salmog‘ini 
kichik bo‘lganligi va ushbu ko‘rsatkichni 2022-yilda 2018-yilga nisbatan sezilarli darajada pasayganligi uning 
likvidliligini ta’minlash nuqtai-nazaridan salbiy holat hisoblanadi.
Joriy aktivlar
yillar
2018
2019
2020
2021
2022
Tovar-moddiy zaxiralar
48,2
42,5
28,5
28,2
28,6
Debitor qarzdorlik
43,8
55,9
57,5
56,9
68,2
Pul mablag‘lari
8,0
1,6
14,0
14,9
3,2
Joriy aktivlar – jami
100,0
100,0
100,0
100,0
100,0
Ko‘rsatkichlar
yillar
2018
2019
2020
2021
2022
Iqtisodiyotni pul mablag‘lari bilan ta’minlanganlik dara-
% ,
jasi
20,5
17,8
18,5
19,6
21,2
% ,
Inflyatsiya darajasi
14,3
15,2
11,1
10,0
12,3
% ,
YAIMning o‘sish sur’ati
5,5
6,0
2,0
7,4
5,7
Tijorat banklarining milliy valyutadagi kreditlarining o‘rt-
% ,
acha yillik foiz stavkasi
20,5
24,2
22,3
20,8
21,9

---

T
ARA
QQIY
O
T
ПР
ОГРЕС
С
PR
OGRESS
414
YA S H I L I Q T I S O D I Y O T VA TA R A Q Q I Y O T
https://yashil-iqtisodiyot-taraqqiyot.uz
2023-yil, iyul.
№
7-son.
*O‘zbekiston iqtisodiyotining pul mablag‘lari bilan ta’minlanganlik darajasi 2022-yilda 2018-yilga nisbatan 
sezilarli darajada oshga, ammo, ushbu davrda mamlakat iqtisodiyotining pul mablag‘lari bilan ta’minlanganligi 
past darajada qolgan;
* respublikamiz tijorat banklari tomonidan milliy valyutada berilgan kreditlarning foiz stavkasi 2018-2022 
yillarda yuqori bo‘lgan.
Fikrimizcha, respublikamizda xo‘jalik yurituvchi subyektlarning likvidliligini ta’minlash maqsadida quyidagi 
tadbirlarni amalga oshirish lozim:
1. Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning joriy likvidliligini ta’minlash uchun, birinchidan, iqtisodiyotning pul mab-
lag‘larini bilan ta’minlanganlik darajasini oshirish va banklarning overdraft kreditlaridan foydalanish ko‘lamini 
kengaytirish hisobidan debitor qarzdorlikning aylanish tezligini oshirish kerak; ikkinchidan, likvidli aktivlarning 
o‘sish sur’ati bilan joriy majburiyatlarning o‘sish sur’ati o‘rtasidagi mutanosiblikni ta’minlash lozim; uchinchidan, 
yuqori likvidli qisqa muddatli qimmatli qog‘ozlarga qilinadigan investitsiyalarning joriy aktivlar hajmini salm-
og‘ining barqarorligini ta’minlashga erishish zarur.
2. Xo‘jalik yurituvchi subyektlarning likvidliligini baholash tartibini takomillashtirishsh maqsadida likvidlilikni 
baholash maqsadida qo‘llanilayotgan ko‘rsatkichlar (joriy likvidlilik koeffitsiyenti, qoplash koeffitsiyenti, debitor 
qarzdorlikni aylanish koeffitsiyenti) tarkibiga qo‘shimcha ravishda quyidagi ko‘rsatkichlarni kiritish lozim:
*tezkor likvidlilik koeffitsiyenti;
*muddatli likvidlilik koeffitsiyenti;
*tovar zaxiralarining aylanish koeffitsiyenti;
*kreditor qarzdorlikning aylanish koeffitsiyenti.
Xalqaro tiklanish va taraqqiyot bankining ekspertlari tomonidan tavsiya etilgan metodika bo‘yicha mutlaq 
likvidlilik koeffitsiyenti quyidagicha aniqlanadi:
(PM + QMMQ) : JP
(1)
Bu yerda:
PM – pul mablag‘lari
QMMQ – qisqa muddatli moliyaviy quyilmalar
JP – joriy passivlar
Ushbu ko‘rsatkich 0,2 dan 0,5 gacha oraliqda bo‘lishi kerak.
Muddatli likvidlilik koeffitsiyenti quyidagi formula orqali aniqlanadi:
(PM +QMMQ+DQ) : JP 
(2)
Bu yerda:
PM – pul mablag‘lari
QMMQ – qisqa muddatli moliyaviy quyilmalar
DQ – debitor qarzdorlik
JP – joriy passivlar
Ushbu ko‘rsatkich 0,7 dan 1,0 gacha oraliqda bo‘lishi kerak.